1903 йил 16 июнь куни АҚШнинг Детройт шаҳрида янги автокомпания — «Форд» ташкил қилингани ҳақида ҳужжат имзоланди. Бугунги кунга келиб дунёдаги энг кўп сотилувчи автобрендлар рўйхатида тўртинчи ўринда турувчи ушбу компания тарихи ҳақида «Дарё» ҳикоя қилади.
Генри Форд — компания асосчиси
1872 йилда АҚШнинг Мичиган штати, Дирборн шаҳрида ирландиялик муҳожирнинг фарзанди отасининг фермасида отдан йиқилиб тушади. Айнан шу куни бу болакай ҳайвон кучидан фойдаланилмайдиган, қийинчиликсиз бошқариладиган транспорт воситаси яратишга қарор қилади. Бу омадсиз чавандоз инсоният тарихида улкан из қолдирган автомобиль саноати асосчиларидан бири Генри Форд эди. Генрининг ёшлиги фермада, ота-онасининг ёнида ўтди. У оддий қишлоқ мактабида ўқиди. 12 ёшида Генри асосий бўш вақтларини ўтказувчи ўзининг кичик устахонасини яратди ва шу ерда ўзининг кичик буғ машинасини ясади.1879 йил Генри Детройтга кўчиб ўтади ва машинист ёрдамчиси бўлиб ишга киради. Орадан уч йил ўтиб у Дирборнга қайтиб келади, бироқ беш йил давомида Детройтдаги заводда вақти-вақти билан бузилиб турувчи буғ двигателларини тузатиш билан шуғулланади.
1891 йил Генри Томас Эдисон томонидан асос солинган Edison Illuminating компаниясига муҳандис лавозимига ишга киради. Икки йилдан сўнг эса компания бош муҳандиси этиб тайинланади. Яхши иш ҳақи ва кўпроқ бўш вақт пайдо бўлиши Генрига ички ёнув двигателлари билан яна-да чуқурроқ шуғулланиш имконини беради.
Ўзининг биринчи двигателини уйи ошхонасида йиғади. Тез орада у двигателни тўрт велосипед ғилдираги билан рамага жойлаштиришга қарор қилади. Шу тариқа 1896 йилда биринчи квадроцикл яратилади. Бу Генри Форднинг илк автомобили эди. 1899 йилда Эдисон Иллуминатингдан ишдан кетгач Генри ўзининг Detroit Automobile Company фирмасига асос солади. Кейинги йилги банкротликка қарамасдан Генри бир нечта пойга машиналарини йиғишга улгуради. Форднинг ўзи ҳам автопойгаларда қатнашиб, 1901 йилда АҚШ чемпиони Александр Уинтонни мағлуб этади.
Компаниянинг ташкил топиши ва ривожланиши
1903 йил 16 июнда Генри Форд бошчилигида ўн икки ишбилармон Ford Motor Company компаниясини тузади. Генри Форд ушбу компаниянинг вице-президенти ва бош муҳандиси бўлади. Компаниянинг илк автомобили 1903 йил 23 июлда сотилади.Форднинг биринчи машина модели Модель А деб аталиб, 8 от кучига эга мотор билан жиҳозланган эди. Ушбу машина бозорда «ўн беш ёшли бола ҳам бошқариши мумкин бўлган энг илғор автомобиль» дея таърифланади. 1906 йилда Генри Форд компаниянинг президентига ва асосий эгасига айланади.
Шу йили ишлаб чиқарилган Модель К 40 от кучи ва олти цилиндрли моторга эга эди. Модель К «Жентелменлар йўлтанламаси» номини олади. Модель К 2800 доллардан сотувга қўйилади, бироқ автомобилнинг юқори сифатга эга эмаслиги унинг бозорда муваффақиятсизликка учрашига сабаб бўлади.
1908 йил Ford Motor Company ишлаб чиқаришни қисқартиради ва йил давомида умумий тўққиз юзта автомобиль ишлаб чиқаради. Модель К ва Модель Б нинг муваффақиятсизликлари Фордни фақат бой мижозлар учун машина ишлаб чиқариш сиёсатини ўзгартиришга мажбур қилади.
Шундан кейин Форд ўз эътиборини арзон машиналар ишлаб чиқаришга қаратди ва иложи борича машиналар нархини пасйтириш йўлларини излади.
1908 йил Форд ўзининг тарихидаги энг омадли ва таниқли автобилларидан бири — Модель Т ни сотувга чиқаради. Тўрт цилиндрли двигатель билан жиҳозланган ушбу автомобиль миллион дона ишлаб чиқарилган дунёдаги биринчи машинага айланди.
АҚШда автомобиллар ўртача нархи 1100-1700 доллар бўлиб турган даврда, Модель Т дастлаб 850 доллардан сотилади. Кейинроқ автомобиль нархи 350 долларгача туширилади.
Форднинг автоуловларига талаб ошиб кетиши натижасида компания Ҳейланд-Паркдаги нисбатан анча заводга кўчирилади.
1913 йилда Форд ишлаб чиқаришнинг инқилобий усули — конвеерни жорий қилади. Дунёдаги биринчи ҳаракатланувчи конвеер лентасининг амалиётга киритилиши автомобилларни йиғиш вақтининг кескин қисқаришига ёрдам беради.
1914 йилда умумий 308 162 дона автомобиль ишлаб чиқарган компания 1920 йилга келиб бу сонни миллионга етказади.
Янги технологиялар жорий этилиши ишчиларнинг улар билан ишлашни билмаслиги сабаб ишлаб чиқариш самарадорлигини пасайтиради. Натижада тез-тез кадрлар алмашинуви амалга оширилиб, уларни ўқитиш тизими йўлга қўйилади. Янги ишчилар секин ишлаши ва уларни ўқитишга харажатнинг ошиши натижасида ишлаб чиқаришда пасайиш бошланади.
Форд бунга қарши ойлик маошларни икки баробар кўтариш (кунига 5 доллар), саккиз соатлик иш куни ва ҳафталик иш кунини беш кунга қисқартириш каби чораларни кўради. Шунингдек, Форд бошқа фирмалар томонидан ногирон деб ишдан ҳайдалган ишчиларни ўз компаниясига қабул қилади. Ўзгаришлар ўз натижасини кўрсатиб кадрлар алмашинуви секинлашади ва ишлаб чиқариш самарадорлиги ошади.
Генри Форднинг фикрича ўзлари ишлаб чиқарган автомобилни сотиб олишга қодир америкаликлар синфини яратиш керак эди. Шунинг учун ҳам у ўз ходимларига анча юқори маош тўларди. 1919 йилга келиб АҚШдаги бутун автомобилларнинг 50 фоизи, Англияда эса 40 фоизи Ford автомобиллари эди. Аммо 1920 йиллар охирида Ford’нинг бозордаги улушини GM ва Крайслер(Chrysler) тортиб ола бошлади. Бундан ташқари маҳаллий ва хорижий рақобатчилар Ford’дан фарқли равишда кўпроқ инновацион функциялар ва ҳашаматга эга автомобилларни таклиф қила бошлаганди.
1922 йил 4 февралда Lincoln Motor Company компаниясини сотиб олиш орқали Ford ҳашаматли автомобиль сегментида ўз таъсирини кенгайтиради. Буюк депрессия даврида сотувларнинг кескин пасайишига жавобан компания ишлаб чиқариш ҳажмини қисқартириб, ишчиларни сонини камайтирди.
1929 йилда Совет иттифоқи Ford Motor Company билан шартнома имзолади. Шартномага кўра советлар Ford Motor Company’дан 13 миллион долларлик машина ва эҳтиёт қисмлари сотиб олишига келишилади. Ford эса 1938 йилгача Нижний Новгородда автомобиль заводи қуриш учун техник ёрдам кўрсатиши белгиланади. 1932 йилда ушбу завод йўловчи ташишга мўлжалланган ГАЗ А ва юк ташувчи ГАЗ АА автомобилларини ишлаб чиқарди.
Иккинчи жаҳон уруши даврида Ford Motor Company энг йирик ҳарбий шартномалар тузган компаниялар рўйхатида учинчи ўринни эгаллади.
1945 йил Генри Форд компания бошқарувини набираси Генри Форд II га топширади. Икки йилдан сўнг, 7 апрель куни дунё автомобиль саноатининг даҳоларидан бири Генри Форд мияга қон қуйилишидан вафот этади.
Форднинг энг машҳур моделлари
1955 йилдан 2005 йилгача Ford Thunderbird ёки T-Bird автомобиллари ишлаб чиқарилади. Ушбу модель ўз даври учун жуда ажойиб дизайнга эга эди ва ҳайдовчисиз юришни ёқтирувчи бадавлат инсонларга мўлжалланганди (машина икки кишилик қилиб тайёрланганди). Thunderbird Ford Motor Company енгил автомобилларининг энг қиммати ҳисобланарди.
1959 йилда болалар хавфсизлигини таъминловчи қулфлар ва энергияни ютувчи рулга эга Ford Galaxie ишлаб чиқарилади. 1974 йилгача ишлаб чиқарилган ушбу модель кузовларининг мустаҳкамлиги билан ажралиб туради.
1960 йилдан анча ихчам Ford Falcon ишлаб чиқариш бошланади. Falcon’га айнан у учун ишлаб чиқарилган махсус енгил агрегаторлар жойлаштирилганди. Автомобиль 90 от кучига эга, олти цилиндрли мотор ва 2,4 литрли карбюраторга эга эди. Falcon платформасида кейинчалик Mustang I, Granada ва Maverick моделлари ишлаб чиқилди.
1964 йилда компания ўзининг афсонавий автомобили Ford Mustang’ни намойиш этди. Компания ҳар ким сотиб олишни орзу қиладиган юлдузли машинасини яратишга муҳтож эди ва Mustang шундай модель бўла олди.
Ford Mustang лойиҳаси бир неча йил давомида ишлаб чиқилган бўлиб, унинг бир неча прототиплари намойиш этилади ва ниҳоят 1963 йилда охирги дизайн билан ишлаб чиқарилиши белгиланади. Биринчи йилнинг ўзидаёқ 263 434 дона Mustang сотилади. Бунга унинг ажойиб дизайни билан бирга олиб борилган кучли реклама компанияси ҳам ёрдам беради. Ford Mustang 2,8 литрли, олти цилиндрли моторга эга эди.
1985 йилда АҚШда ёнилғи инқирози кучайди ва бозорни япон кам ёнилғи сарфловчи автомобиллари эгаллай бошлади. Ford бунга яна бир афсонавий модель — Taurus’ни ишлаб чиқариш билан жавоб берди. Taurus Ford компанияси тарихидаги энг кўп сотилган моделлардан бирига айланди. Орадан бир йил ўтиб, 1986 йилда дунё бўйлаб аллақачон 7 миллион дона Ford Taurus сотилганди.
Моделнинг юмалоқ дизайни сабаб уни «учувчи картошка» деб аташади, бу шакл ажойиб аэродинамикани таъминлади ва ёнилғи сарфини камайтиришга имкон берди. Кейинчалик Крайслер ва GM ҳам Taurus’га ўхшаш дизайнга эга автомобиллар ишлаб чиқаришни бошлади.
1986 йил Ford инглиз автомаркаси Aston Martin’ни, уч йилдан сўнг эса Jaguar’ни сотиб олади.
1990 йилда автокомпаниянинг Ford Explorer модели сотувга чиқади. Автомобиль тез фурсатда оммавийлашиб, АҚШда «Йилнинг энг яхши 4х4 автомашинаси» номинациясида ғолиб бўлади. Explorer 155 от кучига эга 4 литрлик мотор билан жиҳозланганди.
1998 йил Европада эскирган Ford Escort ўрнини Ford Focus эгаллади. Модель илк бор Женевадаги автомобиллар кўргазмасида намойиш этилади.
Ford Focus Европадаги энг кўп сотилувчи ўн автомобилдан бирига айланади ва Россиядаги энг оммабоп автомобиллар рўйхатидан жой олади.
Автомобиль дизайни Неw Edge концепцияга мувофиқ тайёрланган бўлиб, у ўткир бурчаклар ва кичик кузовга эга эди.
2006 йилда Ford Motor Company «Ягона Ford»(One Ford) стратегиясини эълон қилади. Бунга қадар компания турли минтақалар учун турли хусусиятларга эга автомобилларни тақдим этарди. Эндиликда компания барча бозорлар учун учун бир хил стандартларга эга бўлган глобал автомобилларни ишлаб чиқаришга қарор қилади.
Ҳозирги кунда Ford Motor Company дунёдаги энг йирик ва энг қадимги автоконцернлардан бири ҳисобланади. Бугунги кунда компания автомобиль, двигатель, автобус ва бутловчи қисмлар ишлаб чиқаради. Шу билан бир қаторда техникаларининг атроф-муҳитга зарар етказмаслиги борасида алоҳида иш олиб боради.
Ford Motor Company айни дамда Mazda Motor Corporation ва KIA Motors Corporation компанияларининг улушига ҳам эгалик қилади.
Муҳаммадқодир Собиров тайёрлади
Изоҳ (0)