Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети Экология ва тупроқшунослик кафедраси докторанти Маҳмуд Алламуратов ва яна бир неча олим томонидан саноат чиқиндилари асосида Орол денгизи ҳудудидаги қум ва тупроқни қотирувчи полимер реагентлар ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган илмий ишлар ижобий самара берди. Бу ҳақда Қорақалпоғистон ахборот агентлигига таяниб, ЎзА хабар берди.
Орол денгизининг қуриши, айниқса, минтақа халқларининг энг долзарб муаммоси бўлиб қолмоқда. Маълумотларга қараганда, денгиз қуриши ва шўрланишнинг тезлашуви оқибатида сўнгги йилларда 50 минг гектарга яқин экин майдони қишлоқ хўжалигида фойдаланишга яроқсиз бўлиб қолди. Бу муаммони чигаллаштирадиган ҳолат шундан иборатки, қуриган денгиз ўрнида 5,5 миллион гектардан ортиқ майдонни эгаллаган «Ёш Оролқум» саҳроси пайдо бўлди.
Оролқум хавфли кимёвий реагентлар, майда туз ва тупроқ заррачалари билан қопланди. Заҳарли кимёвий унсурлар, туз ва тупроқ заррачаларидан иборат чанг ва туз ҳавога кўтарилиб, шамол билан бутун дунёга тарқалмоқда. Шу сабабли, қум ва тупроқни қотирувчи, ўсимликларнинг ўсишига зарар етказмайдиган махсус реагентлар ишлаб чиқиш замонавий экология, атроф-муҳит муҳофазаси, кимё ва биология фанларининг долзарб масаласи ҳисобланади.
Кўпгина давлатларда қумни қотириш, тупроқ унумдорлигини ошириш мақсадида турли органик кимёвий қўшимчалардан, қоғоз ва селлулоза саноати чиқиндилари, гидролизланган полиакрилонитрил, лигносулфонат каби бирикмалардан фойдаланилади. Лекин, қўлланилаётган кимёвий реагентлар қиммат, олиш жараёни мураккаб, заҳарли, шунингдек, Орол денгизи минтақасининг иқлим шароитига чидамсиздир.
Бугунги кунда арзон, экологик хавфсиз, маҳаллий хом ашё ва саноат чиқиндилари асосида Орол денгизи минтақасининг оғир иқлим шароитига чидамли қум ва тупроқни қотирувчи кимёвий реагентлар ишлаб чиқиш жуда долзарб муаммодир. Қорқалпоғистонлик олимлар бунинг уддасидан чиқди.
Тадқиқотнинг мақсади маҳаллий хом ашё ва саноат чиқиндилари асосида қум ва тупроқни қотирувчи полимер реагентлари ишлаб чиқиш, тупроқнинг шамол ва сув эррозиясига чидамлилигини, ҳосилдорлигини оширишга қаратилган. Илмий тадқиқотнинг илмий янгилиги шундаки, илк марта полимер қотирувчи реагентларни «Максам-Аммофос» чиқиндиси, галоидга ўхшаган мономерлар, ГИПАН, лигнофосфонат асосида олиш технологияси ишлаб чиқилди. Бунда эпихлоргидрин, дихлоргидринглицерин, полиоллар ва лигносулфонат асосида олинган қотирувчи реагентлар таркиби, тузилиши ва физик-кимёвий хоссалари ўрганилди. Эпихлоргидрин, дихлоргидринглицерин, полиоллар ва лигносулфонат асосида олинган қотирувчи реагентларнинг тупроқ ва цемент композицииялари физик-механик хоссаларига таъсири ҳам аниқланди. Синтез қилинган полимер қотирувчи реагентлар билан ишлов берилган қум ва тупроқнинг физик-кимёвий хоссалари тадқиқ қилинди.Маҳмуд Алламуратов, Қорақалпоқ давлат университети Экология ва тупроқшунослик кафедраси докторанти
Тадқиқот давомида маҳаллий хом ашё ва саноат чиқиндилари асосида ишлаб чиқилган қотирувчи реагентлар ишлаб чиқиш ва қўллаш технологияси Орол денгизи минтақасидаги бир қанча агрофирма ва ўрмон хўжалиги объектларида жорий этилди. Ишлаб чиқарилган полимер қотирувчи реагентлар Орол денгизи минтақасида учар қум ва шўрланган тупроқ зонасида қўлланганда тупроқнинг ҳосилдорлиги ошиб, заҳарли қум-туз бўҳрони кўтарилиши камайишига эришилган.
Изоҳ (0)