Бугунги кунда намойишкорона сарф-харажатлар ўз ўрнини яширин харажатларга бўшатиб берди. Insider Pro нашри замонавий миллионер ва миллиардерлар ўз маблағларини нималарга йўналтираётганлиги ҳақида ҳикоя қилади.

ХХ аср оммавий ишлаб чиқариш иқтисодиётининг ривожланиши, заводларнинг иш кучи ва хом ашё қиммат бўлмаган Хитой ва учинчи дунё мамлакатларига кўчирилиши эксклюзив маҳсулотлар сонининг ошиб кетишига олиб келди.

Getty Images" data-action="zoom" class="border lazyload" />

Истеъмол бозорининг демократлаштирилиши бадавлат кишиларни ўз ижтимоий мақомини маҳсулотлар ёрдамида кўз-кўз қилиш имкониятидан маҳрум қилди. Ўртача тоифага мансуб кишилар ҳам улар ҳудудига кириб келди ва улкан телевизор ва замонавий сумкаларни харид қила бошлади. Ҳозир йўлтанламасларда ҳаракатланадиган, самолётларда учадиган ва саёҳатларга йўл оладиган одамлар сони кўп. Ҳашамат буюмлари кишилар мақомини ортиқ белгиламай қўйди.

Бу миллиардерларнинг ўз ижтимоий позициясини янада нозик намойиш этишига олиб келди. Тўғри, ҳозир ҳам баъзи олигарх ва миллиардерлар яхта, ҳашаматли лимузин ва дала-ҳовлилар харид қилмоқда. Бироқ уларнинг юқори интеллектуал қатламидан чиққан янги элитаси ўз мақомини билим ва маданий капитал ёрдамида мустаҳкамлаб, бойлар ҳақидаги одатий тасаввурларимизни ўзгартирмоқда. Улар ўз маблағларини моддий манфаатларга эмас, таълим ва инсон капиталига киритишни маъқул кўрмоқда. Бундай хатти-ҳаракаткарни «кўз илғамас сарфлар» деб аташ мумкин. Мазкур термин атрофдагилар учун аниқ-равшан бўлмаган ёки унинг эгаси мақомини англатиб турувчи, шубҳасиз эксклюзив ва қимматбаҳо барча харидларни ўз ичига олади.

Бадавлат кишиларнинг янги тоифаси ва уларнинг сарф-харажатлар билан боғлиқ одатлари юзага келганлиги айниқса АҚШда кўзга ташланади. Истеъмол сарф-харажатлари таҳлили маълумотлари 2007 йилдан бошлаб аҳолининг энг бой қатлами (йилига 300 минг доллардан ортиқ даромадга эга) моддий манфаатларга сарф-харажатларни сезиларли даражада қисқартиргани, ўртача даромадга эга кишилар эса (йилига 70 минг доллар даромад қилувчи) аксинча уларни оширганлигидан гувоҳлик беради.

Бадавлат кишилар очиқ материализмдан халос бўла туриб, ўз маблағларини таълим, пенсия ва соғликка қарата бошлади. Буларнинг барчаси номоддий ҳисобланса-да, улар анча қимматга тушади. Сайёранинг энг бой кишилари ўз маблағларининг асосий қисмини яширин сарф-харажатларга йўналтирмоқда. 1996 йилдан буён бадавлат оилаларнинг таълим олишга сарфлаган харажатлари 3,5 баробарга ошди, ўрта тоифада эса бу кўрсаткич ўзгармади.

Юқори ва ўрта тоифага мансуб кишилар харажатлари ўртасидаги кескин фарқ ҳам АҚШда яққол кўзга ташланади. Моддий манфаатлардан фарқли ўлароқ, таълим олиш мамлакатда йил сайин қимматлашиб бормоқда. 2003 йилдан 2013 йилга қадар коллежларда таълим олиш 80 фоизга ошгани ҳолда, аёллар кийимининг ўртача нархи бор-йўғи олти фоизга ошган. Бу ерда таълим олиш қиймати шунчалик юқорики, кўпчилик оилаларнинг бунинг учун пул топишга уринишидан ҳам ҳеч қандай маъно йўқ.

Яширин харажатларнинг аксарият қисми жуда қиммат бўлса-да, унинг The Economist журналини мутолаа қилишдан фермерлар маҳсулотларини харид қилиш каби камроқ харажат талаб қилувчи кўринишлари ҳам мавжуд. Нуфузли хусусий мактабда таълим олиш ҳисоби билан бирга нонушта органик етиштирилган маҳсулотлардан иборат бўлиши лозимлиги ҳақидаги қарашлар шаклланмоқда.

The Economist журналига обуна бўлиш 100 долларга тушса-да, уни мутолла қилиш кишининг элита доирасига мансублигидан далолат беради. Яъни у ўқиб чиққанларининг мазмунини тушуниши учун ажойиб ва қимматбаҳо таълим олган.

New Yorker қайси мақолаларни далил қилиб келтириши ёки кишилар даврасида нима ҳақида суҳбатлашишни англаш маданий капиталга эгаликни кўрсатади, бу эса тегишли ижтимоий муҳитга йўл очади. Бундай муҳит эса, ўз навбатида, нуфузли иш, алоқалар ва хусусий мактабларга йўл очади. Қисқа қилиб айтганда, яширин харажатлар ижтимоий алоқалар доирасини кенгайтиради.

Яширин сарф-харажатлар — бу хоҳ пенсиялар, хоҳ таълимга қаратилган бўлсин, ҳаёт сифатини оширади ва болаларнинг ижтимоий ҳаётда эгаллайдиган ўрнини яхшилайди.  Ижтимоий мақомга эришиш учун уни кўз-кўз қилиш шарт эмас.