“Юксалиш” ҳаракати 2025 йил 19 июндан 3 июлгача аҳоли ўртасида “Ўзбекистонда тўйлар” мавзусида сўровнома ўтказди. Унинг натижаларига кўра, аҳоли камхарж ва ихчам маросимлар тарафдори.
Сўровномада жами 1 247 киши иштирок этди. Шундан 18−30 ёшлилар 34,3 фоизни, 30−45 ёшлилар 35,5 фоизни, 50 ёшдан катталар 30,2 фоизни ташкил этди. Сўровномада қатнашганларнинг 71,13 фоизини турмуш қурганлар, 24,38 фоизи эса ҳали турмуш қурмаганлар бўлган. 4,49 фоизи эса оилавий ҳолатини айтмаган. Тадқиқот пойтахт, вилоят марказлари ва туманларни ўз ичига олган ҳолда мамлакатнинг турли ҳудудларидан бўлган респондентларни қамраб олган. Сўровномада мамлакатнинг барча ҳудудларидан фуқаролар иштирок этган.
Респондентларнинг катта қисми — 81,24 фоизи (айниқса, вилоятларда яшовчилар) ўз оиласининг ўртача ойлик даромадини 5 миллион сўмдан 12 миллион сўмгача деб кўрсатган.
“Тўйга тахминан қанча пул сарфлагансиз (ёки сарфлашни режалаштиряпсиз)?” деган саволга қуйидаги жавобларни берган:
- 30 миллион сўмгача — 31,28 фоиз;
- 50 миллион сўмгача — 23,98 фоиз;
- 70 миллион сўмгача — 15,72 фоиз;
- 100 миллион сўмгача — 15,88 фоиз;
- 100 миллион сўмдан ортиқ — 9,62 фоиз.
Режалаштирилган ёки амалда сарфланган маблағлар кўпинча (умумий респондентларнинг 65,2 фоизи) 50 миллион сўмдан 100 миллион сўмгача ёки ундан ҳам кўпроқни ташкил қилади. Сўровнома натижаларида қайд этилишича, бу кўрсаткич кўплаб оилалар учун бир йиллик даромадга тенг ёки ундан ҳам юқори бўлиши мумкин.
Аксарият респондентлар тўй харажатларини шахсий жамғармалари ҳисобидан эмас, бошқа манбалар орқали қоплаганини билдирган. Асосий молиявий манбалар қуйидагилар бўлган:
- “ўзим ва яқинларим ёрдамида” — бу жавобни 55,17 фоиз респондент танлаган.
- “қарз олганман / оламан” — деган жавобни 25,1 фоиз респондент берган.
- “даромадим етарли” — деб ҳисоблаганлар 14,11 фоиз.
- жавоб бермаганлар — 5,62 фоиз.
“Бу рақамлар шуни кўрсатадики, тўй — кўплаб оилалар учун улкан молиявий юк, уларнинг мавжуд даромадларига мутлақо мос келмайди ва қарзга ботиради, бу эса янги турмуш бошлаётган оилалар ёки уларнинг ота-оналари учун молиявий барқарорликка жиддий хавф туғдиради”, дейилади сўровнома натижаларида.
Харажатларнинг асосий ҳаракатлантирувчи омили — ижтимоий ва ота-она томонидан босим
“Тўйга катта харажат қилишга нима сабаб бўлади?” деган саволда респондентларга бир нечта вариантни танлаш имконияти берилган бўлиб, улар кўпинча шахсий истаклардан кўра ташқи омилларни кўрсатган.
- “Жамият босими / элга тўй беришим керак деган мажбурият” — 46,11 фоиз респондент айнан шу жавобни танлаган. Бу энг етакчи сабаб бўлиб, тўй жамият назарида баҳоланадиган оммавий тадбир сифатида қаралиши маданиятимизда чуқур илдиз отганини кўрсатади. “Уят”дан қўрқиш ва “юзимиз ерга қарамасин” деган истак оилаларни ўз имкониятларидан ортиқча харажатларга мажбур қилмоқда.
- “Ёшларнинг орзу-ҳаваси” — 31,36 фоиз респондентлар бу вариантни танлаган.
- “Ота-онанинг орзу-ҳаваси” — 29,03 фоиз. Бу иккинчи муҳим омил ҳисобланади. Кўпинча катта авлод ҳашаматли тўй ўтказишда қатъий туриб олади, бу орқали улар ўз амбицияларини рўёбга чиқариб, қариндошлар ҳамда жамият олдидаги “бурчини” адо этаётганини ҳис қилади.
- “Қуда томоннинг талаби” — 16,6 фоиз респондент бу ҳолатни муҳим деб ҳисоблаган. Бу икки оиланинг кимўзарга ҳаракат қилишга ундовчи омил сифатида таърифланган.
“Сизнингча, атрофдагилар босими оилаларни қимматбаҳо тўй ўтказишга мажбур қиладими?”, деган саволга берилган жавоблар жамиятдаги фикрлар бўлинишини, аммо босим мавжудлигини тан олганлар кўпчиликни ташкил қилишини кўрсатди:
- “йўқ, бу ҳар бир оиланинг шахсий иши” — деб ҳисоблаганлар 34 фоиз;
- “ҳа, албатта” — деб жавоб берганлар 30,05 фоиз;
- “кўпроқ ҳа, деб ўйлайман” — 19,95 фоиз;
- “кўпроқ йўқ, деб ўйлайман” — 11,54 фоиз;
- жавоб бермаганлар — 3,76 фоиз.
Идеал тўй формати
“Тўй қандай бўлиши керак?” деган саволга респондентларнинг аксарияти — 39,62 фоизи “камтарона” ёки “ўртача, яқинлар даврасида” каби вариантларни танлаган. “Дабдабали, ҳашаматли” вариантини эса атиги 6,66 фоиз респондент афзал кўрган. Кўплаб респондентлар дабдабали тўйлар — бу “керакcиз стресс ва қарзларга сабаб” деган фикрни маъқуллаган ва кўп маблағ сарфланганларидан афсусланишларини билдирган респондентларнинг 44,51 фоизини ташкил этди.
“Бу жамиятда дабдабали тўйларнинг самарасизлиги ҳақида аниқ тушунча мавжудлигини ва кўпроқ камтарона тўйлар ўтказишга бўлган кучли истак борлигини англатади. Бироқ бу рационал ёндашув ижтимоий меъёрлар ва анъаналар тўсиғини енга олмаяпти. Одамлар икки ўт ўртасида қолган: сарфлашни истамайдилар, аммо мажбур бўлишмоқда”, дейилади сўровнома натижаларида.
Агар танлов имкони бўлса, респондентлар маблағни қуйидаги йўналишларга сарфлашни афзал билган:
- таълим олишга,
- уй-жой сотиб олишга,
- саёҳатларга,
- соғлиғини тиклашга,
- бизнесга сармоя киритишга.
Қуйидаги ўзгаришлар кўпроқ қўллаб-қувватланган:
- “меҳмонлар сони ва маросим кўламини қисқартириш” — бу таклифни 35,69 фоиз респондент илгари сурган.
- “тўйдан кейинги айрим маросимларни камайтириш” — деб ҳисоблаганлар 31,44 фоиз.
- “тўйдан олдинги айрим маросимларни қисқартириш” — бу фикрни 37,61 фоиз респондент қўллаб-қувватлаган.
Энг кам қўллаб-қувватланган позиция эса “Ҳеч қандай ўзгариш керак эмас” — бу фикрни атиги 7,14 фоиз респондент билдирган.
“Юксалиш” ҳаракати хулосасида қайд этилишича, Ўзбекистонда тўй анъаналарини ислоҳ қилиш ва соддалаштириш бўйича кучли ижтимоий буюртма мавжуд. Аҳоли энг қиммат ва чарчатадиган маросимлардан воз кечишга тайёрлигини билдирган.
Тарихчи олим Бахтиёр Холмуродовга кўра, Ўзбекистон халқи 2014 йилда тўйларга 7,5 миллиард долларни сарфлаб юборган. 2024 йилда эса тўй харажатлари салкам 12 миллиард долларга қараб кетган.
Изоҳ (0)