Ҳар бир инсон бир марта бўлса-да, Голливуд фильмларида мактаб ҳаёти саҳналарини кўрган бўлса керак. Ҳатто Америка кинематографияси билан юзаки таниш бўлган одам ҳам уларнинг таълим тизимига хос бир жиҳатни дарҳол пайқайди. Бу хусусият шундаки, америкалик мактабларда ўқувчилар алоҳида парталарда ўтиради. Дарс вақтида ҳар бир бола индивидуал топшириқ олади ва уни мустақил бажаради. Фақатгина амалий ёки лаборатория машғулотлари бўлаётган пайтда ўқувчилар биргаликда ишлаши ва парталарни бирлаштириши мумкин.
Ўқувчиларнинг индивидуал (алоҳида) парталарда ўтириши фақат Америка таълим тизимига хос ҳолат эмас. Таълим маконини бундай ташкил этиш шакли Ғарбий Европа мамлакатлари ҳамда Жануби-Шарқий Осиё давлатларида ҳам кенг қўлланади. Ҳатто бу давлатларнинг таълим тизимларида икки ўқувчига мўлжалланган парталар одатда ўқитувчилар томонидан ноодатий ҳол сифатида қабул қилинади, баъзида эса бу ҳатто маълум бир ажабланиш уйғотади. Ўзбекистон таълим муассасаларида эса вазият бутунлай бошқача. Турли мамлакатлар мактабларидаги ўқув жойларини ташкил этиш ёндашувлари кўп йиллар, ҳатто ўн йилликлар давомида шаклланган.
Америка таълим тизими, энг аввало, индивидуал ёндашувни назарда тутади. Мамлакатнинг маданий қадриятлари таълимга бўлган муносабатни белгилаб беради. Бу ерда ўқувчиларнинг мустақиллиги ва ўқув вазифаларини мустақил бажариши рағбатлантирилади. Ўқувчилар ўртасидаги ўзаро ёрдам қўллаб-қувватланмайди, чунки ҳақиқий тараққиёт фақат ҳар бир ўқувчининг таълим жараёнига шахсий иштироки орқали юзага келади, деб ҳисобланади.
Таълим маконини ташкил этиш интизомни сақлашда муҳим рол ўйнайди. Ўқувчиларни алоҳида жойлаштиришга асосланган анъанавий тизим ўқитувчиларга синфни самаралироқ назорат қилиш имконини беради. Бундай ўтириш тартиби кўчириш, дарс пайтида суҳбатлашиш ва ўқув жараёнига халал берувчи бошқа ҳаракатларнинг олдини олади. Бу эса билим олиш учун янада самарали муҳит яратади. Ўқувчилар ўзларининг индивидуал ўқув дастурларига риоя қилиши ва материални ўзлари учун қулай тезликда ўзлаштириши мумкин бўлади. Бундай тизим ҳар бир ўқувчига тенгсиз босим ва тенгдошлари билан солиштирилишдан холи ҳолда ривожланиш имконини беради.
Санитария-эпидемиологик талаблар ҳам таълим маконини ташкил этишга таъсир қилган яна бир муҳим омил бўлди. Айниқса, пандемиядан кейинги даврда бу жуда долзарб бўлиб қолди — ўқувчилар учун алоҳида ўриндиқлар кўплаб таълим муассасаларида стандартга айланган. Бундай жойлаштириш юқумли касалликларнинг тарқалиш хавфини камайтиришга ва таълим жараёни учун хавфсизроқ муҳит яратишга хизмат қилади.
Гарчи ўқувчиларни бирма-бир ўтирғизишнинг айрим камчиликлари бўлса-да, бу ўқувчилар ўртасидаги мулоқотнинг чекланиши, ўзаро ёрдам имкониятининг камайиши, синфдошларига бўлган яқинликнинг етишмаслиги, жамоа бирлиги ҳиссининг шаклланмаслиги каби ҳолатлар юз бериши мумкин.
Аксинча, Ўзбекистон таълим тизимида эса эътибор кўпроқ жамоавий ҳамкорликка, жамоада ишлаш кўникмаларини ривожлантиришга ва ўқувчилар ўртасида ўзаро ёрдам имкониятини яратишга қаратилган. Ўқитувчиларнинг ўқувчиларни ўтирғизиш тамойиллари турлича бўлган: масалан, ўғил болаларни қизлар билан, аълочилар ва ўртача ўзлаштирувчиларни паст баҳолилар билан, тўпалончи ўқувчиларни эса оғир-босиқ ўқувчилар билан бирга ўтирғизишган. Юқори синфларда эса ўқувчилар кўпроқ ўзаро муносабатларга қараб, агар бу ўзлаштиришга салбий таъсир қилмаса, ўз хоҳишларига кўра ўтирган.
Ўқувчиларнинг жуфт бўлиб ўтириши тарихи ХIX аср охирларига бориб тақалади. Бу петербурглик талаба Пётр Коротковнинг инновацион ғояси натижаси эди. У икки ўқувчи учун мўлжалланган партани яратиши — таълим маконини ташкил этишда ҳақиқий инқилоб ясади. Унинг афзалликлари яққол эди: синфда жойни тежаш, ўқув материалларидан бирга фойдаланиш имконияти, каттароқ ёзув юзаси (стол) ва қўшимча тортмаларга эҳтиёжнинг йўқлиги. СССР ташкил топган вақтга келиб, икки ўқувчилик парталар мамлакатдаги барча таълим муассасаларининг стандарт жиҳозига айланган ва маҳаллий таълим тарихига мустаҳкам кириб келган.
Бугунги кунда мактабларда замонавий технологиялар, методлар ёки таълим маконининг мослашувчан тарзда ташкил этилаётгани шуни кўрсатадики, ҳар иккала тизим ҳам — яъни индивидуал ва жамоавий ўтириш тизимлари — яшаш ва ривожланиш ҳуқуқига эга. Уларнинг комбинацияси ўқув материалини ўқувчиларга етказиш жараёнини яхшилашга, ўрганилаётган билимларни реал ҳаётда қандай қўллаш мумкинлигини кўрсатишга, назарияни амалиёт билан уйғунлаштиришга имкон беради. Ҳозирги замонавий таълим муассасалари турли хил инновацион ёндашувларни жорий этмоқда — масалан, онлайн таълим, ўйинлар орқали ўқитиш, мантиқий фикрлашга асосланган мунозаралар (дебат) ва бошқа кўплаб методлар.
Шундай қилиб, таълим маконини ташкил этишдаги фарқлар икки мамлакат таълим тизимлари орасидаги чуқур миллий, маданий, педагогик ва иқтисодий тафовутларни акс эттиради. Ҳар бир моделнинг ўзига хос афзалликлари ва камчиликлари мавжуд бўлиб, макон ташкиллаштириш шаклини танлаш кўпинча тарихий анъаналар, маданий хусусиятлар ва мавжуд ресурслар билан белгиланади.
Изоҳ (0)