Мамлакатда давлат банклари самарасиз ишлаётгани оқибатда қатор молиявий муаммолар вужудга келмоқда. Бу ҳақда Халқаро валюта жамғармаси маълум қилди.
Халқаро валюта жамғармаси (ХВЖ) Ўзбекистон иқтисодий сиёсатини таҳлил қилиб, қатор тавсия ва прогнозларини тақдим этди. Йирик ҳисоботда мамлакат банк секторидаги муаммолар ва уларни бартараф этиш масаласига алоҳида урғу берилган.
Қайд этилишича, 2023—2024 йилларда республикада учта давлат тижорат банки (Ипотека, Агроэкспортбанк ва Пойтахт) хусусийлаштирилган. Бироқ ҳали ҳам тўққизта давлат банки банк тизимидаги активларнинг 65 фоизини ташкил этмоқда. Қолаверса, давлат баъзи хусусий банкларда кичик улушларга эга. Хусусий банклар ҳам давлат дастурларида (имтиёзли ипотека, ёшлар ва кичик бизнес кредитлари) иштирок этишга мажбур қилинмоқда.
“Имтиёзли кредитлар ҳажми камайган бўлса-да, 2024 йил охирида умумий кредитларнинг 24,1 фоизини ташкил этди. Давлат банклари фойдасиз фаолият олиб бормоқда. Чунки улар кредитларни бозор ставкаларидан паст нархда, ҳукумат кафолатлари билан ‘устувор’ йўналишларга йўналтирмоқда. Бу эса кредит сифати пасайишига, муаммоли кредитлар ошишига ва капитал етарлилигининг камайишига олиб келмоқда. Натижада давлат ўз банкларини ҳар йили ялпи ички маҳсулотнинг 2 фоизигача бўлган миқдорда субсидия (капитал қуйиш) билан қўллаб-қувватламоқда”, дея қайд этилган ҳисоботда.
Таҳлилга кўра, давлат банклари фақат тижорат мақсадларига хизмат қилиши керак. Ижтимоий вазифаларни бажариш эса корпоратив режада алоҳида кўрсатилиши, бюджетдан тўлиқ ва очиқ молиялаштирилиши лозим. Банк кенгаши ва раҳбариятига мустақил ва малакали аъзолар тайинланиши зарур. Шу билан бирга, банк бошқаруви мустақил ишлаши ва KPI учун жавобгарлик бўлиши муҳим. Бунга ҳукумат бевосита аралашмаслиги лозим.
Хусусийлаштириш жараёни ҳам очиқ, рақобатли, тартибга солинган тарзда бўлиши керак. Банк соҳасида тажрибага эга стратегик сармоядорлар жалб этилиши лозим.
“Давлат йирик банкларни ‘сиёсий банк’ сифатида сақлаб қолмоқчи. Аммо бу молиявий хатарлар ва бюджет харажатларини ошириши мумкин. Шу сабаб бундай режадан воз кечиш тавсия этилади”, дейилади хулосада.
ХВЖга кўра, давлат банкларини тижоратдан четга чиқиши муаммолар туғдирмоқда. Уларни соғломлаштириш зарур.
Умуман олганда, давлат корхоналари ва давлат банкларига кўмакни босқичма-босқич бекор қилиш тавсия этилади.
“Ҳукумат молиявий секторда ҳали ҳам асосий ролни ўйнайди. Бу эса самарадорликни камайтиради, хусусий сектор учун кредитлар қимматлашишига ва фискал харажатлар ортишига олиб келади. Муаммоларни камайтириш учун давлат банкларининг тижоратга йўналтирилган фаолиятини кучайтириш, имтиёзли кредитларни босқичма-босқич бекор қилиш ва йирик банкларни хусусийлаштиришни жадаллаштириш зарур”, дея тавсия берган ХВЖ.
Жамғарма шунингдек, халқаро амалиётларга мувофиқ кредитларнинг сифатини тўғри баҳолаш ва муаммоли кредитлар (NPL) бўйича ҳисоботни яхшилаш зарурлигига ҳам урғу берган. Молиявий назорат, хавфсизлик тармоқлари ва инқирозга қарши бошқарув тизимлари кучайтирилиши ҳам муҳим вазифалар экани таъкидланган.
Изоҳ (0)