Жорий йил 5 июнь куни 1 АҚШ доллари 12 831 сўмни ташкил этган бўлса, 23 июндаги расмий курс 12 496 сўмга тушди. Мазкур даврда сўм 2,6 фоиз атрофида мустаҳкамланди. Лекин айрим иқтисодчилар “бу валюта мустаҳкамланиши эмас, доллар глобал миқёсда қадрсизланяпти”, демоқда.
Ўзбекистонда доллар курси 2024 йил мартидан бери илк бор 12 500 сўмдан пасайди. Жорий йил июнида АҚШ валютаси сўмга нисбатан сезиларли қадрсизланиш трендига ўтди. Иқтисодчилар таҳлилига кўра, бунга қатор омиллар таъсир кўрсатмоқда.
Доллар курсига таъсир қилаётган омиллар
Валюта курсига таъсир қилувчи энг муҳим омиллардан бири мамлакат ташқи савдосидир. Жорий йил январь—апрель ойларида Ўзбекистон экспорти ҳажми 11,9 миллиард долларга етиб, 2024 йил мос давридагидан 35,1 фоизга кўпайди.
Экспорт тушумларининг 5,55 миллиард доллари (46,1 фоизи) олтин сотувидан келган. Бу даврда қимматбаҳо металл савдоси ўтган йилнинг дастлабки тўрт ойидаги сотувдан 62,3 фоиз кўпроқ бўлган. Экспорт ортишида олтиннинг жаҳон бозоридаги нархи жуда юқори даражада шакллангани муҳим рол ўйнамоқда (23 июнь ҳолатига 1 унсия олтин 3 376 доллар).
Хориждан Ўзбекистонга меҳнат муҳожирлари жўнатган пул ўтказмалари миқдори кескин ўсяпти. Хусусан, 2025 йил I чоракда мамлакатга пул ўтказмалари 32 фоизга кўпайиб, 3,3 миллиард долларни ташкил этган.
Шу билан бирга, ички бозорда хорижий валюта таклифи ортишига мамлакатга хорижий инвестициялар кўпайгани ҳам ўз ҳиссасини қўшяпти. Хусусан, январь—март ойларида тўғридан-тўғри, бошқа ва кафолатланмаган хорижий кредитлар ҳажми 6,1 миллиард долларни ташкил этган ва бу ўтган йил мос даврига нисбатан 10 фоизга юқори.
Айни пайтда глобал иқтисодиётда ноаниқликлар кўлами кенгайган. Халқаро савдода АҚШ бож тарифлари ҳамда геосиёсий зиддиятлар сабаб доллар қадри пасаймоқда. Жумладан, 2025 йил бошидан бери АҚШ доллари индекси асосий валюталарга нисбатан қарийб 9,1 фоизга қадрсизланган. Натижада йил бошидан долларга нисбатан евро 11,9 фоизга, Швейцария франки 11,4 фоизга, Россия рубли 30 фоизга, Корея вони 5,7 фоизга, Хитой юани 2 фоизга, Қозоғистон тенгеси 1,2 фоизга мустаҳкамланди.
Иқтисодчи Юлий Юсупов фикрича, ҳозирги ҳолатни сўм мустаҳкамланиши сифатида баҳолаш нотўғри. Чунки бунда сўм қадри ортмаяпти, балки долларнинг халқаро миқёсда заифлашуви кузатилмоқда.
“Ўзбекистоннинг асосий савдо ҳамкори АҚШ эмас, балки Хитой, Россия ва Европа экан, сўм реал қийматда инфляция даражасида қадрсизланмоқда. Яъни сўм реал ҳисобда мустаҳкамлангани ҳам, кескин тушаётгани ҳам йўқ”, деб ёзади мутахассис.
Доллар курси пасайишининг аҳоли чўнтагига таъсири
Доллар курси ошиши инфляцияни ўстириб, нарх-наво қимматлашишига олиб келадиган омиллардан саналади. Аммо юқорида қайд этилганидек, АҚШ валютаси президент Дональд Трамп сиёсати туфайли нафақат сўмга, балки бошқа валюталарга нисбатан ҳам қадрсизланмоқда.
Доллар қадрсизланишда давом этиши Ўзбекистонда инфляция пасайиши, демакки, истеъмол товарлари нархлари арзонлашишига олиб келувчи омил бўлиши мумкин. Сўм мустаҳкамланиши аҳоли харид қобилиятини оширади, қолаверса импорт товарлар нархи арзонлашишига олиб келади.
Мамлакатда инфляцион кутилмалар шаклланишида доллар курси истиқболи муҳимлиги ҳисобига алмашув курси барқарорлашиши аҳоли ва бизнес инфляцион кутилмаларига ижобий таъсир қилади. Бу ўз навбатида, аҳолида долларга боғланганлик даражаси камайишига ва натижада иқтисодиётда долларлашув даражаси пасайишига хизмат қилади. Натижада аҳоли пулларини сўмда сақлашга қўрқмайди. Чунки курс барқарорлигига ишонч бўлади.
Доллар курси кутилмалари борми?
Ўзбекистонда 2017 йил сентябрдан бошлаб эркин сузувчи алмашув курси режимига ўтилган. Бу тизимда курс валюта биржасида шаклланади. Ҳар куни биржа иштирокчиларининг талаби ва таклифи асосида юзага келган расмий курс Марказий банк томонидан эълон қилинади. Эртаси куни тижорат банклари ўз курсларини шунга қараб белгилашади.
Марказий банк масъулларининг айтишларича, номинал алмашув курсини олдиндан прогноз қилиб бўлмайди. Чунки бу жуда ҳам таъсирчан кўрсаткичдир.
Алмашув курси асосан ички бозордаги хорижий валюта таклифи ва унга бўлган талаб ҳажмига боғлиқ. Жумладан, олтиннинг халқаро биржа нархлари ва ундан бошқа экспорт маҳсулотлари нархлари, ва умуман экспорт тушумлари ҳамда импорт тўловлари ҳажми, асосий ҳамкор давлатлар миллий валюталари курси, хорижий инвестициялар ҳажми, шунингдек, бошқа омилларга боғлиқ.
Шундай бўлишига қарамай, курс масаласида баъзи кутилмалар мавжуд. Масалан, Ўзбекистоннинг 2025-2027 йилларга мўлжалланган Бюджетномасида айрим “сигнал”лар эътиборни тортади. Қайд этилишича, 2025 йилги давлат бюджети параметрларида доллар курси йиллик ўртача 13 250 сўмдан ҳисобланган. Яъни курс бозордаги талаб ва таклифдан келиб чиқиб, мазкур қийматидан юқори даражада шаклланиш эҳтимоли юқори. Шу билан бирга, 2026 йилда 1 доллар 13 725 сўм, 2027 йилда 14 150 сўмдан ҳисобга киритилган.
С&П халқаро рейтинг агентлигининг 2024 йил ноябрдаги прогнозлари эса нисбатан юқори. Ташкилот кутилмаларига қараганда, 2025 йил якунида 1 АҚШ доллари қиймати 13 650 сўмга етади. 2026 йил охирига бориб эса 14 300 сўмгача, 2027 йил сўнгида 15 000 сўмгача ошиши мумкин.
Доллар курси ошиши сўмнинг қадрсизланишини англатади. Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳисоб-китобларига кўра, миллий валюта алмашув курсининг 100 сўмга қадрсизланиши йиллик давлат бюджети харажатларининг 240 миллиард сўмга ошишига олиб келади. Ўтган 2024 йилда сўм долларга нисбатан 4,7 фоизга қадрсизланди. Жорий йилда ҳам миллий валюта қадрсизланиши 5 фоиз атрофида бўлиши кутилмоқда (йил бошидан бери 3,3 фоиз қадрсизланган).
Изоҳ (0)