Нима учун баъзан эрталаб уйғонишга қийналамиз? Нейробиологлар изоҳ берди

Одамларнинг уйғониш жараёнидаги субъектив ҳолати — тетиклик ёки ҳолсизлик, чарчоқ ва бош оғриши каби ҳолатлар кўп йиллардан бери мутахассисларни қизиқтириб келмоқда. Бу борадаги илмий қарашлар турлича бўлишига қарамай, аниқ биологик механизмлар ҳанузгача тўлиқ ўрганилмаган эди. Нейробиологлар томонидан ўтказилган янги илмий тадқиқот эса мазкур ҳолатга аниқлик киритди.

Тадқиқот доирасида олимлар эндигина уйғониш вақтида инсонларнинг мия фаоллигини синчковлик билан ўрганишди. Мақсад — ҳушёрлик ҳолатига ўтаётганда инсон ўзини қандай ҳис қилиши ва бу жараёнда мия қисмларининг қандай навбатда фаоллашиши ўртасидаги боғлиқликни аниқлаш эди.

Бугунги кунда тонгда уйғонишни енгиллаштиришга доир турли тавсиялар мавжуд. Улардан баъзилари гаджетлардан воз кечишни, бошқалар эса кун тартибига амал қилишни таклиф қилади. Бироқ бу усуллар доим ҳам ёрдам беравермайди. Бунинг устига, эндигина уйқудан турган инсоннинг ўзини қандай ҳис қилиши билан боғлиқ механизмлар ҳали тўлиқ аниқланмаган. Буни тушуниш учун олимлар тажриба ўтказишди. Тадқиқотда 20 нафар кўнгилли иштирок этган бўлиб, улар баъзида табиий йўл билан, баъзида эса будилник (уйғоткич) ёрдамида уйғонишди. Умумий ҳисобда мингдан ортиқ ҳолат таҳлил қилинди.

Нейробиологлар турли уйғониш ҳолатларини уйқу фазалари ­— тез ва секин уйқу босқичларига боғлаб кўришди. Маълум бўлишича, тез уйқу босқичида инсонлар туш кўради ва айнан шу паллада уйғотилган одамларда кўпинча чарчоқ, ҳолсизлик кабилар кузатилади.

Тажриба давомида ҳар бир иштирокчининг бошига 256 та юқори аниқликдаги сенсорлар ўрнатилиб, улар миянинг турли қисмларидаги фаолликни ҳар сонияда қайд этиб борган. Уйғониш пайтида миянинг қайси қисми қандай кетма-кетликда фаоллашишига алоҳида эътибор қаратилди.

Натижаларига кўра, агар инсон тез уйқу фазасида уйғонса, унинг мия фаоллиги префронтал кортексдан яъни фикрлаш, режалаштириш ва қарор қабул қилиш учун жавоб берадиган қисмдан бошлаб миянинг орқа томонига, яъни кўриш билан боғлиқ соҳаларга қараб тарқалган. Аксинча, агар уйғониш секин уйқу фазасида рўй берса, миянинг марказий — огоҳлик ҳисси билан боғлиқ қисми биринчи бўлиб фаоллашган, сўнгра ушбу фаоллик олдинги ва орқа мия томонга ёйилган.

Нейробиологларнинг фикрича, айнан мия қисмларининг ушбу “ёқилиш” кетма-кетлигидаги фарқ уйғониш пайтида одам ўзини қандай ҳис қилишини белгилайди.