Кийимдаги энг кам сезиладиган, аммо энг барқарор асимметрияларидан бири — пиджаклардаги тугмаларни ёпиш йўналишидир. Эркаклар кийимларида тугмалар чапдан ўнгга ёпилади, аёлларникида эса аксинча. Бу фарқ бир неча асрлар давомида мавжуд бўлиб келмоқда, лекин нега ҳозиргача сақланиб қолган?
Амалийлик ва ижтимоий мавқе
Эркаклар ва аёллар кийимидаги тугма йўналишидаги фарқ илк бор Ўрта асрлар ва Уйғониш даврида пайдо бўлган, деб ҳисобланади. Зодагон аёлларнинг либослари шунчалик мураккаб ва кўп қатламли бўлганидан, уни мустақил кийиш деярли имконсиз эди. Шу сабабли уларни хизматкорлар кийдирган. Аксарият одамлар ўнг қўл билан ишлагани учун хизматкорларга аёллар либосини ўнгдан чапга тугмалаш (яъни, хизматкор эгасининг рўпарасида турганида қулайроқ бўлган) осонроқ эди. Шу тариқа, тугмалар йўналиши учинчи шахс — хизматкор учун қулай бўлиши учун мослаштирилган.
Эркакларда эса бундай ҳолат йўқ эди. Улар одатда ўзлари мустақил киярди. Шу сабабли эркаклар кийимидаги тугмалар чапдан ўнгга бўлиши (яъни ўнг томондаги қисм устига ёпилиши) уларнинг ўнг қўлда тугма ушлаб, чап қўлда ҳалқани тутиши учун қулайроқ бўлган.
Ҳарбий таъсир
Яна бир фаразга кўра, эркаклар кийимидаги тугма йўналиши ҳарбий амалиётга бориб тақалади. Аксарият аскарлар ўнақай бўлганлиги сабабли кийимнинг ўнг томони юқорида бўлиши зарбанинг ўнг томондан келишига қарши яхши ҳимоя бўлган. Шунда кийим орасидаги бўшлиқ камроқ очиқ қолади, бу эса ўқ ёки қилич зарбаси остида камроқ хавф туғдиради. Бундан ташқари, қурол чап томонда тақиб юрилгани учун, кийимнинг ўнг қисми устига ёпилиши қуролни тез чиқариб олишда муҳим рол ўйнаган.
Тугмалар: жинс белгиси сифатида
Маданий нуқтаи назардан, кийимдаги тугма йўналишидаги фарқ жинсни аниқлаш учун энг кўзга кўринарли белгига айланган. Айниқса, эркаклар ва аёллар модаси бир-бирига ўхшаб қолган андрогиния даврларида. Тугмаларнинг “акс” (яъни, ўғил-қизга қарама-қарши йўналиши) ҳолати аёл ёки эркак эканлигини ажратишнинг қулай белгиси сифатида қабул қилиниб, ижтимоий норма тусини олган. Худди Англиядаги ўнг томонда жойлашган рул ҳайдовчилар учун миллий ўзига хослик белгиси бўлгани каби.
Ижтимоий одат ва саноат стандартлари
Оммавий кийим ишлаб чиқариш ривожланган сари, тугмалар йўналиши саноат стандарти сифатида мустаҳкамланди. Бу анъанани ўзгартириш — чизмаларни, андазаларни, бутун ишлаб чиқариш жараёнини қайтадан кўриб чиқиш, қолаверса, харидорлар учун ноқулайлик туғдириши мумкин эди. Шунинг учун мавжуд тизимни сақлаб қолиш анча осон ва иқтисодий жиҳатдан фойдалироқ эди. Шу тарзда, дастлаб амалий бўлган фарқ маданий инерсияга айланди.
Нейропсихология ва ҳаракат моторикаси
Тадқиқотларга кўра, ўнақай кишилар чапақайларга қараганда ҳаракатларни аниқроқ бажара олади. Шу боис ўнақай эркаклар учун чапдан ўнгга тугмалаш янада қулай. Аёллар эса, ҳаттоки ўнақай бўлса ҳам, кийинишда кўпроқ кўзгу билан ишлайди. Тугмаларнинг ўнгдан чапга бўлиши эса аксда янада аниқ ва тушунарли кўринади.
Ташқаридан қараганда оддий кўринган бу фарқ аслида тарихий анъаналар, ҳарбий тажрибалар, ижтимоий мақом, маданий белгилар ва ҳатто инсон психологияси билан боғлиқ. Тугмалардаги бу оддий асимметрия ҳануз модада сақланиб қолган. Бу эса инсоният тарихининг энг кичик деталларигача акс этишини эслатиб туради.
Изоҳ (0)