АҚШнинг сайланган президенти Дональд Трамп ҳали ўз вазифасини бажаришга киришмасидан олдин бир қанча баёнотлар бериб, бутун дунёда муҳокамалар сабабчисига айланди. Унинг баёнотлари бўйича турли қатлам вакиллари турлича фикр билдирмоқда.
"Дарё" бу борада АҚШда истиқомат қилаётга ўзбекистонлик ватандошлар фикри билан қизиқди. Қуйида эътиборингизга АҚШда яшаётган ўзбекистонлик Азамат Абдуллаев фикрларини келтириб ўтамиз.
"Дональд Трамп сайловларгача катта машаққатли йўлни босиб келди. Сайловда катта устунлик билан ғолиб бўлди. Бу нимани англатади? Дональд Трамп катта ишончга эга бўлди, унга овоз берганлар Трамп нимаики баёнот қилмасин, уни қўллаб-қувватлашади.
Трампнинг Гренландия ва Канада бўйича баёнотларига оддий америкаликларнинг фикри қандай? Мен АҚШда яшаётган ўзбекистонлик фуқаро сифатида фикр билдирадиган бўлсам, Трампнинг бу қарашлари янгилик эмас. У 2019 йил ҳам шунга ўхшаш баёнотларни берган.
Бу фақат Трампнинг хоҳиши десак, нотўғри бўлади. Чунки АҚШ Трампгача бўлган вақтда ҳам Гренландияга қизиқиб келган. 2-Жаҳон урушидан кейин 1946 йилда АҚШ Данияга Гренландияни сотиб олиш мақсадида пул таклиф қилади. Лекин Дания ҳукумати рад жавобини беради. Гренландия дунёдаги энг катта орол ҳисобланади. Ҳудудий жиҳатдан у Данияга тегишли автоном мамлакат. Ўзининг ҳукумати бор.
2024 йилда Гренландия Даниядан мустақил бўлиш ниятини эълон қилди. Бундан хавотирга тушган Дания ва АҚШ яна ҳаракатларни бошлашди. Гренландия музликлардан иборат тоғли ҳудуд, аҳолиси 60 минг. Дания НАТОга аъзо бўлганидан кейин, ўзаро келишувга кўра АҚШ Гренландияга қуролли кучлар базасини қурган. АҚШ фуқаролари бу базага кўчиб ўтишган.
Гренландия АҚШга нега керак?
Гренландия ҳудудий жойлашув жиҳатдан стратегик аҳамиятга эга. Европани АҚШ билан боғлаб туради. Шунингдек, бу оролда қазилма бойликлари кўп. Авваллари бу бойликлар усти музликлар билан қопланган эди, шу сабабли у ерда қазиш ишларини олиб боришнинг иложи йўқ эди. Лекин дунёдаги "global wаrmimg", яъни глобал исиш туфайли музликлар эрияпти, янги йўллар очиляпти. Шу сабабли АҚШ билиб қолдики, Гренландияда музлар эриса, бойликларни қазиб олиш имкониятлари пайдо бўлади. "Агар АҚШ катта пул таклиф қилса, Дания оролни сотармикан?" деган савол пайдо бўлади.
Дания сотишни истамаса ҳам, бунга мажбур бўлади деб ўйлайман. Чунки, Дания АҚШнинг таклифини инкор қилса, Трамп Путиннинг усулини қўллайди, деб ўйлайман. Путин Қримни Россияга қўшиб олиш учун қандай ҳаракатларни амалга оширган бўлса, АҚШ ҳам шу ишларни қилади, деган фикрдаман. Фақат АҚШнинг Россиядан фарқи, тарихда Гренландияни тортиб олган, деган ном қолдирмаслик учун АҚШ Данияга барибир пул беради. Биз биламиз, Путин Қримда қўштирноқ ичида референдум ўтказган.
Ҳамма бир овоздан Россияга қўшилишга рози бўлган, шундан кейин Россия Қримни эгаллаган. АҚШ ҳам худди шундай қилади. Гренландиядаги оз сонли аҳоли АҚШга қўшилишга рози бўлса керак. Чунки улар оёққа туриши учун пули йўқ, ресурси йўқ. Агар АҚШга қўшилишса, уларда янги инфраструктура, янги йўллар, янги тизим пайдо бўлади.
Трампнинг Канада бўйича амбициялари
Трамп Гренландиядан ташқари, Канадани ҳам 51-штат сифатида АҚШ таркибига қўшиб олиш нияти ҳақида ҳазиломуз тарзда бўлса ҳам билдирди. Лекин бу таклифни кўпчилик жиддий қабул қилиб, ўз фикрларини билдиришди. Трамп Канаданинг бош вазири Трюдо билан телефон орқали суҳбатлашганда, нега биз сизларга бекорга пул беришимиз керак, деган саволни ўртага қўйди.
Маълумки, АҚШ Канадага йилига 2 млрд доллар инвестиция қилади. Қўшнисига ёрдам бериш учун. Тўғри, АҚШ Канададан сут ва ёғоч маҳсулотлари сотиб олади. Лекин Трамп айтдики, биз бу маҳсулотларни бошқа давлатлардан ҳам олишимиз мумкин. Шундай экан, нега Канадага инвестиция қилишимиз керак? деб савол берди. Трюдо Трампнинг саволларига тайинли жавоб бера олмади. Сизларга шунча пул бераётган эканмиз, ундан кўра бизни штатга айланинглар, деди Трамп ҳазил аралаш.
Менинг фикримча, Трамп президент сифатида қасамёд қабул қилганидан кейин, биринчи ишни мамлакатнинг ташқи харажатларини оптимизация қилишдан бошлайди. Бу топшириқни Трамп Илон Маскка топширган. Шулардан келиб чиқиб, АҚШ Канадани огоҳлантирмоқда. Агар бизни штатга айланмас экансизлар, тайёр туринглар, сизларга бошқа пул бермаймиз, деяпти.
Гренландияга қайтадиган бўлсак, менинг фикримча, Трамп тўрт йиллик муддат ичида оролни ўз сафига қўшиб ололмаса керак. Шунчаки Трамп дунёга мессеж берди: ҳеч ким Гренландияна кўз тикмасин, биз ҳали ҳам Гренландия тарафмиз.
Панама канали бўйича баёнот
Трампнинг яна бир баёноти Панама каналини яна АҚШга қайтариш билан боғлиқ. АҚШ Панама каналини нега ўзига қайтармоқчи? Чунки, Трампнинг айтиши бўйича, АҚШ берган совғасини Панама яна бошқа давлатга — Хитойга бериб юборди. Бу ишни Трамп хато деб ўйлашини маълум қилди.
Мексика кўрфази ҳақида
Мексика президенти Клаудия Шейнбаум АҚШнинг сайланган президенти Дональд Трампнинг Мексика кўрфазини Америка кўрфази деб қайта номлаш нияти ҳақидаги сўзларидан кейин Америкага тарихий номни қайтаришни таклиф қилди. Трампнинг бу борадаги баёноти ҳазиломуз бўлса ҳам, лекин кўпчилик бунга ўз муносабатини билдирди. Трамп шундай шахсиятга эгаки, унинг ҳазил аралаш гаплари ҳам жиддий мунозараларни келтириб чиқаради.
Ноқонуний мигрантлар ҳақида
Ноқонуний мигрантлар мавзуси Трампнинг энг яхши кўрган мавзуларидан бири ҳисобланади. Биз биламизки, Америкада жуда кўп ўзбекистонликлар яшашади. Нафақат ўзбекистонликлар, балки бутун дунёдан келган мигрантлар истиқомат қилишади. Трамп аввалги президентлик муддатида ҳам ноқонуний миграция ҳақидаги кескин баёнотлари билан оммага танилганди. Бу сафар ҳам худди шу масалани кўтармоқда.
"Бу сафар ҳаммаси жиддий, ҳеч ким ноқонуний миграция бўйича чоралардан қутулиб қололмайди" деган мазмунда баёнот берди. Трамп биринчи марта ҳокимиятга келганда катта сиёсатда ҳали янги эди, кучли жамоага эга эмасди. Бошқаларга тақлид қиларди. Жумладан Путинга. Трампнинг Гренландия ва Канада бўйича баёнотлари ҳам Путинга тақлид деб ўйлайман. Менинг фикримча, Трамп Путин тарафдори. Путин Собиқ Иттифоқини тиклаш режалари ҳақида қоғозга ўраб кўп гапирган. Трамп ҳам Путинга ўхшайди. Фақат у ўз фикрларини қоғозга ўрамасдан, очиқча баён қилади.
Мигрантлар мавзусига қайтадиган бўлсак, бу сафра қандай қонунлар чиқишини билмаймиз. Трамп ноқонуний мигрантлар ҳақида гапирганда, биринчи навбатда ўз мамлакатида жиноят қилиб, АҚШга келганларни яна ўз ватанига қайтариб юбориш масаласини кўтарган. "Ундан кейин эса қолганлар билан шуғулланамиз" деди Трамп.
Ўзбекистонликлар орасида Трампнинг бу баёнотлар ҳамиша асосий мавзулардан бири бўлиб келган. Лекин менинг гапим шуки, ўзбекистонликлар ҳеч хавотир олишмасин. Агар ҳужжатлар жойида бўлса, грин картаси бўлса, АҚШ фуқароси бўлса, хавотирга ўрин йўқ. Лекин Мексика орқали келганлар, аввал легал йўл билан келиб, кейин нолегал бўлиб қолиб кетганлар бўлса, улар хавотирга тушишлари зарур. Чунки АҚШ шунақа давлатки, ноқонуний юрган мигрантларни хуш кўрмайди. Ўзи умуман ҳеч қайси давлат ноқонуний мигрантларни хуш кўрмайди.
Шу сабабли АҚШда ноқонуний юрганлар бўлса, ҳужжатларини тўғрилаб олишлари керак. Бу Ўзбекистоннинг имиджи учун ҳам зарарли. Қолаверса, АҚШга қонуний келмоқчи бўлган ўзбекистонликларга ҳам тўсиқлар яратиши мумкин. Ноқонуний юрган мигрантлар қандай қилиб АҚШда қолишлари мумкин, деган савол туғилади. Бу бўйича жуда кўп блогерлар, ҳуқуқшунослар чиқишлар қилишди, саволларга жавоблар беришди. Қонуний йўллари бор.
Фуқаролик учун ариза топшириш шулардан бири. Қолаверса, судга мурожаат қилса бўлади. Суд бу мурожаатни кўриб чиққунча, мигрантларни мамлакатдан чиқариб юбориш тақиқланган. Лекин Трамп бу қонунни ҳам ўзгартирса керак. Чунки бундай инсонларнинг судлари узоқ муддат давомида, 10-15 йиллаб кўриларди. Бу пайт давомида уларга АҚШда ишлаш ҳуқуқи бериларди. Лекин Трамп бу муддатни қисқартиришни талаб қилмоқда. Судлар мурожаатларни тезроқ кўриб чиқиши керак, шунга қараб мигрантлар ё ватанига қайтариб юборилиши ёки АҚШда ишлашга расмий рухсат берилиши керак, демоқда Трамп. Шу сабабли энди АҚШда ноқонуний юрган фуқароларга осон бўлмаса керак.
Фарзанди АҚШ фуқароси, ўзи бошқа мамлакат фуқароси бўлган мигрантларга ҳам қийин бўлиши кутилмоқда. Трамп уларга айтмоқдаки, фарзандингизни ўзингиз билан олиб кетинг, ёки улар қолсин, ўзингиз чиқиб кетинг. Ҳеч қайси ота-она фарзандини бир ўзини бошқа давлатда ташлаб кетмайди. Ўз-ўзидан маълум бўладики, улар АҚШ фуқароси бўлган фарзандини ҳам олиб кетишларига тўғри келади.
Бундан ташқари, Трамп ота-онаси АҚШ фуқароси бўлмаган фарзандлар АҚШда туғилса ҳам, уларга автоматик фуқаролик бермаслик масаласини кўтармоқда. Чунки бундай қонун фақат Америкада бор, бошқа давлатларда йўқ, демоқда Трамп.
АҚШда исломофобия қай даражада?
Бугунги кунда Европа, айниқса, Англияда исломофобия авж олмоқда. Менинг фикримча, АҚШда ҳам азал-азалдан исломофобия бўлган. Бу ҳеч қачон йўқолмайди. Чунки динлар сони кўп, динлар сони қанча кўп бўлса, қарама-қаршиликлар шунча кўп бўлади. Ҳамма ўзини динини тарғиб қилади. Ислом дини дунёнинг тезлик билан ўсиб бораётган динларидан бири ҳисобланади. Бутун дунёдаги мусулмонлар сони 1,6 млрдни ташкил қилади. Бу бошқа динлар вакиллари қалбига ғулғула солади. Англияда жуда кўп мусулмонлар яшайди.
Мамлакатда туғилиш сони пасайиб кетган. Мигрант бўлиб келаётган мусулмонлар сони ўсиб бормоқда. Ҳайит кунлари мусулмонлар намоз ўқиши учун йўллар ёпиладиган даражага етган. Мусулмонларнинг кўпаётгани, уларнинг аҳиллиги, бирлашиши кучаяётганини кўриб, европаликлар қўрқувга тушаётгани табиий ҳол. Шундан келиб чиқиб, улар ҳар хил найранглар ишлаб чиқишмоқда, Ислом динини ёмон кўрсатиш учун ҳар хил террористик актлар уюштирилади. Ҳозирда мусулмонлан террорчи деган фикрни бутун дунёга сингдиришга уринишлар кучайиб кетган. Медия ҳам бу нарсада кучли ишлайди.
Америкада ҳам бундай исломофобиялар кучайиб бормоқда. Машҳур UFC жангчиси ҳам Ислом динини ёмонлаб, шу маънода гапириб ўтди. АҚШ фақат христианлар мамлакати, мусулмонлар ўз юртига кецин, деб очиқ-ойдин гапириб ўтди. Трамп ҳам исломофоб. Ким нима деса ҳам, у исломофоб. У ҳукуматга келди дегани энди ҳамма Исломга қарши ўз фикрини очиқ гапира олади, дегани. Чунки Америкада исломофоблар жуда кўп.
Тўғри, қонун устуворлиги бор, лекин энди ҳаммаси бошқача бўлади, исломофобия кучайса керак, деган фикрдаман. Бунга жавобан мусулмонлар нима қилиши мумкин? Кўп ҳолларда юртдошларимиз кўчада юришганда намоз вақти бўлиб қолса, қазо қилмаслик учун, кўчанинг ўзида биргалашиб намоз ўқишганига гувоҳ бўламан. Шу нарсадан сал четлашишсин деган тавсияни берган бўлардим. Иложи борича, америкаликларни ғашини келтирмаслик керак, намозларини уйда ёки масжидларда ўқиш керак. Мусулмонлар қанчалик кўп бирлашиб, намоз ўқишганини кўришса, бу ҳол уларда шунчалик кўп ғазаб уйғотади. Шу сабабли эҳтиёт бўлга афзал".
Изоҳ (0)