АҚШнинг сайланган президенти Дональд Трамп ҳали ўз вазифасини бажаришга киришмасидан олдин бир қанча баёнотлар бериб, бутун дунёда муҳокамалар сабабчисига айланди. Унинг баёнотлари бўйича турли қатлам вакиллари турлича фикр билдирмоқда.
"Дарё" бу борада АҚШда истиқомат қилаётга ўзбекистонлик ватандошлар фикри билан қизиқди. Қуйида эътиборингизга АҚШда яшаётган ўзбекистонлик Азамат Абдуллаев фикрларини келтириб ўтамиз.
"Дональд Трамп сайловларгача узоқ ва машаққатли йўлни босиб ўтди. Унга нисбатан бўлган қарама-қаршиликларга қарамай, у президентлик сайловида катта устунлик билан ғолиб чиқди ва АҚШнинг 47-президенти сифатида тарих саҳифасига кирди. Бу ғалаба нимани англатади? Дональд Трамп АҚШ фуқароларининг ишончини қозониб, уларнинг қўллаб-қувватловига эришди. Энди у қабул қиладиган ҳар қандай қарор ёки баёнот фуқаролар томонидан маъқулланиши эҳтимолдан холи эмас.
Оддий америкаликлар Трампнинг Гренландия ва Канада ҳақидаги баёнотларига қандай муносабатда?
АҚШда узоқ йиллардан бери яшовчи ўзбекистонлик фуқаро сифатида шуни айтишим мумкинки, Трампнинг бу қарашлари аслида янгилик эмас. У 2019 йилда ҳам худди шундай баёнотларни билдирган эди. Буни фақат Трампнинг истаги сифатида қабул қилиш нотўғри бўлади, чунки АҚШ Трампдан аввал ҳам Гренландияга қизиқиш билдирган. Масалан, 2-жаҳон урушидан кейин, 1946 йилда АҚШ Данияга Гренландияни ўз ҳудудига қўшиб олиш мақсадида $100 миллион таклиф қилган, аммо бу таклиф рад этилган.
Маълумки, Гренландия дунёдаги энг катта орол бўлиб, асосан музликлар ва тоғли ҳудудлардан иборат. Аҳолиси 60 минг кишидан кам. Гренландия ўзининг ҳукуматига эга бўлиб, ҳудудий жиҳатдан Дания Қироллигига қарам бўлган автоном ҳудуд сифатида тан олинади.
2024 йилда Гренландия ҳукумати Дания Қироллигидан мустақилликка эришиб, мустақил давлат сифатида НАТОга аъзо бўлиш ниятини билдирди. Уларнинг бундай нияти АҚШни янада хавотирга солиб, Гренландияни ўз сафига қўшиб олиш ҳаракатларини фаоллаштирди ва Трампни Гренландия ҳақида яна оғзини очишга мажбур қилди.
Greenландия АҚШга нега керак?
Тарихдан маълумки 2-Жаҳон уруши давомида АҚШ Данияга тегишли бўлган Greenландия оролининг ҳафсизлигини таъминлаш мақсадида Greenландия ҳудудида “Питуффик Space Басе” номли ўзининг ҳаво кучлари базасини жойлаштиради ва бугунги кунга келиб у ҳаво кучлари базаси ҳалигача ўз фаолиятини давом эттирмоқда.
АҚШ президенти ўз баёнотида Гренландиянинг стратегик аҳамиятини алоҳида таъкидлади. Ушбу орол нафақат иқтисодий хавфсизликни таъминлаш, балки глобал геосиёсий рақобатда ҳам муҳим рол ўйнайди. Гренландиянинг бой ер ости қазилма ресурслари, жумладан, нефть, газ ва нодир металларнинг мавжудлиги АҚШ учун катта иқтисодий имкониятлар яратади. Шунингдек, Гренландиянинг Арктика ҳудудидаги стратегик географик жойлашуви уни АҚШнинг мудофаа ва ҳарбий режаларида муҳим аҳамият касб этадиган ҳудудга айлантиради.
Дания Қироллиги ўзига тегишли Гренландия оролини АҚШга сотишга журъат эта оладими?
Дания Қироллиги ҳозирча ўз ҳудудларини сотишни ёки бу борада баёнот беришни истамаётгани аниқ. Бироқ, охир-оқибат бундай қарорга келишга мажбур бўлиши мумкин, деб ўйлайман. Ёки аниқроғи, мажбурлашлари эҳтимол. Сабаби, агар Дания АҚШнинг таклифини рад этса, Трамп Россия президенти Владимир Путиннинг усулларини қўллаши мумкин. Путин қандай қилиб Қримни Россия таркибига қўшган бўлса, АҚШ ҳам шунга ўхшаш йўлни танлаши мумкин. Бироқ АҚШ Россиядан фарқли равишда, “Гренландияни тортиб олди” деган номни тарихда қолдирмаслик учун Данияга катта миқдорда маблағ таклиф қилиши мумкин.
Маълумки, Путин Қримда “референдум” ўтказган, ва унда аҳоли бир овоздан Россияга қўшилишга рози бўлган. Шундан кейин Россия Қримни эгаллаб олган.
АҚШ ҳам шунга ўхшаш стратегияни қўллаши эҳтимолдан холи эмас. Гренландиядаги оз сонли аҳоли иқтисодий жиҳатдан мустақил ривожланиш учун зарур маблағ ва ресурсларга эга эмас. Шундай экан, улар АҚШ таркибига қўшилишга рози бўлиши мумкин. Агар Гренландия АҚШ таркибига қўшилса, янги инфратузилма, йўллар ва бошқарув тизимлари яратилади, бу эса Гренландия учун янги имкониятларни очади.
Трампнинг Канада бўйича амбициялари
Трамп Гренландиядан ташқари, Канадани ҳам 51-штат сифатида АҚШ таркибига қўшиб олиш ниятини ҳазиломуз тарзда билдирган бўлса-да, кўпчилик бу таклифни жиддий қабул қилиб, ўз фикрларини билдириб ўтдилар. Трампнинг айтишича, АҚШ ҳар йили ўзининг яқин қўшниси бўлган Канадага иқтисодини қўллаб-қувватлаш мақсадида 200 миллиард доллардан ортиқ инвестиция киритади ва ундан автомобиллар, сут маҳсулотлари, ўрмон ва бошқа маҳсулотларни сотиб олади. Бироқ, эвазига Канададан бошқа ҳеч қандай фойда кўрмаслигини таъкидлаб ўтади. Шу сабабли, у: “Нега Канадага инвестиция қилишимиз керак? Ахир шу маҳсулотларни АҚШда ҳам ишлаб чиқаришни йўлга қўйсак бўлади,” дейди ва ҳазил аралаш: “Канадага шунча пул инвестиция қилаётган эканмиз, унда бизга 51-штат сифатида қўшилиб қўяқолинглар,” деди.
Ўйлашимча, Трамп президент сифатида қасамёд қабул қилганидан сўнг, биринчи навбатда мамлакатнинг ташқи харажатларини оптимизация қилишни бошлайди. Шу нуқтаи назардан, АҚШ Канадани огоҳлантираётган бўлиши мумкин: тайёр туринглар, яқин қўшни сифатида сизларга кўрсатиладиган молиявий ёрдам камайтирилиши мумкин деган маънода.
Панама канали бўйича баёнот
Трампнинг яна бир баёноти Панама каналини АҚШга қайтариш истаги билан боғлиқ. Трампнинг фикрича, АҚШ Панама каналини ўзига қайтариши керак, чунки Панама ўзига берган совғани суиистеъмол қилиб, Хитой бошқарувига ўтказган. Трамп бу ҳаракатни хато деб билади ва Панама каналининг Панамага топширилишини АҚШ нинг 39-президент Жимми Картернинг нотўғри чиқарган қарори натижаси бўлганини таъкидлайди.
Мексика кўрфази ҳақида
Мексика президенти Клаудия Шейнбаум АҚШнинг сайланган президенти Дональд Трампнинг Мексика кўрфазини Америка кўрфази деб қайта номлаш нияти ҳақидаги сўзларидан кейин Америкага тарихий номни қайтаришни таклиф қилди. Трампнинг бу борадаги баёноти ҳазиломуз бўлса ҳам, лекин кўпчилик бунга ўз муносабатини билдирди. Трамп шундай шахсиятга эгаки, унинг ҳазил аралаш гаплари ҳам жиддий мунозараларни келтириб чиқаради.
Ноқонуний мигрантлар ҳақида
Ноқонуний мигрантлар масаласи Трампнинг севимли мавзуларидан биридир. АҚШда кўплаб ўзбекистонликлар, шунингдек, бутун дунёдан келган мигрантлар яшайди. Трамп аввалги президентлик муддатида ҳам ноқонуний миграция бўйича кескин баёнотлари билан танилган эди, ва ҳозирги сафар ҳам айнан шу масалани кўтармоқда. У “Бу сафар ҳаммаси жиддий, ҳеч ким ноқонуний миграция бўйича чоралардан қутулиб қололмайди,” деб таъкидлади.
Трамп ноқонуний мигрантлар ҳақида гапирганда, биринчи навбатда ўз мамлакатида жиноят қилиб, АҚШга келган шахсларни яна ўз ватанига қайтариб юбориш масаласини кўтарган. У “Ундан кейин эса қолганлар билан шуғулланамиз,” деган мазмунда баёнот берди.
Ўзбекистонликлар орасида Трампнинг бу баёнотлари ҳар доим долзарб мавзу бўлиб келган. Ҳаммамиз биламизки, бугунги кунда Мексика орқали АҚШга келаётган юртдошларимиз сони сезиларли даражада ошган. Шу билан бирга аввал қонуний йўл билан келиб, кейинчалик ноқонуний мақомда қолиб кетганлар ҳам кам эмас. Бундай шахслар хавотирда бўлишлари керак, чунки Трамп ноқонуний мигрантларни ҳуш кўрмайди.
Шу сабабли АҚШда яшаётган ноқонуний юртдошларимиз ҳужжатларини тартибга келтиришга ҳаракат қилишлари лозим. Бу нафақат ўз манфаатлари, балки Ўзбекистоннинг халқаро имиджи учун ҳам муҳимдир. Қолаверса, ноқонуний мигрантлар сабаб АҚШга қонуний йўл билан келмоқчи бўлган бошқа ўзбекистонликлар учун тўсиқлар пайдо бўлиши мумкин.
АҚШда ноқонуний яшаётган мигрантларнинг қонуний йўл билан мамлакатда қолиш имкониятлари ҳақида кўп саволлар туғилади. Бу масалада кўплаб блогерлар ва ҳуқуқшунослар тавсиялар бериб келишмоқда. Энг аввало, бундай ҳолатда тажрибали ҳуқуқшуносга мурожаат қилишни тафсия қиламан.
Фарзанди АҚШ фуқароси бўлган, аммо ўзи бошқа мамлакат фуқароси бўлган мигрантлар учун ҳам қийинчиликлар кутилмоқда. Трамп уларни танлов олдига қўймоқда: “Фарзандингизни ўзингиз билан олиб кетинг ёки уни шу ерда қолдириб, ўзингиз мамлакатни тарк этинг.” Бироқ, ота-оналарнинг фарзандларини бошқа давлатда ёлғиз ташлаб кетиши даргумон. Натижада, улар АҚШ фуқароси бўлган фарзандларини ҳам олиб кетишга мажбур бўлишади.
Шунингдек, Трамп ота-онаси АҚШ фуқароси бўлмаган болаларга АҚШда туғилгани учун автоматик фуқаролик берилмаслиги масаласини кўтармоқда. У бу қонун фақат АҚШда мавжуд бўлиб, бошқа давлатларда бундай тартиб йўқлигини таъкидламоқда.
АҚШда исломофобия қай даражада?
Бугунги кунда Европа, айниқса, Англияда исломофобия авж олмоқда. Менинг фикримча, АҚШда ҳам азал-азалдан исломофобия бўлган. Бу ҳеч қачон йўқолмайди. Чунки динлар сони кўп, динлар сони қанча кўп бўлса, қарама-қаршиликлар шунча кўп бўлади. Ҳамма ўзини динини тарғиб қилади. Ислом дини дунёнинг тезлик билан ўсиб бораётган динларидан бири ҳисобланади. Бутун дунёдаги мусулмонлар сони 1,6 млрдни ташкил қилади. Бу бошқа динлар вакиллари қалбига ғулғула солади. Англияда жуда кўп мусулмонлар яшайди.
Мамлакатда туғилиш сони пасайиб кетган. Мигрант бўлиб келаётган мусулмонлар сони ўсиб бормоқда. Ҳайит кунлари мусулмонлар намоз ўқиши учун йўллар ёпиладиган даражага етган. Мусулмонларнинг кўпаётгани, уларнинг аҳиллиги, бирлашиши кучаяётганини кўриб, европаликлар қўрқувга тушаётгани табиий ҳол. Шундан келиб чиқиб, улар ҳар хил найранглар ишлаб чиқишмоқда, Ислом динини ёмон кўрсатиш учун ҳар хил террористик актлар уюштирилади. Ҳозирда мусулмонлан террорчи деган фикрни бутун дунёга сингдиришга уринишлар кучайиб кетган. Медия ҳам бу нарсада кучли ишлайди.
Америкада ҳам бундай исломофобиялар кучайиб бормоқда. Машҳур UFC жангчиси ҳам Ислом динини ёмонлаб, шу маънода гапириб ўтди. АҚШ фақат христианлар мамлакати, мусулмонлар ўз юртига кецин, деб очиқ-ойдин гапириб ўтди. Трамп ҳам исломофоб. Ким нима деса ҳам, у исломофоб. У ҳукуматга келди дегани энди ҳамма Исломга қарши ўз фикрини очиқ гапира олади, дегани. Чунки Америкада исломофоблар жуда кўп.
Тўғри, қонун устуворлиги бор, лекин энди ҳаммаси бошқача бўлади, исломофобия кучайса керак, деган фикрдаман. Бунга жавобан мусулмонлар нима қилиши мумкин? Кўп ҳолларда юртдошларимиз кўчада юришганда намоз вақти бўлиб қолса, қазо қилмаслик учун, кўчанинг ўзида биргалашиб намоз ўқишганига гувоҳ бўламан. Шу нарсадан сал четлашишсин деган тавсияни берган бўлардим. Иложи борича, америкаликларни ғашини келтирмаслик керак, намозларини уйда ёки масжидларда ўқиш керак. Мусулмонлар қанчалик кўп бирлашиб, намоз ўқишганини кўришса, бу ҳол уларда шунчалик кўп ғазаб уйғотади. Шу сабабли эҳтиёт бўлга афзал".
Изоҳ (0)