Сурия қуролли мухолифат гуруҳлари томонидан кутилмаганда бошланган ҳужум 2020 йилдан буён нисбатан барқарор бўлиб келган фронтни парчалаб ташлади. Бир ҳафта ичида мамлакатнинг шимолий пойтахти Ҳалаб ва ундан 100 км жанубда жойлашган Ҳама исёнчилар назоратига ўтди. Улар Асад режими учун Идлибга қисиб борилган мухолифатга қарши плацдарм вазифасини бажариб келаётганди. Шу боис йирик миқдордаги қурол-ярогъ ҳамда ҳарбий базалар мазкур ҳудудларга жойлаштирилганди. Чекиниш вақти уларнинг аксарияти ташлаб кетилди.
Коалицияга бирлашган исёнчиларининг асосий қисми “Ҳайъат Таҳрир ал-Шом” террорчи экстремистик ҳаракатига мансуб. 2016 йили алоқаларини узгунга қадар у “Ал-Қоида” террорчилик ташкилотининг Суриядаги бўлими ҳисобланарди. Шунга қарамай, ҳаракат номи БМТ, АҚШ, Туркия ва Россия, Эрон каби давлатларнинг “қора рўйхати”да сақланади.
Навбатдаги ғалабадан сўнг “Ҳайъат Таҳрир ал-Шом” ҳаракати етакчиси Абу Муҳаммад ал-Жулани видеомурожаат йўллаб, исёнчилар Ҳама шаҳрига “40 йилдан бери мавжуд ярани даволаш” учун кирганини ва “қасос олинмаслигини” айтди. Бундан ташқари, у Ироқ ҳукуматига мурожаат қилиб, “Ал-Ҳашд ал-Шааби” каби шиа жангари ҳаракатларининг можарога аралашиб кетишига йўл қўймасликка чақирди.
Ҳама нимаси билан муҳим?
Шаҳар Ҳалабдан пойтахт Дамашққа олиб борувчи М5 автомагистралидаги муҳим стратегик ҳудуддир. У яна бир йирик шаҳар Хомсдан атиги 70 км масофада жойлашган. Ҳамада Сурия ҳарбий авиацияси ва ҳаво ҳужумидан мудофаа қўшинларининг қимматли активлари мавжуд эди. Ҳукумат кучлари ҳудудни ташлаб қочар экан, қирувчи самолётлар ҳамда зенит-ракета тизимлари исёнчилар назоратига ўтди.
Қолаверса, мухолифат учун шаҳарнинг тарихий аҳамияти ҳам бор. Бунга 1982 йили бўлиб ўтган қонли воқеалар сабаб. У тарихга “Ҳама қирғини” номи билан кирган. Ўшанда Башар Асаднинг отаси Ҳафиз Асад “Мусулмон Биродарлар” ҳаракати исёнини ваҳшийлик билан бостиришга қарор қилганди. Унинг кўрсатмасига биноан ҳукумат кучлари шаҳарни ўраб олиб, оғир артиллерия ва танклардан бомбардимон қилди. Аскарлар уйма-уй юриб, тинч аҳолини ўлдирди. Ҳалок бўлганлар сони ҳақида аниқ маълумот йўқ. Турли манбалар 10 000 дан 40 000 гача бўлган рақамларни келтиради.
Икки олов қаршисида қолган Россия
Ҳама ва Хомс шаҳарларининг исёнчилар назоратига ўтиши Башар Асад режимини муҳим аэродромлар, шунингдек бир неча қирувчи самолётлардан маҳрум қилди. Бу эса мухолифатга қарши ҳаво зарбалари интенсивлигини пасайтириб юборди. Суриядаги активларининг йирик қисмини Украинага кўчирган Россия ҳам худди шундай ҳолатда. Яъни ҳозирда мавжуд контингент шиддат билан илгарилаб келаётган исёнчиларни тўхтатишга етарли эмас.
Бу эса Россиянинг Яқин Шарқдаги ягона ҳарбий денгиз базаси жойлашган Тартус порт шаҳрини хавф остида қолдирди. Боиси Хомснинг қўлдан кетиши мазкур базани Суриянинг Асад назоратидаги қисмларидан узиб қўяди. Бу эса Кремлни Украинадаги позицияларини заифлаштириш эвазига бўлса ҳам қўшимча куч жалб қилишга мажбурлаши мумкин.
Сурияча блицкриг
Мухолифат Ҳалаб шарини эгаллаш учун икки кун сарфлади. Дастлабки кунги тартибсизликлардан сўнг палапартиш чекинган Сурия армияси Ҳама шаҳрида қайта тартибланиб, мадад қабул қилиб олди. Шунга қарамай, улар иккинчи шаҳарни ҳам қисқа вақтда ташлаб қочди. Сурия мудофаа вазири буни “вақтинчалик тактик чора” деб изоҳлаган бўлса-да, амалда ҳукумат ҳужум суръатига мутаносиб жавоб қайтара олмаяпти.
Россия ҳарбий контингенти исёнчилар ҳужумини секинлаштириш учун М5 автомагистралининг Ҳама-Хомс йўлидан ўтган қисмидаги Растан кўпригига зарба берди. Шунга қарамай, мухолифат кучлари Хомс марказидан атиги 3 км масофада жойлашган Тер Маэла ҳудудига етиб боргани хабар қилинмоқда. Бу Дамашқ йўлидаги ягона тўсиқ ҳисобланади. Агар Хомсда Ҳалаб ва Ҳама шаҳарларининг тақдири такрорланса, пойтахт мудофааси ниҳоятда заифлашиб қолади.
Асад Режими қулайдими?
Воқеалар кўп жиҳатдан 2021 йилги Афғонистонни эслатиб юборади. АҚШ оъз ҳарбий контингентини мамлакатдан тезроқ олиб чиқишга ҳаракат қилар экан, НАТО инструкторлари томонидан ўқитилган ҳукумат кучлари жиддий қаршилик кўрсата олмади. Ҳаётини хавф остига қўйишни истамаган аскарлар позицияларини ташлаб қочишди. Толибон шаҳар ва қишлоқларни бирма-бир қўлга киритаётган бир вақтда расмий Қобул ва иттифоқчилари ҳаво зарбалари билан кифояланди.
Бироқ Сурия Эрон ва Россия учун фавқулодда муҳим аҳамиятга эга. Теҳрон можаро бошидан бери мамлакатга 30 миллиард доллардан ортиқ маблағ сарфлади. Бу пуллар Асад режимини қутқариш учун ҳарбий ёрдам, шунингдек бошқа инфратузилма лойиҳалари учун сармоя кўринишида кириб келди.
Башар Асад режими Москва учун Яқин Шарқдаги геосиёсий таъсирини ушлаб туришда муҳим рол ўйнайди. Минтақанинг Россия ҳарбий ҳозирлиги мавжуд ягона давлати Сурия ҳисобланади. Исёнчилар ҳужуми Дамашқнинг ҳар икки иттифоқчиси ҳам ўз муаммолари билан ўралашиб қолган вақтга тўғри келди.
Бироқ Путин, агар вазият тақозо қилса, тактик чекинишларга қўл уришдан тортинмайди. Керакли куч тўплангач, йўқотилган ҳудудларни қайтариш мумкинлигига ишонгани боис анчайин совуққонлик билан ҳаракат қилади. Бунга Курск мисолида гувоҳ бўлдик.
Лекин воқеалар ривожи ҳаддан зиёд тезлашиб кетди. Қуролли мухолифат аллақачон Хомс шаҳрининг шимолий этагида турибди. Ундан сўнг Дамашқ йўли очилади. Мазкур икки шаҳар орасида мустаҳкам мудофаа истеҳкоми вазифасини бажарадиган йирик аҳоли масканлари мавжуд эмас. Башар Асад режимининг тақдири унинг иттифоқчилари қачон ва қандай кўламда ҳарбий ёрдам кўрсатишига боғлиқ бўлиб қолди.
Изоҳ (0)