Сурия қуролли мухолифати томонидан амалга оширилган ҳужум ҳукумат кучларини эсанкиратиб қўйди. Исёнчилар йирик аҳоли масканлари, жумладан, Ҳалаб шаҳрини назоратга олиб, ўнлаб ҳарбий техникаларни қўлга киритди. Бу бир неча йил давом этган нисбий тинчликдан сўнг янги қонли давр бошланганини англатадими? Аслида, ким кимга қарши жанг қилмоқда? Мақолада шу ҳақда сўз боради.
2011 йили Суриянинг Дера шаҳрида аҳоли демократик ислоҳотлар талаби билан намойишга чиқди. Бироқ 2000 йилдан бери иқтидорда бўлиб келаётган президент Башар Асад норозилик тўлқини бутун мамлакатга тарқалишидан қўрқиб, намойишларни куч билан бостирди. Шундан сўнг бошланган ички можаро вақт ўтиши билан мамлакатни геосиёсий кураш марказига айлантириб қўйди. Ҳозир Сурия глобал ва минтақавий ўйинчилар учун ўз манфаатларини илгари суриш, таъбир жоиз бўлса, янги қуролларни синаш учун полигон вазифасини бажармоқда.
Сурия: ким кимга қарши?
Суриядаги уруш мураккаб характерга эга. Боиси у ерда низолашаётган томонлар кўп ва уларнинг ҳаммаси қайсидир маънода бир-бирига душман ёки мухолиф позицияда. Пойтахт Дамашқ мамлакатнинг қарийб учдан икки қисмини назорат қилади. Шимолнинг нефтга бой ҳудудлари эса АҚШ дастагидаги курд жангарилари ихтиёрида. Шимоли-ғарбий ҳудудларни Туркия қўлловидаги гуруҳлар тасарруф қилмоқда. Қолаверса, мамлакатда ташқи кучлар ҳам мавжуд.
Ташқи ўйинчилар
Қаршилик ўқи номи остида минтақанинг шиа қуролли ҳаракатларини бирлаштирган Эрон можарога дарҳол аралашди. Теҳрон кўрсатмаси билан бир қатор жангари гуруҳлар, жумладан, “Ҳизбуллоҳ”, асосан, ироқликлардан иборат “Катаъиб Ҳизбуллоҳ” ва бошқа маҳаллий шиа гуруҳлар жангга кирди. Ислом инқилоби қўриқчилари корпусининг ташқи амалиётларга масъул Қудс кучлари эса уларни қурол-яроғ ва инструкторлар билан таъминлаб турди.
Эронпараст гуруҳлар Башар Асад ҳукумати учун қуруқликда жанг олиб борган бўлса, ҳаводан уларни Россия қўллаб турди. Можаро бошланганидан 4 йил ўтиб Москва Сурияга ҳарбий контингент, жумладан қирувчи-бомбардимончи учоқлар ва ҳаво мудофаа тизимлари жойлаштирди.
Бундан ташқари, мамлакатда Туркия қўшинлари ҳам бор. Улар асосан чегара ҳудудларда жойлашган бўлиб, “хавфсизлик зоналари” ташкил этиш ва курд жангариларини узоқроқда ушлаб туриш каби вазифаларни бажаради. Шу билан бир қаторда, Анқара Сурия Миллий Армияси ва Озод Сурия Армияси каби қуролли ҳаракатларни қўллаб-қувватлайди. Улар Башар Асад режимига қарши кураш билан бир қаторда, Халқ Мудофаа Кучлари ва Курдистон Ишчилар Партияси каби асосан курдлардан иборат тузилмаларга қарши ҳам жанг олиб боради.
Башар Асад ҳукуматига қарши жанг қилаётган қуролли гуруҳларнинг аксарияти секуляр давлатчилик тамойилларини илгари сурса-да, улар орасида террорчи гуруҳлар ҳам бор. Уларнинг энг йириги “Ҳайъат Таҳрир ал-Шом” бўлиб, илдизи “Ал-Қоида”га бориб тақалади. Аввалига ҳаракат халқаро ҳамжамият босимини камайтириш, репутациясини яхшилаш мақсадида ўз номини “Жабҳат ал-Нусра” деб ўзгартирди. 2017 йили у маҳаллий гуруҳлар билан бирлашиб, “Ҳайъат Таҳрир ал-Шом” (ҲТШ) номини олди. Шунга қарамай, мазкур гуруҳ БМТ даражасида террорчи ташкилот деб тан олинган. Эрон дохил баъзи давлатлар уни Туркия билан яқин алоқада деб билади. Бироқ ҲТШ Анқара қўлловидаги қуролли ҳаракатлар билан бир неча бор низолашган. Бунга Идлибнинг айрим қисмлари устидан назоратни қўлга киритиш истаги сабаб бўлган.
Можаронинг янги фазаси
Суриядаги урушнинг асосий томонлари бир неча бор учрашиб, мажорини тўхтатишга ҳаракат қилиб кўрди. Остона, Сочи ва Москва шаҳарларида ўтказилган жараён қон тўкилишига якун ясолмаган бўлса-да, ҳарбий ҳаракатлар интенсивлиги пасайиб, вазият нисбатан барқарорлашди. Бироқ, Туркия қўлловидаги исёнчи гуруҳлар томонидан кутилмаганда амалга оширилган ҳужум мамлакатни яна глобал кун тартибга қайтарди. Ҳукумат кучлари муҳим стратегик ҳудудлар, жумладан Ҳалаб шаҳрини ташлаб қочди.
Қуролли мухолифат Идлиб вилоятини бутунлай назоратга олиб, ҳукумат кучларини Ҳама шаҳригача қувиб борди. Бироқ кейинчалик ортга чекиниб, мудофаа позициясини эгаллади. Ҳужум кутилмаганда амалга оширилгани боис Сурия армияси айтарли қаршилик кўрсата олмади. Бу Ҳалаб халқаро аэропорти ва Ал-дуҳр ҳарбий базаси каби стратегик объектларнинг исёнчилар қўлига ўтишига сабаб бўлди. Қолаверса, мухолифат Ҳалабни Ҳамага боғловчи М5 автомагистралини ҳам назоратга олди. Дамашқдан бошланган йўл ҳарбий аҳамиятга эга. Боиси ундан ҳукумат кучлари таъминот учун фойдаланарди.
Нима учун Ҳалаб?
Ҳалаб Суриянинг иккинчи энг йирик шаҳри ҳисобланади. Уни шимолий пойтахт деб ҳам аташади. Урушгача иқтисодий ва маданий марказ сифатида хизмат қилган. Anadolu ярим оролига яқин жойлашгани боис Ҳалаб Туркия учун ҳам муҳим аҳамиятга эга.
Шаҳар учун дастлабки жанглар 2012 йили бошланди. Ўшанда шаҳарни бир неча қуролли гуруҳлар, жумладан Озод Сурия Армияси ҳамда Жабҳат ал-Нурса жангарилари ҳимоя қилди. Бироқ 2016 йилга келиб ҳукумат кучлари Эрон ва Россия кўмаги билан уларни ҳудуддан сиқиб чиқарди. Шундан сўнг исёнчилар шимолий минтақаларга жойлашди. Ҳалабнинг қўлга олиниши уларга стратегик ҳудудлар устидан назорат ва қўшимча ресурслар беради.
Шармандали қочиш
Ҳама ва Ҳомс шаҳарларига чекинган ҳукумат кучлари ортидан йирик миқдордаги ҳарбий техникаларни қолдириб кетди. Улар орасида ўнлаб сондаги Т-72, Т-62 танклари, 2С1 Гвоздика ўзиюрар артиллерия қуроллари, БМ-27 Ураган ялпи ўт очиш реактив тизимлари, шунингдек Пансир-1 ва Стрела-10 ҳаво мудофаа комплекслари бор. Сурия расмийлари ўз қўшинларининг чекинишини “қайта гуруҳланиш” деб атаб, қарши ҳужумга тайёргарлик кўрилаётганини маълум қилди.
Исёнчилар Ҳалаб шаридан 25 км шарқда жойлашган Кувейрс ҳарбий базасини ҳам назоратга олди. Бу уларга Л-39 самолётлари ва Ми оиласига мансуб вертолётни қўлга киритиш имконини берди. Улардан разведка ва ҳужум амалиётларида фойдаланиш мумкин. Мухолифат сафида собиқ ҳарбийлар ҳам борлигини инобатга олсак, учоқларни ҳавога кўтариш имконсиз эмас.
Омонат сулҳ
Туркия қўлловидаги қуролли гуруҳлар ҳамда АҚШ дастагидаги курд жангарилари умумий душманга вақтинча сулҳга келишган бўлса-да, баъзи ҳудудларда тўқнашувлар давом этяпти. Сурия армияси Ҳалаб шимолидаги Тел Рифъат шаҳрини қўлга киритди. Бу исёнчилар учун курдларга қарши плацдарм вазифасини бажариб, шимолий жабҳа хавфсизлигини таъминлайди. Тел Рифъат жануброқда жойлашган Ҳама шаҳрига ҳужумларни давом эттириш учун муҳим.
Нега айнан ҳозир?
Россия ўз ресурсларининг катта қисмини Украина урушига жалб қилди. “Ҳизбуллоҳ” эса Исроил билан можарода анча ҳолдан тойди. Ташкилот ўз сиёсий ва ҳарбий маъмуриятини қайта ташкил қилиб, Ливандаги позициясини мустаҳкамлаши учун вақт керак. Боиси “Ҳизбуллоҳ” қўмондонлик тузилмаси Исроил томонидан амалга оширилган суиқасдлар сабаб бутунлай янгиланди. Сурия қуролли мухолифати буни қулай вазият сифатида баҳолаб, имкониятдан фойдаланишни хоҳлаган бўлиши мумкин.
Башар Асад энди нима қилади?
Сурия армияси дастлабки кунлардаги шок ҳолатидан чиқди. Улар ҳозир қарши ҳужум учун куч тўпламоқда. Тармоқларда тарқалган видеода Ҳама шаҳри томон йўл олган ҳарбий техникалар карвонини кўриш мумкин. Шу билан бир вақтда қарши томон ҳам яқинлашиб келаётган қонли жангларга ҳозирлик кўряпти.
Reuters хабарига кўра, Россия иттифоқчисига қўшимча ҳарбий ёрдам, жумладан оғир зирҳли техникалар ваъда қилган. Бундан ташқари, Эрон ташқи ишлар вазири ҳам Дамашққа келиб, Башар Асад билан учрашди. Маҳаллий нашрларга кўра, у Сурия президентини Туркия билан музокараларга ундаши мумкин.
Шунга қарамай, минтақанинг шиа қуролли гуруҳлари ўз кучларини сафарбар қилмоқда. “Катаъиб Ҳизбуллоҳ” ва Ал-Ҳашд аш-Шаби эронпараст гуруҳлар ўз техникалари билан Ироқ ва Сурия ўртасидаги ал-Букамал чегара пунктини кесиб ўтган.
Сурияда жанг қилаётган томонларнинг деярли ҳаммаси ташқи қўлловга эга. Шу боис уларнинг ҳеч бирида можарога ҳарбий йўл билан нуқта қўйиш учун етарли салоҳият йўқ. Бу усиз ҳам 13 йилдан бери давом этаётган қонли кураш ҳали-бери тугамаслигини англатади. Масалага ягона ечим сулҳ бўлиши мумкин. Аммо бир неча йил давом этган нисбий тинчликдан сўнг жанглар яна фаоллашар экан, осойишта кунлар умиди уфқ ортига чекингандек туюлмоқда. Миллионлаб Сурияликлар тақдири Анқара, Вашингтон, Теҳрон ва Москвадаги қарорларга боғлиқ бўлиб турибди.
Ҳумоюн Тожиддинов тайёрлади
Изоҳ (0)