Тошкентда уйларни иситиш тизими қачон ёқилади?

Кузги совуқ об-ҳаво бошланиши билан иссиқлик масаласи юртдошларимиз орасида, айниқса, ижтимоий тармоқларда энг кўп муҳокама қилинадиган масалалардан бирига айланиб бормоқда. Фойдаланувчилар нима учун иссиқлик тизими об-ҳаво ҳарорати кетма-кет беш кун давомида +8 даражадан паст бўлган тақдирдагина иссиқлик тизими ишга туширилиши ҳақида мунозаралар олиб бормоқда. Вазирлар Маҳкамасининг 2014 йил 15 июлдаги 194-сонли қарорига асосланган мазкур қоида ижтимоий тармоқларда кўплаб савол ва танқидларни келтириб чиқарди.

Ўзбекистонда иситиш тизими қачон ишга туширилади?

Одатда иситиш тизими шаҳар ҳокими буйруғи билан ишга туширилади, лекин бу кўпинча об-ҳаво шароитига боғлиқ. Ўтган йиллардаги иситиш мавсумларининг бошланиши ва тугаши ҳақидаги маълумотларга кўра, бу йил уйларга иссиқлик 10 ноябрдан тарқатилади. Қувурларнинг ёрилиши каби кўплаб бахтсиз ҳодисалар эҳтимолдан холи эмас. Шу сабабдан тизим одатда дам олиш кунлари ёқилади. Бундай пайтларда аҳоли ўз уйида бўлиши ва радиаторлар қувватини назорат қилиши зарур.

Радиаторларга иссиқ сув қачондан юборилади? 

Совуқ кунлар бошланиши билан Тошкент аҳолиси иситиш тизимлари ёқилишини интиқлик билан кутади. Аҳолининг таъкидлашича, иситиш тизимини ишга тушириш Тошкент шаҳар ҳокимининг буйруғига боғлиқ, лекин амалда об-ҳаво шароитига қараб белгиланади.

“Иситиш тизими Тошкент шаҳар ҳокимининг буйруғи билан ишга туширилади, лекин аслида бу фақат Аллоҳга, яъни об-ҳавога боғлиқ. Янгилик давлат веб-сайтлари ва телевидение орқали эълон қилинади. Шу сабабдан барча янгиликларни қолдирмай кузатиб борамиз”, дея ўз фикри билан ўртоқлашди шаҳримизнинг чекка туманида яшовчи фуқаро.

Юқоридаги маълумотларга кўра, тизимнинг ишга туширилиши об-ҳаво шароитига қараб ҳар йили ўзгариши мумкин. Мисол учун, бу йил 1, 2, 3, 4 ва 5 ноябрь кунлари учун об-ҳаво кундуз куни +20 дан +25 даража иссиқ бўлиши кутилмоқда. Бундай ҳароратларда эса Вазирлар Маҳкамасининг 2014 йил 15 июлдаги 194-сонли қарорига асосан яқин кунларда радиаторларга иссиқлик келиши даргумон.

Ўтган йилларда Ўзбекистонда иссиқлик берилган саналар:

• 2023 йил — 6 ноябрь;
• 2022 йил — 24 октябрь;
• 2021 йил — 14 октябрь;
• 2020 йил — 17 октябрь;
• 2019 йил — 30 октябрь.

Тошкент шаҳрида сўнгги йилларда иситиш мавсумининг бошланиш ва тугаш саналари:

2020/21 : 2020 йил 17 октябрдан 2021 йил 7 апрелгача (174 кун);
2021/22 : 2021 йил 14 октябрдан 2022 йил 1 апрелгача (170 кун);
2022/23 : 2022 йил 24 октябрдан 2023 йил 10 мартгача (138 кун);
2023/24 : 2023 йил 8 ноябрдан 2024 йил 26 мартгача (140 кун).

Goldenpages.uz маълумотларига кўра, сўнгги 4 йил ичида, иситиш тизими октябрь ёки ноябрь ойининг бошида ёқилган бўлиб, мавсум ўртача 138 дан 174 кунгача давом этган.

Нима учун +8 даража ва бу қоида қандай келиб чиққан?

Вазирлар Маҳкамасининг 2014 йил 15 июлдаги 194-сонли қарорига асосан об-ҳаво ҳарорати кетма-кет беш кун давомида +8 даражадан паст бўлган тақдирдагина иссиқлик тизими ишга туширилади. Бу қоида янгилик эмас: шунга ўхшаш банд Ўзбекистон ССР ҳукуматининг 1985 йилдаги 497-сонли қарорида ҳам мавжуд эди. Бироқ мазкур қарор 1960—70 йилларда, ҳарорат нисбатан барқарор ҳамда бугунги кундагидек кескин ўзгаришлар мавжуд бўлмаган вақтда қабул қилинган.

Ҳароратнинг кескин ўзгариши

2024 йил октябрь ойида Ўзбекистонда ҳаво айниқса ўзгариб туради. Масалан, 20 октябрь куни кундузи ҳаво ҳарорати +30 даражага етган бўлса, 17 октябрь куни эрталаб у нолга тушиб, ўртача кунлик ҳаво ҳарорати +8 даражани ташкил қилди. Об-ҳавонинг бундай кескин тушиб кетиши марказий иситиш тизимига уланган кўп қаватли биноларда, айниқса, бетон деворли биноларда намликни оширди. Натижада замонавий иссиқлик изоляцияси мавжуд бўлмаган эски уйларда яшовчи аҳоли совуқ уйларда яшашига тўғри келди.
+8 даража қоидаси ҳозир ҳам амалдами?

Сўнгги йилларда ҳокимият об-ҳаво шароитларидан келиб чиққан ҳолда бу қоидага қатъий риоя қилмаяпти. Ўтган йиллар давомида ҳаво ҳарорати беш кун давомида +8 даражадан пастга тушмаган бўлса ҳам, иситиш мавсуми расман белгиланган санадан олдинроқ бошланди. Масалан, 2021 йилда иситиш тизими 14 октябрда, 2022 йилда 22 октябрда, 2023 йилда эса 3 ноябрда ёқилган. Эҳтимол, бунга ҳароратнинг кескин пасайиши ҳамда фуқароларнинг талаблари сабаб бўлган.

“Тошкент обсерваторияси” метеорология станцияси маълумотлари асосида тузилган 2024 йил октябрь ойи учун ҳаво ҳарорати жадвали ҳароратнинг сезиларли ўзгаришини кўрсатмоқда, бу эса “+8 даража” қоидасининг тўғрилигига шубҳа туғдиради.

Қўшни мамлакатлар тажрибаси: стандартлардан четга чиқиш қўшни давлатлар амалиёти таҳлили шуни кўрсатадики, +8 даража қоидаси ҳам ҳар доим ҳам амалиётга тўғри келавермайди. Масалан:

Чимкентда (Қозоғистон) иситиш 21 октябрда, ўртача кунлик ҳарорат +8 эмас балки, +15 даража бўлган пайтда ёқилган. Фақат 23 октябрга келиб ҳарорат +8 даражадан пастга тушган.

Олмаотада гарчи олдинги беш кун ичида ҳаво ҳарорати +12...+17 даража оралиғида бўлган бўлса ҳам иситиш мавсуми 7 октябрда бошланди.

Бишкек (Қирғизистон) қоидаларга нисбатан қатъий амал қилган ҳолда: 15—19 октябрь кунлари ҳаво ҳарорати +8 даражадан паст бўлганлиги сабабли 22 октябрдан пойтахтдаги уй ва бошқа ижтимоий объектларга иссиқлик берила бошланди.

Қоидаларини қайта кўриб чиқиш вақти келдими?

Иқлимшунос Эркин Абдулахатов “Газета.uz”га берган интервьюсида ушбу ёндашувни таҳлил қилиб, бу борада ўз фикрлари билан ўртоқлашди. У ҳозирги иқлим ўзгаришлари иситиш тизимларида янада мослашувчан ёндашувни талаб қилади деб ҳисоблайди. Иқлим ўзгариши куз фаслида кўпинча ҳароратнинг кескин ўзгаришига олиб келади, бу эса одамларнинг совуққа мослашишини қийинлаштиради. Бундан ташқари, ўтган асрда қурилган кўплаб бинолар совуққа бардош бера олмайди, бу эса ўз вақтида иссиқликка бўлган эҳтиёжни оширади.

Эркин Абдулахатов хона ичидаги қулай ҳарорат нафақат ташқи ҳавога, балки намлик, қуёш нури ва шамол каби омилларга ҳам боғлиқлигини таъкидлади. 

Иситиш мавсумининг бошланишини аниқлашда комплекс ёндашувлар

Олим Ўзбекистонда иситиш мавсумини бошланишнинг мақбул муддатини белгилаш учун замонавий иқлим маълумотларига асосланган янги меъёрий ҳужжат ишлаб чиқиш зарурлигини таъкидлади ва бунда аҳоли фикри, иқлимнинг соғлиққа таъсири бўйича тадқиқот натижалари, шунингдек, турар жой биноларининг дизайн хусусиятлари ҳисобга олиниши керак.

Ҳаво ҳарорати, намлик, шамол тезлиги, қуёш нури ва бошқа мураккаб факторларни ҳисобга олган ҳолда ўз вақтида тақдим этилган қулай ҳарорат муҳити одамларнинг жисмоний ва иқтисодий самарадорлигига таъсир қилади, деб тушунтиради Абдулахатов.

Иқлим ўзгариши ва қулай хона ҳароратига бўлган эҳтиёж, белгиланган стандартларни қайта кўриб чиқиш заруратини туғдирмоқда. Ўзгарувчан иқлим шароитида қатъий “+8 даража” қоидасига риоя қилиш бугунги кун стандартларига жавоб бермайди. Ўзбекистон аҳолиси учун қулай ва хавфсиз муҳитни таъминлашда кенг қамровли иқлим маълумотлари ва биоиқлим шароитларини ҳисобга олган янги стандартларни ишлаб чиқиш вақти келди.