Июль ойи бошида Тошкентда эркак оилавий низо сабабли 3 яшар болани қасддан ўлдиргани ҳақидаги хабар кўпчиликни даҳшатга солди. Минг афсуски, бу ҳолат биринчиси эмас — аёл гўдак қизини айиққа улоқтиргани, она болалари билан ўзини 8 қаватдан деразадан ташлагани, Қорақалпоғистонда аёл Қозоғистонда ишлаётган эрига жаҳл қилиб болаларини мунтазам қийнаб келгани, Самарқандда аёл эри билан жанжаллашиб қолгани сабабли фарзандини қийнагани каби ҳолатларни санаб, саноғига етолмайсан ва етиб бўлмаяпти ҳам. Хўш, нега одамлар, хусусан, ота-оналар тажовузкор бўлиб кетмоқда, уларни деб нега бегуноҳ болалар азоб кўриши керак? Шу каби саволларга тиббиёт фанлари доктори, профессор Зарифбой Ибодуллаев жавоб берди.
Эр-хотиннинг оғиши
Минг афсуслар бўлсинки, болажон деб ном чиқарган ўзбек халқи жуда ҳам хунук ишларга қўл урмоқда.
Мен ҳам бу хабарни эшитиб, ларзага келдим. Ҳамма иллатнинг тагида билимсизлик, эътиқодсизлик ва маънавиятсиз ётади. Бу ерда ота ўгай бўлган, лекин ота-оналар ўз фарзандларининг жонига қасд қилган, айиққа ташлаган, аёвсиз калтаклаётган ҳолатларга гувоҳ бўляпмиз. Бундай ҳолатларнинг аксари эрига ёки хотинига қасд қилиб шу ишга қўл ураётганини кўряпмиз. Хўш, нега бундай ҳолатлар рўй бермоқда?
Девианталогия деган фан бор — хулқ-атвор девиацияси, яъни оғиш деган маънони англатади. Бунда шахс ташқи томондан қаралса, соғлом. Лекин унинг хатти-ҳаракатларини кузацангиз, ўзини руҳий касалдек тутади. Бунга нималар киради? Агрессия — тажовузкорлик, бировнинг жонига қасддан тан жароҳати етказиш, ҳақорат қилиш, ўлдириб қўйиш ва бошқалар.
Бу ерда иккита жиҳатга эътибор қаратиш керак: оиладаги фактор ва жамиятдаги омил.
Оиладаги, яъни эр-хотин ўртасидаги ўзаро ёмон муносабат бўлади. Иккисининг бирида девиант хулқ-атвор кузатилади. Бунда уларнинг тарбияси мактабда дискриминацияга учраган, яъни камситиб катта қилинган, ота-онасидан меҳр кўрмай улғайган, жамиятда доимий камситилганлик каби салбий ҳолатлар йиғилиб-йиғилиб боради-да, у қачондир, албатта, отилиб чиқади.
Кўпинча салбий омиллар ожизлар бор жойда уларга нисбатан кўрсатилади. Масалан, бу оилада ўзини намоён қилади. Шахс ишхонада ёки кўчада бировни уриб ёки ўлдириб қўймайди. Бор агрессиясини уйда — хотинига, болаларига қилади. Сув юмшоқ томонга оғганидек, бунда ҳам юмшоқ томонга урилади. Агрессия хотини ёки боласини ўлдириш билан намоён бўлади ёки хотин эрининг оёқ-қўлини боғлаб қўйиб, пичоқ санчиб ёқворади.
Табақаланиш
Жамиятнинг катта хатоси: бойлар ва камбағаллар ўртасидаги табақаланиш ҳамда адолатсизлик. Шахс эрталаб кўчага чиқиб адолатсизликни кўрса, кечгача ишлаб топгани сариқ чақага арзимаса, болалари йиғлаб “Нималардир олиб беринг, ойижон, мени лагерга юборинг, боғга борайлик, сайр қилайлик”, деб ёпишаверса-ю, ота-онанинг бунга имконияти етмаса, яъни моддий таъминланганлик паст бўлса ҳам, агрессияга олиб келиши мумкин. Бу нафақат кам таъминланган оилаларда, балки бадавлат, ўзига тўқ, ўқимишли кишиларнинг ҳам ҳаётида кузатилади.
Шахс тажовузкорлигини англайдими?
Психопатологияда иккита тушунча бор: физиологик аффект ва патологик аффект. Аффект бу ҳиссий портлаш дегани.
Физиологик аффект соғлом одамларда бўладиган ҳодиса. Яъни қаттиқ жаҳл устида хотинига ёки болаларига тан жароҳати етказиб қўядиган ва бу жараённи ўзи англайдиган ҳолат. Бундай ҳолатда — ҳиссий портлашда шахс одам ўлдириб қўймайди.
Патологик аффект психопатларда, шезифиринияда, эпилепсиянинг баъзи турларида кузатилади. Психопатлар шундоқ жаҳл отига минади ва бу давр — қўлига пичоқ олган вақт эсида туради, пичоқни санчиб ташлаган пайт эсида турмайди. Бу ҳолат хотирадан ўчади. Воқелик қисқа, 10 сония ёки бир дақиқа давом этиши мумкин. Жабрланган шахс қонга беланиб, қичқириб ўлаётган вақтда у ўзига келади.
Нима қилиш керак?
Инсон қаттиқ стрессга ёки тушкунликка тушган вақтида, кунора оиласига озор бериб, эртасига кечирим сўрайдиган ҳолатларда (бундай ҳолатлар кўпроқ алкоголизмда кузатилади) тиббий психологга мурожаат қилиши керак.
Изоҳ (0)