Шу кунларда ҳуқуқшунослик касбини эгаллаш ниятида ҳужжат топширган ёшларнинг кўпчилигини бир савол қийнамоқда: тест топшириқлари қандай мезонлар асосида тузилган? Абитуриентларнинг эътироз билдиришича, рўйхатда шундай саволлар борки, уларнинг жавобини наинки кечаги битирувчи, балки кўп йиллик тажрибага эга юристлар ҳам билмайди. Тест синовларини топширган, эҳтимол, топшира олмаган абитуриентларнинг сўзларига кўра, улар имтиҳонга тўртта дарслик ва конституция — жами бешта манба асосида тайёрланган, имтиҳонда эса жиноий, маъмурий ва бошқа кодекслардан саволлар тушмоқда, ахир шу адолатданми?
Бўлғуси ҳуқуқшуносларнинг эътирозларига жавоб бера оладиган ва жавоб бериши лозим бўлган ташкилот бор, бу — Билим ва малакаларни баҳолаш агентлиги. Биз билан суҳбатда бўлган мазкур ташкилот вакили тест синовларини ташкил этиш ва назорат қилиш бўлими бошлиғи Жамшидбек Одиловга дастлабки савол: тест саволлари дарсликлар асосида тузилганми?
— Дарслик — савол шакллантириладиган манба эмас. Ўзбекистон Республикаси президентининг 48-84-сонли қарорига кўра, тест топшириқлари дарсликлар асосида эмас, давлат таълим стандартлари (ДТС) ва ўқув дастури асосида тузилиши белгиланган. Лекин ижтимоий тармоқларда фикр билдираётган абитуриентлар ва бошқа шахслар тест саволлари дарслик асосида тузилиши керак, деган фикрни билдиришмоқда. Ваҳоланки, ундай эмас. Агентлик расмий веб-сайтида ҳар бир фан бўйича тест вариант тафсилоти эълон қилинган. Фан мутахассислари мазкур тест вариант тафсилоти асосида ўқув дастури ва ДТСга таянган ҳолда тест топшириқларини шакллантиради. Ҳуқуқшунослик фанида ҳам худди шундай. Ҳуқуқшунослик фанидан тест вариант тафсилоти 2023 йилда тасдиқланган. 2023/24-ўқув йилида ҳам спецификация асосида тест топшириқлари шакллантирилган ва абитуриентларга диагностик тест топшириқлари шаклида тайёргарлик кўриш учун берилган. Интернет тармоқларида олдин бу мазмунда саволлар бўлмаган, деяётганлар ҳам мавжуд. Саволлар бу йил учунгина янгилик эмас. Аввалги йилларда ҳам мана шу спецификациядан фойдаланилган, дейди бўлим бошлиғи.
Демак, маълум бўлдики, тест саволлари дарсликлар асосида эмас, ўқув дастурлари асосида шакллантирилади. Абитуриентларни ва мавзу юзасидан фикр билдираётган блогерлар-у фаолларни қийнаётган кейинги масала, аниқроғи, эътироз — тестга турли кодекслардан саволлар киритилгани. Ахир кодексларни ёдлаш терговчи-ю прокурорлардан ҳам талаб этилмайди-ку. Устига устак, дарсликлардаги QR-кодли ҳаволалар ҳар доим ҳам ишлайвермайди.
— Агентлик томонидан абитуриентлар қонунчиликдаги барча ҳужжатларни ўқиши кераклиги сўралмаган. ДТС, ўқув дастури ва дарсликларда кодексларнинг айрим боб ва қисмлари ўргатилган. Демак, кодексларнинг тегишли қисмларигина ўзлаштирилиши керак, тўлиқ барчаси эмас. Дарсликлардаги QR-кодли ҳаволаларнинг ишламаслиги бўйича тегишли ташкилотга мурожаат қилиш мумкин. Барча ҳужжатларнинг энг охирги ҳолати “лех.уз” сайтида мавжуд, кириб, танишиб чиқиш мумкин. Аммо тўлиқ ёдлаш керак, деган талаб йўқ, дейди Жамшидбек Одилов.
Асосий эътироз, юқорида айтилганидек, ҳуқуқшунослик фанидан тузилган тест саволлари билан боғлиқ. Мутахассислар саволларни тузишда қандай мезонлардан келиб чиққан, мактаб битирувчиларининг билим савияси, тайёргарлик даражаси эътиборга олинганми? Айнан ана шу саволларга жавоб бериши мумкин бўлган мутахассислар, таъбир жоиз бўлса, “хизмат доирасида эмас”.
— Муносабат билдиришдаги асосий камчилигимиз — мутахассислар ёпиқ иш режимида фаолият юритаётгани. Улар бир ойдан ортиқ вақт давомида махсус назоратда ишлайди. Шу сабабли ҳозир айнан ҳуқуқшунослик фанидан тест топшириқларини тузишда иштирок этган фан мутахассислари ва масъуллар фикрини жамоатчилик эътиборига ҳавола этолмаймиз. Ҳақиқий мутахассислар тушунтириш беролмаётгани сабабли бизда тегишли камчиликлар бўляпти. Тест тузувчи мутахассисларнинг ёпиқ режимдаги фаолияти тугагач, жамоатчилик билан ўзаро очиқ мулоқот ташкил қилишга агентлик тайёр, дейди мутахассис.
Жамшидбек Одиловнинг сўзларига кўра, мутахассислар, хусусан, ҳуқуқшунослик бўйича экспертлар айни пайтда ёпиқ режимда ишлаяпти, уларнинг нафақат оммавий ахборот воситалари, балки оила аъзолари билан ҳам мулоқот қилиш имконияти чекланган. Бундай шароитда тест саволларидан ёки тест натижаларидан норози бўлган абитуриент қандай йўл тутиши ва кимга мурожаат этиши лозим?
— Ҳар йили тест синовларидан сўнг 10 кун давомида онлайн аппеляция бериш мумкин. Илгари абитуриент шахсан Тошкент шаҳрига келиб ариза берарди, ҳозир 24/7 шикоят юбора олади ва дарҳол хабарнома олади. Унга кўра, ариза қачон ва қаерда кўриб чиқилиши ҳақида маълумот берилади. Абитуриент келганда, тест саволлари китобининг ҳақиқийси ва жавоблар варақасининг нусхаси берилади. Сабаби, ҳақиқий титулга ўзгартириш киритиб қўйилмаслиги керак. Абитуриент тўғри ва нотўғри жавобларини кўриб олгач, ўзини тайёр деб ҳисоблаганда муҳокама бошланади. Кўплаб абитуриентлар ўша ернинг ўзида хатосини тан олади. Агар абитуриент тўғри жавобни белгилаган бўлса-ю, лекин текширилганда нотўғри деб топилган бўлса, унинг фойдасига ҳал қилинади. ДТС дан четга чиқилган бўлса ҳам, абитуриент фойдасига ҳал қилинади. Бали етса, талабаликка тавсия қилинади. Аппеляция жараёнидан ҳам кўнгли тўлмаса, судга мурожаат қилиш мумкин, бу ҳам абитуриентнинг ҳуқуқи. Аввал ҳам бундай ҳолатлар бўлган, суд ҳукм чиқарган, дейди Жамшидбек Одилов.
Шу ўринда ижтимоий тармоқларда тарқалган мана бу видеога эътиборингизни қаратсак:
Ижтимоий тармоқларда Билим ва малакаларни баҳолаш агентлигини судга берамиз, деган инсонлар ҳам бўлди. Ҳақиқатан ҳам суддан чақирув бўлдими?
— Тест синовлари юзасидан ҳали ҳеч ким судга бермади, балки ҳали бизга суд чақирув қоғози етиб келмагандир. Агар суд бўлса, албатта, мустақил мутахассислар иштирок этади. 5-6 йил ичида шахсан ўзим ўнга яқин судда қатнашганман ва ҳеч бирида ЎзБМБ ютқазган ҳолат бўлмаган, дейди мутахассис.
Демак, 14 июль куни бошланган тест имтиҳонлари 25 июлга қадар давом этади. Суҳбатдан олинадиган асосий хулосалар эса қуйидагича:
- Билим ва малакаларни баҳолаш маркази тест саволларини шакллантиришда хатоликка ёки адолатсизликка йўл қўйилган деб ҳисобламайди.
- Саволлар дарсликлар асосида эмас, ўқув дастурлари асосида тузилади.
- Ҳуқуқшунослик фани бўйича саволлар қай тарзда шакллантирилганини тушунтириб бера оладиган мутахассислар айни пайтда ёпиқ режимда ишламоқда, улар билан боғланишнинг имкони йўқ.
- Тест саволларидан норози бўлган абитуриентлар аппеляция бериши ёки судга мурожаат этиши мумкин. Бироқ суҳбатдошимиз айтганидек, Билим ва малакаларни баҳолаш маркази шу пайтгача бирорта судда ютқазмаган.
Изоҳ (0)