Россия президенти Владимир Путин Тошкентга ташрифи якунлари бўйича ўтказилган матбуот анжуманида Ўзбекистонни “минтақадаги энг йирик давлат” деб атади. Мазкур баёнот ҳудуди бўйича Ўзбекистондан қарийб олти баравар катта Қозоғистонда муҳокамаларга сабаб бўлди. Сиёсатчилар “Orda.kz” нашрига бу борадаги фикрлари билан бўлишди.
Қозоғистон Марказий Осиёдаги энг катта давлатдир. Бироқ, Россия президенти баёнотида бунинг аксини айтиб, амалда республикани минтақадаги энг йирик давлатлар рўйхатидан чиқариб ташлади.
Сизнинг Ўзбекистонга ташрифингиздан олдин ҳам АҚШ Молия вазирлиги ва санкциялар режимини амалга оширувчи бошқа идоралардан делегациялар келганди. Марказий Осиё давлатлари пойтахтларига Россия билан ҳамкорлик истиқболларини бостириш учун қилинган босимга қандай қарайсиз? Россия бу босимнинг ўрнини таъминлай оладими, жумладан Ўзбекистонга?, — дея савол берганди Россия оммавий ахборот воситалари Путинга.
Россия президенти ўз жавобини ҳамкор давлат масштабини гапиришдан бошлади:
“Ўзбекистон нафақат Марказий Осиёда, балки аҳоли сони бўйича ҳам Россиядан кейин иккинчи ўринда туради — 37 миллион. Аммо АҚШдан дунёнинг барча минтақаларига “саёҳатчилар” парвоз қилмоқда. Албатта, ўзига ишончи йўқ заиф давлатлар, айниқса, ўнлаб нодавлат ташкилотлари фаолият юритаётган давлатлар қўлларига берилганини қабул қилади. Бу мамлакатларда маҳаллий аҳоли онгини манипуляция қилиш ва ҳокимиятга босим ўтказиш осонроқ. Ҳокимият ишончни ҳис қилган, бутун фаолиятини халқ ҳамда давлат манфаатларига бағишлаган жойда, океан ортидаги бу “қийқириқ”ларга ҳеч қандай муносабат билдирилмайди”, — деган Путин.
Қозоғистон президенти Қосим-Жўмарт Тўқаев қайта-қайта таъкидлаганидек, Қозоғистон билан яқин, иттифоқчи муносабатларга эга бўлган Россия президентининг сўзларини “юракка яқин олиш” арзийдими? Сиёсатшунослар Путиннинг баёнотига турлича фикр билдирмоқда.
Масалан, халқаро эксперт Ануар Бахитхоновнинг фикрича, Ғарб билан қарама-қаршилик контекстида мамлакат ҳудудининг тилга олиниши тасодифан эмас.
“Бу 100 фоиз қасддан қилинган ҳаракат. Чунки у аввалроқ Қозоғистонда давлатчилик йўқлигини айтганди ва бу провокацион баёнот. Мамлакат боғига отилган тош, Қозоғистон сиёсий бирлик сифатида Россия ва Ғарб ўртасидаги бу масалада ўз иродасини кўрсатиши учун қилинган.
Бизнинг йўл оралиқда — Хитой, Россия ва Ғарб ўртасидадир. Лекин Россия учун Қозоғистон қарор чиқариши ниҳоятда муҳим. Чунки мамлакат энг катта шерикдир. Давлат оммавий ахборот воситалари саволларига президент олдиндан тайёрланади. Путиннинг жавобида Қозоғистонга яширин ишора бўлиши мумкин”, — деди эксперт.
Ўз навбатида, сиёсатшунос Валерий Володин Россия президентининг сўзларида ҳеч қандай ишора йўқлигини айтди. Унинг фикрича, Путин шунчаки совет терминологиясидан фойдаланган, яъни Қозоғистонни Марказий Осиёга алоқадор сифатида қараган. Минтақа республикалари қаторига эса Туркманистон, Ўзбекистон, Тожикистон ва Қирғизистонни киритган.
1992 йилда Қозоғистоннинг биринчи президенти Нурсултон Назарбоев “Ўрта Осиё ва Қозоғистон” таърифидан минтақадаги барча бешта посцовет давлатини қамраб олган “Марказий Осиё” фойдасига воз кечишни таклиф қилганди. 1993 йил Тошкентдаги саммитда бу қарор тасдиқланган.
“Анъанага кўра, совет тафаккуримиз учун Ўрта Осиё тушунчаси мавжуд эди ва Қозоғистон ҳеч қачон унинг таркибига кирмаган, лекин Марказий Осиё давлатларининг бир қисми бўлган”, — дейди Володин.
Экспертнинг фикрича, Путин советча тафаккурга эга, чунки совет географиясида Қозоғистон ҳудуди Марказий Осиёга тегишли бўлмаган.
“Шунинг учун Путиннинг гапи ҳақиқатга мос. Бу ерда фирклаш учун ҳеч қандай сабаб кўрмаяпман. Кўп ҳолларда бугунги кунда Ўрта Осиё ва Марказий Осиё синонимдир”, — дея хулоса қилган мутахассис.
Путиннинг Тошкентга ташрифи
Эслатиб ўтамиз, Россия президенти 26 май куни давлат ташрифи билан Тошкентга келди. Уни аэропортда президент Шавкат Мирзиёев кутиб олди. Шу куни давлат раҳбарлари биргаликда “Янги Ўзбекистон” мажмуасига ташриф буюрди, Россия раҳбари Мустақиллик монументи пойига гулчамбар қўйди.
27 май куни тор ва кенгайтирилган таркибда олий даражадаги музокаралар бўлиб ўтди, улар давомида президентлар икки томонлама кун тартибидаги долзарб масалаларни атрофлича муҳокама қилдилар, делегациялар аъзоларининг асосий йўналишлар бўйича ҳисоботларини тингладилар, халқаро ва минтақавий аҳамиятга молик масалалар юзасидан фикр алмашди. Давлат раҳбарларининг қўшма баёноти имзоланди, ҳукуматлараро ва идоралараро ҳужжатлар алмашилди.
Мирзиёев ҳамроҳлигида Путин Ғалаба боғига ташриф буюриб, “Матонат мадҳияси” монументи пойига гулчамбар қўйди ва Ўзбекистоннинг Иккинчи жаҳон урушидаги ғалабага қўшган ҳиссаси ҳақида ҳикоя қилувчи музей билан танишди.
Ўша куни президентлар раислигида Ўзбекистон ва Россия ҳудудлари кенгашининг биринчи мажлиси бўлиб ўтди, унда ҳудудлараро мулоқотни янада мустаҳкамлаш ва уни янги амалий мазмун билан бойитиш бўйича устувор йўналишлар белгилаб олинди.
28 май куни Шавкат Мирзиёев Путинни уйига таклиф қилгани, тонгги соат учгача мулоқотни давом эттиргани маълум бўлди. Иккала давлат раҳбарлари қисман норасмий руҳда, қисман эса иш масалаларини муҳокама қилган ҳолда, аэропортга чиқишдан олдин биргаликда нонушта қилгани таъкидланди.
Изоҳ (0)