Бугун биз Бат компаниялар гуруҳи директорлар кенгаши аъзоси, Осиё-тинч океани, яқин Шарқ ва Африканинг минтақавий директори Майкл Дияношич билан суҳбатлашмоқдамиз. Биз Ўзбекистонда тамаки ва никотин саноати олдида турган асосий муаммоларни ва BATнинг чекувчиларни камроқ зарарли альтернативаларга ўтказиш борасидаги саъй-ҳаракатларини муҳокама қиламиз.
Ўзбекистон Республикасидаги айрим регуляторларнинг позицияси янги таркибида никотин мавжуд бўлган маҳсулотларга нисбатан шубҳа билан қаралмоқда: яқинда мамлакат Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан вапинг ва қиздириладиган тамаки маҳсулотларини тўлиқ тақиқлашни назарда тутувчи қонун лойиҳаси ишлаб чиқилди. Май ойида никотин қопларига нисбатан илгари қабул қилинган тақиқ кучга киради.
BAT гуруҳининг узоқ муддатли мақсади “Эртага яхшироқ” шиори билан кўрсатилган бўлиб, бу “тутунсиз дунё”қуришни назарда тутади. Илтимос, ушбу мақсад ва энг муҳими, унга эришиш босқичлари ҳақида батафсил маълумот берсангиз?
Бизнинг мақсадимиз “Эртанги кунни яхшироқ” яратишдир, яъни бу, чекувчилар сигаретадан тутунсиз альтернативаларга ўтадиган дунёни қуриш ҳақидаги тасаввурни англатади.
Биз сигареталар соғлиқ учун жиддий хавф туғдиришини тан оламиз ва инкор этмаймиз ва чекиш билан боғлиқ хавфларни бутунлай йўқ қилишнинг ягона йўли чекишни бошламаслик ёки чекишни ташлашдир. Бироқ биз шуни ҳан тушунамизки, ҳар бир чекувчи чекишни ташлашга тайёр эмас ва шунинг учун биз вояга етган чекувчиларга чекишга нисбатан соғлиқ учун камроқ хавф туғдирадиган тутунсиз альтернативаларни тақдим этадиган илм-фанга асосланган янги маҳсулотларни яратиш орқали ўзгармоқдамиз.
Буюк Британияда биринчи электрон сигаретимизни ишга туширганимиздан тахминан ўн йил ўтгач, биз чекиш билан солиштирганда соғлиқ учун хавфсизроқ бўлган кўп тоифали маҳсулот портфелимиз доирасида дунёга машҳур брендларни яратиш мақсадимиз сари сезиларли ютуқларга эришдик. 2023 йил ҳолатига кўра, бутун дунё бўйлаб 23,9 миллион истеъмолчи тутунсиз маҳсулотларимиздан фойдаланмоқда. Қолаверса, бизнинг BAT гуруҳимиз даромадларининг 16,5 фоизи тутунсиз маҳсулотларимизнинг ҳисобига тўғри келади ва биз бу билан тўхтаб қолмоқчи эмасмиз: биз 2035 йилга келиб асосан тутунсиз бизнесга айланиш мажбуриятини олдик.
“Тутунсиз дунё” га эришиш, шубҳасиз, чекувчиларнинг электрон сигареталар (вапелар), қиздириладиган тамаки маҳсулотлари ва бошқа альтернативаларга ўтишга асосланади. Бироқ турли мамлакатларда ваколатли давлат органларининг ушбу тоифалардаги альтернативаларга муносабати ҳар ҳил. Сигаретага альтернатива бўлган маҳсулотлар дунёда қандай муаммоларга дуч келмоқда ва сизнингча, бундай муаммоларни қандай ҳал қилиш керак?
Маълумки, сигареталарнинг асосий зарарли таъсири никотиндан эмас, балки минглаб заҳарли ва потенциал зарарли токсик моддаларни ишлаб чиқарадиган тамакининг ёниш жараёни ҳисобланади. Илмий далиллар, тамаки ёниши билан боғлиқ бўлмаган тутунсиз муқобиллар сигарета чекишга нисбатан камроқ заҳарли моддаларни ажратишини тасдиқлайди.
Яқинда АҚШ Озиқ-овқат ва дори-дармон маъмурияти (US Food & Drug Administration) “Тамаки маҳсулотлари хавф даражасини солиштириш” сарлавҳали бўлимни эълон қилиб, “ҳеч бир тамаки маҳсулоти хавфсиз эмас, аммо турли тамаки маҳсулотлари билан боғлиқ соғлиқга этказиладиган хавфлар даражаси турлича” ва “ёнмайдиган маҳсулотлар, масалан, электрон сигареталар ва бошқа тутунсиз тамаки маҳсулотлари одатда сигареталар ва ёниш жараёнига эга тамаки маҳсулотларига нисбатан соғлиқ учун зарари камроқ” эканлиги такидланди.
Шунга қарамай, вапелар каби тутунсиз маҳсулот тоифалари ҳақида ҳали ҳам кўплаб нотўғри тасаввурлар мавжуд ва айрим давлатлар ҳатто янги никотин тоифалари учун тақиқлўвчи йўлни қўллайдилар.
Бироқ, биз баъзи давлатлар ушбу янги никотин тоифаларини ишлаб чиқарадиган ва айланмасини тартибга солинадиган муҳитни жорий қилган, ва охир-оқибат тутундан ҳоли дунё яратиш мақсади қоллаб-қувватланган ҳаётий мисолларни ўрганишимиз мумкин. Вояга етган истеъмолчиларни сифат стандартларига жавоб берадиган сифатли чекиш альтернативалари ёрдамида Швеция ва Янги Зеландияда тутунсиз муҳитга эриш арафасида. Вапеларни умумий истеъмол маҳсулоти сифатида тартибга солинган беш йил давомида, Янги Зеландия кундалик чекиш даражасини 43 фоизга камайтиришга эришди.
Биз янги таркибида никотин мавжуд бўлган маҳсулотларини чекиладиган тамакига нисбатан хавфсизроқ эканлигини фақат илмий далилларга таяниб кўрсатиш мумкинлигига ишонамиз. BAT гуруҳи ҳар йили тамаки чекиш туфайли келадиган зарарларни камайтиришнинг янги усулларини излашга 300 миллион фунт стерлингдан кўпроқ маблағ сарфлайди.
Ўзбекистон Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги томонидан мамлакатда вапелар ва қиздириладиган тамаки маҳсулотларини тақиқловчи қонун лойиҳаси ишлаб чиқилганлиги ҳақида ҳабарингиз бор. Шунингдек, бир ойдан камроқ вақт Ичида Ўзбекистонда никотин қоплари(паучи) муомаладан чиқаришга оид олдинроқ қабул қилинган тақиқ кучга киради. Шунга ўхшаш жараёнлар Марказий Осиёдаги бошқа мамлакатларда (Қозоғистон ва Қирғизистон) ҳам кузатилмоқда. Марказий Осиё мамлакатларида тегишли тоифаларни тартибга солишнинг ривожланиш ёъналиши ҳақида фикрингиз қандай?
Ўз тажрибамизга асосланиб, Ўзбекистонда вапелар ва қиздирилаган тамаки маҳсулотларини тақиқлаб қўйиш бир қанча кутилмаган, салбий ижтимоий, тиббий ва иқтисодий оқибатларга олиб келади деб ҳисоблаймиз:
(1) Истеъмолчиларнинг тутунсиз камроқ зарарли чекиш альтернативаларидан фойдаланишни чеклаш;
(2) Вояга етмаганларга ва ёшларга бундай маҳсулотларни қонунбузарлардан осонгина сотиб олиш имконини яратиш, қонунбузарлик фаолияти билан шуғулланадиган сотувчилардан олиш;
(3) Истеъмолчилар хавфсизлигини таъминламайдиган стандартларга жавоб бермайдиган паст сифатли ноқонуний маҳсулотларни тарқалиш хавфини ошиши;
(4) Катта ноқонуний бозор ҳажми туфайли давлат даромадининг йўқолиши.
Австралия таркибида никотин мавжуд бўлган маҳсулотларни фақат рецепт бўйича рухсат бериш йўлини қўллади. Илмий тадқиқотлар кўрсатадики, ҳозирда мамлакатда 1,3 миллион вояга етган вапе истеъмолчилари мавжуд бўлиб улардан атиги 10 фоиздан камроғи “қонуний” тиббий рецептлардан фойдаланишади. Демак, бир миллиондан ортиқ австралиялик вапе истеъмолчилари ноқонуний маҳсулотлардан фойдаланишмоқда. Шунингдек, Ҳиндистон бу тоифа маҳсулотларни бутунлай тақиқлади ва мавжуд маълумотларга кўра, ҳозирда Ҳиндистонда тахминан 6 миллион вапе истеъмолчилари ноқонуний маҳсулотлардан фойдаланмоқда.
Бизда ушбу маҳсулот тоифаларини тартибга солишга яхлит ёндашувга, улар чекиш билан боғлиқ соғлиқни сақлаш юкини камайтириш ва кутилмаган оқибатлар хавфини камайтириш ўз рўлини ўйнашини таъминлаш учун, эҳтиёж бор,.
Бу йил BAT Ўзбекистон ўзбек бозорида фаолиятининг 30 йиллигини нишонламоқда. Ушбу компания BAT гуруҳлари орасида қандай рол ўйнайди ва сиз BAT Ўзбекистоннинг қандай ютуқлари билан фахрланасиз?
Охирги 30 йиллик давомида BAT Ўзбекистоннинг BAT гуруҳидаги аҳамияти изчил ошиб борди.
Самарқанд сигарет фабрикаси Қозоғистон, Арманистон, Саудия Арабистони, Ироқ, Иордания ва Жанубий Кореяга хом ашё ва тайёр маҳсулотлар етказиб берувчи минтақавий марказ бўлиб қолди. Бундан ташқари, BAT гуруҳи Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлиги кўмагида 2022 ва 2023 йилларда Самарқанд шаҳрида қиздириладиган тамаки маҳсулотлари (стик, таёқ) ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштиришга сармоя киритди, бу нафақат экспорт ҳажмларини оширишга, балки 100 дан ортиқ янги иш ўринлари яратишга имкон берди. Биз BAT Ўзбекистоннинг улкан экспорт салоҳиятини тан оламиз ва бу салоҳиятни ишга солишга аҳд қилдик.
Аммо, шахсан мен энг кўпроқ фаҳрланиб турган нарса - бу BAT Ўзбекистоннинг маҳаллий истеъдотларни ривожлантириш ва рағбатлантиришга қўшган ҳиссасидир. Ўзбекистонда 30 йил давомида BAT Ўзбекистон ишлаб чиқариш, сифат назорати, маркетинг, молия ва бошқа соҳалардан минглаб юқори малакали мутахассисларни тайёрлади. Ушбу иқтидорларнинг кўпчилиги ҳозирда дунёнинг турли минтақаларида жойлашган BAT гуруҳининг таркибида фаолият юритиб Ўзбекистонни фахр билан намойиш этмоқда.
Сизнингча, BAT Ўзбекистон олдида турган асосий муаммолар нималардан иборат? Ва компания бу муаммоларни қандай ҳал қилиши мумкин?
Менинг фикримча, BAT Ўзбекистон олдида иккита асосий муаммо турибди. Биринчидан, тамаки ва таркибида никотин мавжуд бўлган маҳсулотларнинг кенг тарқалган ноқонуний савдоси, иккинчидан, тутунсиз альтернатив маҳсулотларни чеклаш ва тақиқлашга қаратилган норматив ташаббуслар.
Тошкент давлат иқтисодиёт университети тадқиқотларига кўра, 2023 йилда Ўзбекистонда ноқонуний сигарет савдосининг даражаси деярли 25 фоизга етган. Биз Ўзбекистон қатъий позицияни эгалланганини олқишлаймиз - Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил ноябрь ойида ноқонуний савдога қарши кураш мавзусида нутқ сўзлангандан сўнг, бу соҳада сезиларли яхшиланишларга гувоҳ бўлдик. Бироқ муаммони тўлиқ бартараф этиш учун ноқонуний сигарет бозорига қарши доимий кураш олиб бориш керак. Умид қиламизки, давлат мамлакатда арзон ноқонуний сигаретларнинг тарқалишига фаол қарши туришда давом этади, шу билан бюджет даромадларини оширади ва ноқонуний сифатсиз маҳсулотларга дуч келаётган истеъмолчиларни ҳимоя қилади.
Альтернатив чекиш маҳсулотлари тартибга солишга таъсир қилувчи тартибга солиш масалаларига келсак, биз ушбу муҳим маҳсулот тоифалари учун оқилона тартибга солиш муҳитини таъминлаш мамлакатда чекиш билан боғлиқ соғлиқни сақлаш юкини камайтиришнинг калити эканлигига қатъий ишонамиз. Шу сабабли, биз вапинг ва иситиладиган тамаки маҳсулотларини чекиш билан солиштирганда бундай маҳсулотларнинг илмий жиҳатдан тасдиқланган пастроқ хавфини ҳисобга олган ҳолда, ҳукумат томонидан қатъий стандартларга мувофиқ тартибга солиниши керак деб ҳисоблаймиз.
Шериклик ҳуқуқи асосида.
Изоҳ (0)