• Профилга Кириш
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12910.15
    • RUB159.78
    • EUR14660.77
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Илм-фан

    Бизни қийнайдиган сўзлар: бирор ҳарф қўшиб ё тушириб ёзадиган сўзларимиз

    Баъзи сўзларнинг имлоси бизни қийнайди. Улар орасида ҳарф қўшиб ё тушириб ёзиш ҳолатлари кўп учрайдиганлари бор. “Дарё” колумнисти Ориф Толиб бугун ана шундай сўзларнинг баъзиларини шарҳлайди.

    Мутолаа – диққат билан ўқиш

    Иллюстрация: “Дарё”

    Мутолаа ўзбекчага араб тилидан ўзлашган, диққат билан ўқиш, ўқиб тушуниб олиш маъносини англатади. Бу сўзни охирги а ҳарфини тушириб, л ҳарфидан олдин битта а қўшиб мутоала шаклида ёзиш бот-бот кўзга ташланади. Бу албатта хато. Чунки сўзнинг бундай шакли йўқ. Гарчи уни шундай талаффуз қилсак-да, мутолаа кўринишида ёзишимиз керак:

    Ҳусайн бўш вақтларида... баъзан табобатга доир китобларни мутолаа қилар эди. (М. Осим, “Ибн Сино қиссаси”).

     

    “Муваффақият”даги муваффақиятсизлик

    Иллюстрация: “Дарё”

    Муваффақият сўзи ҳам арабчадан ўзлашган, бирор ишда эришилган яхши натижани, ютуқ ва ғалабани билдиради. Бу сўз ҳам хато ёзилиш борасида етакчилардан. Кўпинча бир  ф  ҳарфини тушириб, баъзан эса в ёки қ ҳарфини жуфтлаштириб ёзиб қўйилади. Бунда ҳам талаффузнинг таъсири бор. Бироқ имломиз кўп ўринларда талаффуздан фарқ қилади. Демак, сўзнинг тўғри шакли – муваффақият:

    Курашчиларимиз халқаро мусобақаларда муваффақият қозонди.

     

    “Туғуруқхона”дан чиққан ҳарф

    Иллюстрация: “Дарё”

    Туғуруқ, туғуруқхона сўзларини ҳатто обрў-эътиборли нашрлар ҳам туғруқ, туғруқхона шаклида ёзади ва бир у ҳарфини сўз таркибидан чиқариб юборади. Бироқ луғатлар бу ҳолатни маъқулламайди, сўзда у ҳарфи бўлиши керак. Демак, гарчи туғруқ, туғруқхона деб гапирсак-да, туғуруқ, туғуруқхона деб ёзишимиз зарур.

    Туғуруқ фарзанд кўришни, туғуруқхона эса туғуруқ билан боғлиқ тиббий ёрдам кўрсатадиган шифохонани билдиради:

    Туманимизда янги туғуруқ комплекси қурилди.

    Туманимизда янги туғуруқхона қурилди.

     

    Суиистеъмол – ортиқча фойдаланиш

    Иллюстрация: “Дарё”

    Суиистеъмол сўзи бирор нарсадан, масалан, бойликдан ўз манфаати учун йўл қўйилганидан ортиқча фойдаланишни ифодалайди. Бу сўзни талаффуз қилганда бир и товушини туширамиз. Лекин икки и билан ёзишимиз керак:

    Терговчи очиққина йигит экан, кўнглидагини шундоқ айтиб қўя қолди: мансабини суиистеъмол қилган деган гумонимиз бор. (М. М. Дўст, “Галатепа қиссалари”.)

     

    “Манба”нинг манбаси бор

    Иллюстрация: “Дарё”

    Манба сўзини манбаа шаклида ёзиш кўп учрайди. Бу сўз охирида икки унли келмайди, бунга манба – луғатлар. Имло луғатларида ҳам, изоҳли луғатларда ҳам бу сўз манба шаклида келтирилган:

    “Девон-у луғатит турк” қадимги туркий сўзларни ўрганишда тенгсиз манбадир.

    Бу маълумотнинг манбаси борми?

     

    “Мудофаа”ни ҳарф тушишидан мудофаа қилинг

    Иллюстрация: “Дарё”

    Мудофаа сўзини мудофа тарзида талаффуз қиламиз. Талаффузга эргашиб, шу шаклда ёзиб қўйиш ҳам учраб туради. Бироқ унинг бундай шакли йўқ. Мудофаа сўзи арабчадан ўзлашган, ўзбекчада жанг ҳаракати турини, ҳимоя восита ва чоралари мажмуини англатади:

    Футболчиларимиз рақиб жамоа мудофаасини ёриб ўтди.

    Мамлакат мудофаа салоҳиятини кучайтириш – давр талаби.

     

    Таассурот – таъсир натижаси

    Иллюстрация: “Дарё”

    Таассурот араб тилидан ўзлашган, ўзбекчада кўнгилда, хотирада қолган из, туғилган фикр ва ҳис-туйғулар мажмуини англатади. Айтганда тушиб қоладиган товушлар бирйўла иккита бўлгани учун бу сўз имлосида хатолар жуда кўп учрайди. Сўзни тасурот, таасурот, тассурот каби шаклларда ёзиш хатодир:

    Болалар тоғ қишлоғига уюштирилган сафардан олам-олам таассурот олди.

     

    “Мурожаат”да иккиланманг

    Иллюстрация: “Дарё”

    Бировга қарата айтилган гап, қилинган даъват, чақириқ мурожаатдир. Араб тилидан ўзлашган, таркибида иккита а бор кўплаб сўзлар каби бу сўзни ҳам бир а билан талаффуз қиламиз. Лекин имломизга талаффузга мос шакли олинмаган. Уни мурожат шаклида ёзиш хато:

    Мурожаатингизга ижобий жавоб бўлдими?

     

    “Тааллуқли”га ҳам тааллуқли

    Иллюстрация: “Дарё”

    Тааллуқли сўзи ўзагидаги тааллуқ сўзи ҳам арабчадан ўзлашган. Тааллуқли сўзи алоқаси бор, дахлдор, тегишли каби маъноларни англатади. Талаффузига мос ёзилмайди. Уни талуқли, таалуқли ёки таллуқли шаклида ёзиш хатодир:

    Маҳкамов бошлиқнинг оғзиға кўз тикиб, ишга тааллуқли бирор муҳим гап кутарди. (“Муштум”).

     

    “Вакуум”да сақланадиган икки “у”

    Иллюстрация: “Дарё”

    Асли-насли лотинча бўлган вакуум сўзи ҳам имломизга ўзбекча талаффузга мос шаклда кирмаган. Биз уни вакум деб айтамиз, лекин бундай ёза олмаймиз. Вакуум газнинг атмосфера босимидан паст босимдаги ҳолатидир:

    Вакуум босим бирлиги билан ўлчанади.

     

    “Бирпас”да паст йўқ

    Иллюстрация: “Дарё”

    Бирпас сўзи қисқа вақт, бир оз, сал, андак каби маъноларда қўлланади. Эркин Воҳидов бу сўзнинг келиб чиқишини пос сўзига боғлаб, қизиқарли хулосалар қилган эди. Чунки луғатларда пос кечанинг саккиздан бири деб изоҳланган. Бу анчагина вақтни англатади. Бирпас эса кичик вақт, бир неча сония ёки дақиқа. Навоий асарлари луғатидан бир қизиқ маълумотни топдим: пос сўзи эски тилимизда лаҳза, дақиқа маъносида ҳам ишлатилган ўринлар бор экан.

    Бирпас сўзини бирпаст шаклида ёзиш учраб туради. Тахминимча, сўздаги пас қисми паст сўзи билан адаштирилади. Пастни талаффузга мос шаклда пас деб ёзиш хато, демак, бирпасни ҳам бирпаст шаклида ёзишим керак деб хулоса қилинган бўлиши мумкин. Бироқ бирпас сўзи ўзагида паст сўзи йўқ:

    Мансур тағин бирпас ўйланиб турди-ю, индамай чиқиб кетди. (Ў. Ҳошимов, “Қалбингга қулоқ сол”.)

    06.03.2024, 10:10   Изоҳ (0)   20493
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email
    #Сўз#Маъно#Сўз маъноси#Қизиқарли#Колумнистика#Тил#Ўзбек тили#Луғат бойлиги#Тўғри ёзиш#Имло

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    Тилимизни биламизми: сумалак, ҳалим, сайил, сомса – бу сўзларнинг асл маъноси нима?

    22.03.2023, 00:08

    Тасаввур қилиш қийин: булар аслида арабча сўзлар

    26.08.2023, 21:57

    Тасаввур қилиш қийин: булар аслида юнонча сўзлар

    24.11.2023, 15:08

    Ғазалкент, Чироқчи, Буйрак – кутилганидан бошқа маънога эга жой номлари

    15.12.2023, 15:05

    Ўзбек тилидаги африкалик сўзлар: уларнинг ранг-рўйи қандай? 

    12.01.2024, 11:22

    Челябинск, Саратов, Тюмень – бу номлар туркийча эканини билармидингиз?

    12.02.2024, 14:10
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Молиявий саводхонлик мактаб остонасидан бошланади


    ОКМК 2,3 миллиард доллар кредит маблағларини жалб қилди ва 125 миллион доллар молиявий харажатларни иқтисод қилди


    UZCARD SHERDOR премиум картаси энди МКБАНКда мавжуд


    Coca-Cola 139 йиллик илҳом, ажойиб кашфиётлар, машҳур кампаниялар ва бутун дунё севиб қолган таъмни тақдим этмоқда 


    Уклонда такси ҳайдовчилари учун катта тадбир ўтказилди!


    Зиффлеръдан катта тақдимот: янги қиёфа, замонавий дизайн ва ақлли маиший техникалар


    InfinBANK Global Money Week 2025 да иштирок этди


    Kapitalbank 2024 йилги Brand Awards International мукофотига сазовор бўлди


    Парвоз — катта шаҳар характерига эга қулай бизнес-класс турар жой


    HONOR компанияси HONOR 400 Lite смартфонини тақдим этди. Қизиқ, у нимаси билан лол қолдира олади?


    Silk Avia Шаҳрисабзга кўпроқ парвоз қилади


    Mobiuz “МаззаФест”да янги “Мазза” ва “Мазза 2.0” тариф режаларини тақдим этади


    CHERY билан ўз орзунгизни амалга оширинг: барча моделлар учун бошланғич тўлов пасайтирилди! 


    Siberian Wellness — Ўзбекистонда 15 йил


    Молиявий фирибгарлик: мураккаб схемалар бўйича содда тушунчалар 

     

    Тавсия этамиз

    “Улар ўз ватани мустақил бўлиши учун курашган эди” — Туркистон легионининг аянчли тарихи

    8 май, 15:09

    Рашидов, газли ичимликлар заводи, Қизил майдон. 9 май — Тошкент тарихидан фотолавҳалар

    7 май, 14:40

    Фазовий пойганинг бошланиши — Гагариннинг парвози ёлғон бўлганми?

    6 май, 18:00
    Audio Icon

    “Қуролли қушчалар”. Ўзбекистонда ишлаб чиқарилаётган дронлар ҳақида

    5 май, 21:10
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    “Дарё” дайжести: 8 майнинг энг муҳим хабарлари

    Ўзбекистон | 8 май, 23:20

    Сирдарё, Наманган ва Андижон вилоятларида қарийб 88 кг гиёҳвандлик моддаларни олаётган шахслар ушланди

    Ўзбекистон | 8 май, 23:04

    Апрелда республика бўйлаб 23 млрд сўмлик электрдан ноқонуний фойдаланилгани аниқланди

    Ўзбекистон | 8 май, 22:20

    Ўзбекистонда 2024 йилда фойдаланишга топширилган уйлар сони очиқланди 

    Ўзбекистон | 8 май, 22:05

    Россия ва Хитой бошқа мамлакатларни Шимолий Кореяга нисбатан босим ўтказишдан воз кечишга ундамоқда

    Дунё | 8 май, 21:45

    Сурхондарёда 53 туп Зарафшон арчаси ноқонуний кесиб ташланди

    Ўзбекистон | 8 май, 21:30

    Россия ва АҚШ Европага газ етказиб беришни тиклаш йўлларини муҳокама қилмоқда — Reuters 

    Дунё | 8 май, 21:15

    Silk Avia Шаҳрисабзга кўпроқ парвоз қилади

    Реклама | 8 май, 21:00

    Тошкентда содир бўлган ЙТҲдан сўнг Onix ҳайдовчиси воқеа жойидан кетиб қолди

    Ўзбекистон | 8 май, 21:00

    Исроил Ғазо аҳолисини кўчириш учун “Гидеон аравалари” махсус операциясини тайёрламоқда

    Дунё | 8 май, 20:45
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.