“Агар биз Германия ютаётганини кўрсак, Россияга, агар Россия ютса, Германияга ёрдам беришимиз даркор, ҳар қанақа ҳолатда ҳам Гитлерни ғолиб сифатида кўришни истамасам-да, улар имкон борича бир-бирини кўпроқ қиришсин”.
Мазкур сўзлар Тhе New York Times нашрининг 1941 йил 24 июнь кунги сонида пайдо бўлади. Миссури штатидан сайланган сенатор шу орқали Американинг урушдаги манфаатлари ҳақида фикр билдиради.
“Ёввойи ва ваҳшийлар”
Орадан тўрт йил ўтгач, бу инсон тарихда биринчи марта атом бомбасини қўллаш бўйича буйруқ беради. “Бомба болалар ва аёлларга нисбатан эмас, ҳарбий объектлар, аскар ва денгизчиларга қарши қўлланилсин. Японлар қанчалик ёввойи ва ваҳший бўлмасин, биз дунё етакчилари сифатида ушбу даҳшатли бомбани эски пойтахт (Киото) ёки янгисига (Токио) ташлаш олмаймиз… Иккимиз ҳам бунга келишдик. Фақат ҳарбий мақсад бор ва японларни ҳаётларини сақлаб қолиш учун таслим бўлишга чақирамиз. Улар бундай қилмасликларига ишончим комил бўлса-да, уларга бундай имкониятни берамиз”, — деб ёзганди у ўз кундалигига.
Бу инсон ёлғон ёзганди. Ҳеч ким Хиросима аҳолисини огоҳлантирмайди. Атом бомбасининг кучи оқибатида 75 минг киши ҳалок бўлади: аёллар, болалар, қариялар…
Осонлик билан бу каби қирғин келтирувчи режаларни тасдиқлаган сиёсатчи Гарри Трумен эди. У саккиз йил давомида Қўшма Штатлар президенти лавозимида фаолият юритди.
Жангга отланган йигит
Трумен 1884 йил 8 майда Миссури штатидаги Ламаре шаҳрида, фермерлар оиласида дунёга келган. Оила ўртача ҳаёт кечирар, яхши даромад мақсадида бир неча бор кўчишга мажбур бўлган эди. Гарри эса тўнғич фарзанд сифатида ёшлигидан фермерларнинг машаққатли меҳнати билан шуғуллана бошлайди.
Мактаб йиллари у деярли ҳеч кимнинг эътиборида бўлмайди. Қалин кўзойнак тақиб юргани сабаб Гарри дўстлари билан спорт ўйларида фаол қатнаша олмасди, шу боисдан китоб ўқиш ва фортепяно чалишни ўрганиш орқали вақт ўтказади.
Ўқишдан кейин у коллежга киришни истайди, аммо пули йўқлиги сабаб бу фикрдан қайтишига тўғри келади. Гарри ҳарбий карьера ҳақида орзусида Вест-Пойнт академиясига ҳужжат топширади, бироқ кўриш қобилиятидаги нуқсон сабаб тиббий комиссия текширувдан ўта олмайди.
Миллий гвардия тизимида эса тиббий текширув у қадар қаттиқ бўлмагани боис Трумен артиллерияга хизматга чақирилади ва олти йил давомида капрал унвонини олишга муваффақ бўлади.
АҚШ Биринчи жаҳон урушига қўшилгач, Гаррига лейтенант унвони берилади. 1918 йил ўрталарида Трумен Америка экспедиция корпуси таркибида Европага йўл олади. У артиллерия ва пиёдалар дивизияси таркибида жангларда қатнашади. Уйига соғ-омон қайтган капитан Трумен хизматдан кетиб оила қуради ва ўзини биснесда синайди. Аммо 1922 йилги инқироз унинг иқтисодий аҳволини йўққа чиқаради.
Пендергаст қаноти остида
1920 йилларда АҚШда Биринчи жаҳон уруши фахрийлари сиёсат борасида омадли карьера қила бошлайди. Бунинг учун табиий таъсир доираси кучли инсонлар қўллаб-қувватлови талаб этиларди. Демократлар партиясининг Миссури штатидаги аппарати раҳбари Том Пендергаст Трумен ҳаётида шу каби инсонга айланади.
Аввалига унинг ёрдами билан Гарри Жексон округи судьяси этиб сайланади, 1926 йилда эса суд раиси бўлади. Саккиз йилдан кейин Пендергаст қаноти остидаги йирик катта ишлар учун пишиб етилганини тушуниб етади. Томнинг саъй-ҳаракатлари билан Гарри Трумен АҚШ Сенати аъзолигига сайланади.
Бу вақтга келиб Пендергаст коррупцияда айблана бошлайди ва охир-оқибат у қамалади. Лекин бу вақтда Трумен мустақил фигурага айланиб улгурганди.
Иккинчи жаҳон уруши йилларида Миллий мудофаа дастури бўйича Сенат қўмитаси раҳбари сифатида у маблағларнинг мақсадли йўналтирилмаётганини фош этгач, бутун мамлакат бўйича шуҳрат қозонади.
Кутилмаган президент
1944 йилда президент Франклин Рузвельт давлат раҳбарлиги учун ўтказиладиган сайловларга тўртинчи бор номзодини қўяди. Консерваторлар президентдан либерал Генри Уоллес ўрнига вице-президент лавозимига Трумен номзодини илгари суриш розилигини олади. Америка халқининг Рузвельтга бўлган ҳурмати натижасида Трумен АҚШ вице-президентига айланади.
Аммо ушбу лавозимда у муҳим масалалар муҳокамасига яқинлаштирилмайди ва Трумен Рузвельтни танқид қилишни бошлайди. Хусусан, у 1945 йилда ўтказилган Ялта конференциясини “Жо амакининг” Сталинга ҳаддан ортиқ ён босиши дея баҳолайди.
.jpg)
1945 йил 12 апрель куни Евопорада уруш тугашидан бир неча ҳафта олдин Франклин Делано Рузвельт вафот этади. Гарри Трумен эса Қўшма Штатларнинг 33-президенти сифатида қасамёд қабул қилади.
“Барчаси менинг бўйнимда!”
Трумен ўз кундалигига чиройли жумлаларни ёзишни яхши кўрган. Бунга мисол: “Хоҳ у Россия, Германия, Испания, Аргентина ёки Япония бўлсин менинг тоталитар давлатларга ишончим йўқ. Уларнинг барчаси ёлғонга асосланади ва мақсад воситаларни, ҳуқуқларни оқлайди ҳамда ҳукумат кучини сақлаб қолиш зарур деган мунофиқлар формуласига ишонади. Бу формула инсониятда унинг умидларини амалга оширишда ёрдам беришига ишонмайман”.
Трумен президент лавозимини эгалламагунга қадар Американинг атом лойиҳаси билан яқиндан таниш эмасди. Ундан хабар топгач эса ҳайратга тушади. Трумен ўзининг қўлида нақадар улкан куч борлигини тушуниб етади.
Хиросимага амалга оширилган атом зарбаси тўғрисидаги ҳисоботни олганида у “Бу тарихдаги мислсиз воқеа!”, дейди. Уч кундан кейин эса унинг буйруғи билан бомба Нагасаки шаҳрининг кулини кўкка совуради.
Маълумотларга кўра, атом лойиҳаси раҳбари Роберт Оппенгеймер АҚШнинг ҳаракатлари тўғрилигидан шубҳаланиб, ўз фикрлари билан бўлишиш мақсадида Трумен билан юзма-юз учрашишни сўраганида раҳбар унга “Барчаси менинг бўйнимда”, дея жавобни қайтаради.
Трумен доктринаси
“Совуқ уруш” ҳам Гарри Трумен даврида, 1947 йил баҳорида, унинг Конгрессдаги чиқишидан кейин бошланади. “Жодугарлар ови” ҳам Труменнинг сиёсий линияси шарофати билан юзага келганди. Унинг 1949 йилги концепцияси доирасида НАТО блоки ташкил этилади.
Труменнинг энг яхши хизматлари сифатида “Маршал режаси” қаралади. У орқали АҚШ Европанинг урушдан кейин вайрон бўлган давлатларига иқтисодий ёрдам кўрсатишни бошлайди. Корея уруши эса Трумен обрўсига путур етказади — АҚШ бу урушга Шимолий Корея кучларининг Сеулга ҳужумини тўхтатиш мақсадида аралашган эди.
АҚШ ва СССР ўртасида можарони келтириб чиқарилган уруш Труменнинг америкаликлар орасидаги машҳурлигига таъсир кўрсата бошлайди: бошқарувининг охирига бориб унинг рейтинги ХХ асрдаги Америка президентлари орасидаги тарихий минимумга тушиб кетади. Урушга қарши салбий қарашлар ҳарбий ҳаракатларни тўхтатишни ваъда қилган республикачи номзод генерал Дуайт Эйзенхаурнинг ғалабасини таъминлайди.
Президентлик лавозимидан кетгач Трумен АҚШ президентларидан ҳеч бири амалга оширмаган ишга бел боғлайди — мамлакат бўйлаб саёҳатга чиқади. Собиқ президент автомобилни ўзи бошқариб, ёнига рафиқаси Бессни ўтқизган ҳолда йўлга отланади. Машина Миссури штатидан йўлга чиқиб, Нью-Йорк томонга отланади.
Улар қўриқчиларсиз сафарга йўл олганди, ҳар эҳтимолга қарши эркак ёнига револвер олган. Эр-хотин йўл-йўлакай мотеллар ва дўстлариникида тунайди. 1972 йил декабрда Гарри Трумен 88 ёшида вафот этади.
Изоҳ (0)