1999 йил 16 февраль куни Тошкент шаҳрида портлашлар содир бўлишини Ўзбекистон ҳукумати олдиндан билган, лекин уни тўхтатишга уринмаган. Бу ҳақда сиёсатшунос Камолиддин Раббимов “Лолазор” подкастидаги чиқишида айтиб ўтди.
Камолиддин Раббимов фикрига кўра, ҳукумат терактни уюштирмаган, бироқ портлашлардан сиёсий технология сифатида фойдаланган.
“Ўзбекистонда 2005 йилгача “Озодлик”, BBC, “Америка овози”нинг офислари бор эди. Уларга 2002 йилда Ўзбекистон қамоқхона тизимидаги айрим маҳбуслардан интервью олиш имконияти берилган. Ва “Озодлик”, BBC, “Америка овози” журналистлари 1999 йил февраль воқеалари бўйича қамалган шахслар билан учрашиб, улардан интервью олган. Қисқа қилиб айтганда, бу терактлар бўлишини ҳокимият тахминан бир ой олдин билган. Аммо ҳокимият ўзи уюштирмаган. Ўзбекистонда мўтадил авторитаризмдан қаттиқ авторитаризмга ўтиш даври менинг назаримда февраль портлашлари билан боғлиқ. Ва Андижон воқеаларидан кейин бу сиёсий эксперимент тугади” —деди сиёсатшунос.
Суҳбат давомида Камолиддин Раббимов 16 февралда теракт уюштиришдан жиноятчилар кўзлаган мақсад тўғрисида ҳам ўрганиш ўтказганини айтди.
“Йиғилган маълумотлар бор. Кўплаб экспертлар бу ҳақда мақолалар ёзган. 1996 йилда Ўзбекистонда таниқли имом Абдували қори қамоққа олинади. У адашмасам, Россия Федерациясининг Қозон шаҳрига исломий анжуманга учиб кетиш олдидан Тошкент аэропортининг паспорт назоратидан ўтади, лекин самолётга чиқмайди. Ва шундан бошлаб Абдували қорининг шогирдлари имомни қутқариш учун ҳаракат қилади. Уларнинг хаёлида қори қамоқда ўтирибди. Улар бошида Чеченистондаги жангарилар бошлиқлари ёнига боради. Шу масалада бизга ёрдам ёки маслаҳат беринглар, деганда, жангарилар айтадики, биз Ўзбекистонни билмаймиз. Яхшиси, сизлар Афғонистонга, Тоҳир Йўлдошга боринглар дейди. Яъни бу портлашларда Тоҳир Йўлдошнинг қўли борлиги аниқ. Бу инкор қилинмайди. Улар Чеченистондаги контактлари орқали Афғонистонга борганидан кейин қамоқдаги одамларни чиқариш учун давлат раҳбари йўқотиладиган бўлса, табиий равишда сиёсат ўзгаради ва “ичкаридагилар” қамоқдан чиқади, деган хулосага келади. Ва мана шу операция тайёрланади. У “Тўй” деб номланади. Аслида портлаш январь ойининг охирида бўлиши режа қилинган. Бироқ бир оз кейинга кўчирилади. Чунки уларга катта ҳажмдаги портловчи моддаларни йиғиш, эски машиналарни сотиб олиш осон бўлмайди. Шу сабаб теракт февралнинг ўрталарига кўчирилади. Лекин адашмасам, декабрнинг охири ёки январь ойининг бошларида икки одам Туркманистон чегарасида қўлга тушган. Ва Туркманистон чегара хизмати наркотик моддалар билан савдо қилувчи ўзбекистонликлар қўлимизга тушди деб ўйлайди-да, Ўзбекистон миллий хавфсизлик хизматига телефон қилади. Бориб, уларни олиб келишгач, сўроқ қилишса, “бизнинг Вазирлар Маҳкамасида фалончи одамларимиз бор, мана бунақа ишларни режалаяпмиз”, деб маълумот беришади. Кейин текшириб кўришса, ҳаммаси тўғри чиқади. Бу маълумотларни югуриб давлат раҳбарига олиб киришади. Ўйлайди-да, майли қилаверсин, бизга тўғри келаркан бу нарса, дейилади” —деди сиёсатшунос.
Камолиддин Раббимов вазиятни шарҳлар экан, терактлар юзасидан инкор қилиб бўлмайдиган бир қанча фактлар мавжудлигини айтади.
“Биринчи маъмурият даврида бир нечта терактлар содир бўлди. Уларнинг ҳаммаси Ўзбекистонда парламент сайловлари бўладиган йилнинг биринчи ярмида содир этилган. 1999 йилда февраль воқеалари – портлаш бўляпти, йилнинг охирида парламент ва президентлик сайловлари ўтказиляпти. 2004 йилда парламент ва президентлик сайловлари бор эди. Ўша йилнинг апрель ва май ойларида Тошкентда Исроил ва Америка элчихонаси ҳамда Бухорода портлаш бўлган. 2005 йилда Андижон воқеалари бўлди. Бир қанча нуқталар бор. Булар Ўзбекистонда шаклланган сиёсий тафаккур ўша терактларни сиёсий технология сифатида қабул қилди, талқин этди ва унга имконият берди, деган хулосани беради.
Сиёсий тафаккур жуда муҳим нарса. Ҳозирги кунда дунё давлатлари бунақа примитив, қўпол ўйин қилишмайди. Бир вақтлар шундай қилинди ва бу нималарга олиб келганини кўрдик. Яъни Ўзбекистон минтақада геосиёсий мақомини йўқотди. Чунки ташқи дунё Марказий Осиёда Ўзбекистонни эмас, Қозоғистонни асосий лидер сифатида кўра бошлади. Бу жараён айнан февраль портлашларидан бошланди ва Андижон воқеаси билан тўлиқ нуқта қўйилди. Халқаро ҳамжамият Марказий Осиёнинг лидери сифатида Ўзбекистонни кўришдан тўхтади”, — дейди мутахассис.
Маълумот учун, бундан 25 йил аввал — 1999 йил 16 февралда Тошкент шаҳрида, жумладан Мустақиллик майдонидаги ҳукумат биносида қатор кучли портлашлар содир бўлган. Расмий маълумотларга кўра, портлашлар оқибатида 13 киши оламдан ўтган, 100 дан ортиқ одам жароҳатланган.
Изоҳ (0)