Медведевнинг баёноти Марказий Осиёдаги геосиёсий вазиятга қандай таъсир қилади?

17 январь куни Россия Хавфсизлик кенгаши раиси ўринбосари Дмитрий Медведев Украинанинг мақоми бўйича мунозарали баёнот берди. Унда Медведев “тарихий Россия ҳудудларида мустақил давлатнинг мавжудлиги ҳарбий ҳаракатларни қайта бошлаш учун доимий сабаб бўлади”, деган.

Тегишли баёнот минтақавий барқарорлик ва тарихий ҳудудий даъволар бўйича қизғин баҳс-мунозараларни келтириб чиқарди. Ўзбекистонлик геосиёсат ва минтақавий хавфсизлик бўйича таниқли эксперт, доктор Фарҳод Толипов ва қозоғистонлик халқаро тадқиқотлар бўйича эксперт Элданиз Гусейнов “Дарё”га берган интервьюсида Медведев баёнотининг мураккаблиги ва оқибатлари ҳақида тўхталиб ўтди.

Толипов Медведевнинг баёнотини “жуда беадаб ва иккиюзламачилик” дея танқид қилиб, халқаро муносабатларда, хусусан, Марказий Осиёнинг нозик контекстида ҳаракатларни оқлаш учун примордиалистик ёндашувга таяниш билан боғлиқ хавфларни таъкидлади. 

“Медведевнинг баёноти Россия сиёсий тузумига хос бўлган умумий уруш риторикасининг кўринишларидан биридир”, — деди сиёсатчи. 

Бундан ташқари, Толипов Украинадаги уруш пайтида рус сиёсий тилининг зиддиятли ва сохта баёнотини танқид қилиб, уни нацизм, фашизм ва ҳатто сатанизм билан тўла деб атади.

“Менимча, Медведев ва бошқаларнинг Россия сиёсий доираларида, жумладан, оммавий ахборот воситалари ва ташвиқот каналлари орқали тарқатилган баёнотлари шунчаки риторикадир. Россиянинг Украинадаги ҳозирги қийинчиликларини инобатга олсак, мен Россия собиқ совет ҳудудининг бошқа ҳудудларида ҳам шунга ўхшаш ташаббусларни бошлашига шубҳа қиламан. Бу оғзаки тажовузкорлик уларнинг Украинадаги ҳарбий камчиликларини қоплаши мумкин”, — деди Толипов.

Элданиз Гусейнов Россия сиёсий элитаси шу каби баёнотларни беришининг сабаблари ҳақида қўшимча маълумот берди. 

“Бундай риториканинг учта асосий сабаби бор: қўрқув, собиқ постсовет мамлакатлари сиёсатчилари ўртасидаги ишончсизлик ва Россия ташқи сиёсатининг бу соҳадаги умидсизлиги”, — дея тушунтирди у.

Гусейнов россиялик сиёсатчилар, айниқса, Украинадаги уруш контекстида, мунозарали сиёсат атрофида жамоат ва сиёсий арбобларни бирлаштириш учун қўрқувдан қандай фойдаланиши мумкинлиги ҳақида батафсил гапириб берди.

Кенгроқ минтақавий таъсирларни муҳокама қилар экан, доктор Толипов Марказий Осиёда сўнгги пайтлардаги ҳарбий ҳамкорликка ишора қилди.

“Марказий Осиёнинг тўртта давлати, қўшимча равишда Озарбайжон ҳам жорий йилда Қозоғистонда ҳарбий машғулотлар ўтказишни режалаштираётгани ҳақида эълон қилинган эди”, —дея таъкидлади у ва буни минтақадаги умумий геосиёсий нотинчликка, айниқса Украинадаги урушга жавоб сифатида изоҳлади.

Гусейнов минтақадаги ҳарбий динамикага ҳам тўхталиб, Қозоғистоннинг ҳарбий ҳамкорликни диверсификация қилиш борасидаги саъй-ҳаракатларига эътибор қаратди.

“Қозоғистон ҳарбий соҳада баъзи шерикларини диверсификация қилишга ҳаракат қилмоқда... Лекин шуни унутмаслигимиз керакки, КХШТ жорий йилда Марказий Осиё давлатларида ҳам 4-5 та ҳарбий машғулотлар ўтказади”, — дея у минтақадаги мураккаб ҳарбий ҳамкорликни таъкидлади.

Доктор Толипов Хитой иштирокида минтақавий геосиёсатнинг қизиқарли ривожланишига эътибор қаратди.

“2023 йилнинг май ойида Сиан шаҳрида Хитой Марказий Осиё давлатларига ўзларининг хавфсизлик ташкилотини яратишни таклиф қилди. Сиан декларациясида Хитойнинг Марказий Осиёда минтақавий хавфсизликни мустаҳкамлашдаги ёрдами кўрсатилган. Бироқ Хитойнинг минтақа хавфсизлиги соҳасига аралашуви нозик ва таъсирчан масала. Менимча, Марказий Осиё давлатлари йирик давлатлар иштирокисиз минтақавий хавфсизликни мустаҳкамлаш бўйича ўзларининг минтақавий саъй-ҳаракатлари ва ташаббусларини биринчи ўринга қўйишлари керак”, — деди у.

Доктор Толипов Марказий Осиё минтақавий хавфсизлигига энг катта таҳдид ҳақида сўралганда, эҳтимолий таҳдидларнинг кўплаб манбаларини, жумладан, Россия ва Афғонистонни эътироф этиб, батафсил таҳлил қилиш зарурлигини таъкидлади. 

Минтақавий хавфсизлик билан боғлиқ хавотирларнинг кўп қирралилигини таъкидлаб, “Бу таҳлил қилиниши керак бўлган мураккаброқ масала”, — дея хулоса қилди у.

Бу чуқур мунозара нафақат Медведевнинг мунозарали баёноти ортидаги нюансларни ёритибгина қолмай, балки бундай баёнотнинг Марказий Осиёга таъсири ҳақида ҳам кенгроқ мулоқотни очиб берди. Унда минтақавий ҳамкорлик, тарихий контекстларни тушуниш ва ушбу нотинч даврда геосиёсий ландшафтни диққат билан кузатиш муҳимлиги таъкидланди.