‘‘20 дона F-16 самолёти урушни ўзгартира олмайди!’’: Украина уруши борасида иқтисодчи ва сиёсатшунос баҳси

Иқтисодий таҳлилчи Шуҳрат Расул “Дарё” билан суҳбат вақтида Россия ва Украинанинг иқтисодий ҳолатига тўхталиб ўтиб, қайси давлатнинг иқтисодий аҳволи узоқ давом этиши, кутилаётган уруш харажатларини кўтара олиши ҳақида гапирди.

Экспертнинг қайд этишича, Россия олтин валюта захирасининг таги анча кўриниб қолган.

“Катта уруш учун катта пул керак. Уруш бошланганида Россиянинг олтин валюта захираси 600 миллиард доллар эди. Украинада эса бу кўрсаткич 48 миллиард долларни ташкил этган. Яъни Украинанинг олтин валюта захираси Россиянинг олтин валюта захирасидан 15 баробар кам эди. Бугун Россия 600 миллиард долларлик олтин валюта захирасининг 300 миллиард долларни (бу пуллар уруш бошлангач, Европа банклари томонидан музлатилган – таҳр) олдириб қўйди. Қолган қисми уруш учун сарфланди. Ҳозир Россиянинг олтин валюта захираси 125 миллиард долларни ташкил қилади.

Бундан ташқари, Россия Федерацияси Марказий банки раиси Эльвира Набиуллинанинг қарори бор. Унга кўра, Россия Марказий банки барча чет эл билан тижорат қилувчи ва валюта ҳисоб рақами очган корхоналарнинг ишлаган валюта (яъни доллар назарда тутилмоқда – таҳр) пулини ўзи белгилаган курс бўйича сотиб олади. Бугун Россия мана шу йўл билан оёқда турибди. 2022 йилда Россияда 1 АҚШ доллари 48 рублга тушган эди. Бугун 1 АҚШ доллари 92 рублни ташкил қилмоқда. Яъни 2023 йилда Россия рубли салкам 2 баробарга қадрсизланди. Шунингдек, товар инфляцияси ҳам ошиб кетмоқда”, – дейди иқтисодий таҳлилчи.

Эксперт сўзида давом этиб, Украинанинг иқтисодий ҳолати ва Ғарбнинг 2024 йилда Украинага бериши мумкин бўлган молиявий ёрдами ҳақида гапирди.

“Энди Украинанинг иқтисодий аҳволини таҳлил қилсак. Украинага халқаро кучлар тинимсиз ёрдам бермоқда. 2022 йилда Украина жами 70 миллиард доллар молиявий ёрдам олди. Шунинг ҳисобига Украинанинг иқтисодий аҳволи Россиянинг иқтисодий ҳолатига нисбатан дурустроқ. Ҳозир Украинанинг олтин валюта захираси 35 миллиард доллар. Бундан ташқари, Россия Марказий банкининг ремолиялаш ставкаси 16 фоиз, Украинада эса бу кўрсаткич 15 фоиз. Бу кўрсаткич қанча баланд бўлса, иқтисодий аҳвол шунча абгор бўлади. Мана шу кўрсаткичлар билан қарайдиган бўлсак, уруш оқибатида Россия кўпроқ ҳолдан тойди. Унинг пули Украинага нисбатан тезроқ тугамоқда. Россия 2024 йилда олтин валюта захираларини ушлаб қолиши учун ўз пулини 2 баробар девальвация қилиши керак. Украинада эса девальвация бор йўғи 16 фоизни ташкил қилмоқда.

Шунингдек, Украинанинг 52 та давлатдан иборат дўстлари бор. Россиянинг кими бор? Тўғри, Украина Ғарбдан ҳозир ёрдам ола олмаяпти. Америкада республикачилар партиясининг ташаббуси туфайли АҚШ Конгресси Украинага берилиши керак бўлган молиявий ёрдам пакетини тўхтатиб қўйди. Лекин бу ёрдам пакети 2024 йилнинг 9 январдан сўнг Конгресс томонидан маъқулланиши мумкин. Агар АҚШ Конгресси Украинага ёрдам беришни рад этса, Ғарбнинг иккинчи йўли мавжуд. Буни Эстония илгари сурмоқда. Айтилишича, агар Евро Иттифоқи Венгриянинг позицияси туфайли Украинага берилиши керак бўлган 50 миллиард еврони бермаса, Эстония ҳукумати ҳар бир давлатдан пул йиғмоқчи”, – дея таъкидлади Шуҳрат Расул.

Иқтисодий таҳлилчининг фикрича, 2024 йилда Россия ва Украина ўртасидаги уруш позицион тарзда кечади. Агар бу йил Украина Ғарбдан F-16 самолёти ва Taurus ракета комплексларини олса, урушда устунликка эришиши мумкин.

“2024 йилда Украина Россия ўртасида позицион уруш давом этади. Позицион урушда кимнинг ҳарбий қуроллари илғор бўлса, ўша томон устунликка эришади. Бу борада Украина Россиядан устун. Бу йил Украина Ғарбдан F-16 самолётларини олмоқчи. Бу бомбардимончи самолёт “Game Change” деб аталади. Яъни бу қурол ўйин қоидаларини ўзгартирувчи. Россиянинг самолётлари модернизация қилинган F-16 самолёти билан рақобат қила олмайди. F-16 самолётининг ракеталари Россия самолётининг ракеталаридан 2 баробар узоқроқ учади. F-16 самолётининг радарлари эса 200 километр масофани назорат қилади. Россия радарлари бўлса 120 километрни. F-16 самолётлари узоқ масофадан рус самолётларини қоқиб ташлайди. Агар Украина F-16 самолёти ва Taurus ракеталарини олса, урушда устунликка эришиши мумкин”, – деди эксперт.

Бироқ суҳбатнинг бошқа қатнашчиси, сиёсатшунос Ойбек Сирожов юқоридаги фикрларга қўшилмаслигини ва урушда ҳамма нарса пулга боғлиқ бўлмаслигини айтди.

“Ҳамма нарсани пул ҳал қилади, деган фикрга қўшилмайман. Пул муҳим роль ўйнайди, лекин бу урушни фақат пул ҳал қилади дегани эмас. Чунки урушда белгиланган стратегия, юритилаётган сиёсат ва ташқи кучлар таъсири муҳим роль ўйнайди. Масалан, Ғазо секторида бошланган беқарорлик Украина урушини мутлақо ўзгартириб юборди. Бундан ташқари, Ғарбда сайловлар урушга бевосита таъсир кўрсатмоқда. Шунинг учун “уруш тақдирини пул ҳал қилади”, деган фикрдан мен йироқман. Чунки тарихда пули оз бўлса-да, тўғри сиёсат орқали ғалаба қозонган давлатлар етарлича топилади”.

Сиёсатшуноснинг фикр билдиришича, урушда қуролларнинг сифат даражаси билан биргаликда, унинг миқдори ҳам муҳим аҳамият касб этади.

“Ҳарбий қуроллар масаласига тўхталсак. Бу ерда гап қуролларнинг қай даражада сифатли бўлишида эмас, балки унинг миқдорига ҳам боғлиқ. Мисол учун, нимага Украина қарши ҳужумда муваффақиятга эриша олмади? Сабаби, Ғарб томонидан Украинага етарли қурол берилмади. Ҳозир Украинага 20 дона F-16 самолёти берилиши кутилмоқда. 20 дона F-16 самолёти урушни ўзгартира олмайди. Шу нуқтаи назардан, бу ерда гап қандай қурол берилаётганида эмас, балки унинг миқдорида. Агар Ғарб Украинага етарли миқдорда қурол берса, шунда уруш тақдири ўзгариши мумкин”, – дейди сиёсатшунос.

Сиёсатшунос Ойбек Сирожов ҳали Россия жамияти урушни ўз танасида ҳис қилмаганини ва Ғарб ёрдамининг кечикиши уруш тақдирини ўзгартириб юборишини таъкидлади.

“Нима учун Украина кейинги вақтларда Россия шаҳарларига ракета зарбаларини кўпайтирди? Чунки ҳали Россия жамияти урушни ўз танасида ҳис қилганича йўқ. Бу Украина учун жуда катта муаммо. Масалан, Путин бир неча марта “бизга ҳеч ким ҳужум қила олмайди” деб баёнотлар берган. Бу шуни кўрсатадики, Россиянинг ҳам нозик томонлари мавжуд.

Шуҳрат ака юқорида Европа пул йиғиб, Украинага ёрдам бериши ҳақида фикр билдирдилар. Тўғри, Европа Украинага пул йиғиб бериши мумкин. Лекин бу ерда вақт масаласи бор. Чунки урушда бир кун ҳам кўп нарсани ҳал қилади. Шунга ўхшаш кўплаб фактлар масалани у ёки бу томонга ўзгартириши мумкин”, – деди Ойбек Сирожов.

Суҳбатнинг тўлиқ шаклини “Дарё”нинг YouTube’даги саҳифасида томоша қилишингиз мумкин.