Исроил ва ҲАМАС ўртасидаги уруш иқтисодиёти глобал нефть ва газ бозорлари учун калит бўлган Форс кўрфази давлатларини қамраб оладиган кенгроқ конфликтни келтириб чиқариши мумкин.
20 октябрь куни Қизил денгиздаги АҚШ эсминеци Ямандаги ҳусийлар томонидан Исроилга қарата отилган қанотли ракеталарни тутиб олди. Ўша куни АҚШ президенти Байден ҲАМАС ҳужумидан мақсад Исроил ва Саудия Арабистони ўртасида тинчлик келишувига йўл қўймаслик эканини айтди.
“Мен саудияликлар билан гаплашмоқчи эдим. Саудияликлар Исроилни тан олишни хоҳлайди”, — деди у. Минтақавий кескинлашув хавфининг барометри бўлган нефть нархи бир баррел учун 92 долларга етди.
Кўрфаз давлатлари бу йил минтақада кескинликни пасайтириш йили бўлишига умид қилганди. Улар ўз иқтисодиётларини диверсификация қилиш бўйича улкан режаларга эътибор қаратиш учун хотиржамликни хоҳлайди. Энди минтақадаги тарихий конфликт қайта жонланди.
ҲАМАСни қўллаб-қувватлаган Қатар учун бевосита мақсад ўзини ўзи сақлаб қолишдир. Бироқ Тhе Economist таҳлилчиларига кўра, Саудия Арабистони ва БАА ҲАМАСни заифлаштирмоқчи, улар Эрон билан кенгроқ қарама-қаршиликка йўл қўймаслик ва қандайдир тарзда автократик, аммо тинчроқ ва фаровон минтақа ҳақидаги қарашларини сақлаб қолиш тарафдори. Бу нозик ва хавфли мувозанатдир.
Қатар ва ҲАМАС алоқалари
Қатар ҳам Америка иттифоқчиси, ҳам ҲАМАС тарафдори. ҲАМАС жангарилари Исроилда 1400 дан ортиқ одамни ўлдирган 7 октябрдан бери бу алоқалар асабийлашиш манбаига айланди. ҲАМАС етакчиларининг айримлари Қатар пойтахти Доҳада яшайди. Газга бой амирлик ҲАМАС бошқарувидаги Ғазо секторига ойига 30 миллион долларгача хайрия қилади. Йиллар давомида Қатар иттифоқчиларга унинг ҲАМАС гуруҳи билан алоқалари фойда келтиришини айтган. Амирлик гуруҳ ва Ғарб ўртасида воситачи бўлиши мумкин.
“Қатар ҳали ҳам Америка учун фойдали бўлиши мумкинлигини кўрсатиш учун курашмоқда”, — дейилади хабарда.
20 октябрь куни ҲАМАС тартибсизликлар пайтида гаровга олган 200 дан ортиқ асирлардан иккитасини, иккаласи ҳам АҚШ ва Исроил фуқароси бўлган, Қатар воситачилик қилишга ёрдам берган келишув асосида озод қилди. Аммо миттигина бой давлатда инкор этиш ва ваҳима аломатлари кўринмоқда.
14 октябрь куни қатарлик дипломат ҲАМАС етакчиси Исмоил Ҳания Доҳада эмас, Туркияда экани ҳақида хабар берди. Бир неча соатдан кейин Эрон ташқи ишлар вазири Доҳада жаноб Ҳания билан телевидение орқали учрашув ўтказди.
Қатарнинг исломий гуруҳлар билан алоқаларига 2017 йилда тўрт араб давлати митти амирликка саёҳат ва савдо эмбаргоси жорий қилгани сабаблардан бири бўлган.
Ушбу урушнинг чанги тинганда, Қатар ҳарбийлаштирилган гуруҳлар билан алоқаларни узиш учун Американинг янада катта босимига дуч келиши мумкин.
БААнинг позицияси қандай?
2020 йилда Исроилни тан олган биринчи Форс кўрфази давлатига айланган БАА бошқача позицияда. Аксарият қўшниларидан фарқли ўлароқ, унинг 7 октябрдаги ҳужум ҳақидаги дастлабки баёноти Исроилга ҳамдардлик бўлди.
“Улар сиёсий исломдан нафратланади, буни таҳдид деб билади ва шахсан ҲАМАСни кескин танқид қилади”, — деб ёзади Тhе Economist нашри.
17-октябрь куни Ғазодаги Аҳли Араб касалхонасида рўй берган портлашдан бир неча соат ўтиб, Исроил армияси бу ерда ҳаво ҳужуми уюштирганини инкор қилди. БАА бошқа араб давлатлари билан бирга Исроилни қоралашда давом этди. Бироқ бундай баёнотларни дипломатик театр сифатида қабул қилиш керак: икки давлат ўртасидаги алоқалар мустаҳкамлигича қолмоқда.
Саудия қандай рол ўйнамоқда?
Саудия Арабистони ўрта курсни олишга ҳаракат қилди. Унинг ҲАМАС ҳужумига жавоби Исроилнинг ўтмишдаги жиноятлари рўйхатини келтириш ва зудлик билан ўт очишни тўхтатишга чақириш бўлди.
“Бу ҳар доим муқаддас ерда авж олгандан кейин айтиладиган баёнотдир. Аммо унинг позицияси ўзгарганини кўрсатадиган аломатлар ҳам бор”, — дейилади хабарда.
17 октябрь куни қироллик разведка хизматини 1979 йилдан 2001 йилгача бошқарган Турки бин Файсал Ал Сауд Америка таҳлил маркази билан суҳбатлашди. Унинг сўзлари қироллик оиласининг аъзоси сифатида аҳамиятга эга. У ҲАМАСни тинч аҳолини ўлдирганликда қоралади ва буни исломга зид деб ҳисоблади. Турки Исроилни ҳам Ғазони “беғараз бомбардимон қилгани” ва ярим асрлик босиб олган жиноятлари учун қоралади.
Бир кун ўтиб Саудия Арабистонига тегишли Ал Арабия телеканали ҲАМАСнинг собиқ раҳбари Холид Мешаалдан интервью олди. Журналист ундан ҲАМАС урушга киришишга бир томонлама қарор қабул қилганидан кейин бошқа араб давлатларидан қандай ёрдам кутиши мумкинлигини бир неча бор сўради, уни Исроил фуқароларининг ўлдирилишини қоралашга мажбур қилди ва Эроннинг ёрдами “яхши келдими?” деган савол берди.
Бу ҲАМАС расмийлари араб тилидаги каналларда деярли ҳеч қачон бермайдиган интервью эди. ҲАМАС собиқ раҳбари хавотирга тушгандек туюлди. Интервьюнинг бир қисми ижтимоий тармоқлар ва ҳатто Исроил телевидениесида ҳам кенг тарқалди.
Саудия Арабистони нимани кўзламоқда?
Тhе Economist нашрига кўра, Саудия Арабистонининг мақсади ҳақида учта хулоса чиқариш мумкин.
Биринчидан, у ҲАМАСга путур етказмоқчи. Иккинчидан, у Эрон билан кенгроқ қарама-қаршиликдан қочмоқчи. Саудия шаҳзодаси Турки мамлакат ва Эрон ўртасидаги яқинлашув ҳали ҳам давом этаётганини очиқ айтди. Март ойида икки рақиб ўз элчихоналарини қайта очишга ва ўнлаб йиллар давом этган низоларни юмшатишга келишиб олди.
Ниҳоят Саудия Арабистони Исроил билан муносабатларни нормаллаштириш учун эшикни ёпмаяпти. Америка бу йил кўп вақтини Саудия Арабистони Исроилни тан оладиган келишувга эришиш учун сарфлади; Бунинг эвазига қироллик Америка билан мудофаа шартномаси тузмоқчи эди.
“Саудияликлар фаластинликларга нисбатан ишғолни тўхтатиш учун эмас, балки уни камроқ оғриқли қилишга ишора қилишдан мамнун”, — дейилади хабарда.
Эндиликда Саудия Арабистони валиаҳд шаҳзодаси ва мамлакатнинг амалдаги ҳукмдори Муҳаммад бин Салмон минтақанинг 1967 йилгача бўлган чегаралари бўйлаб Фаластин давлатини яратишга чақирди. Исроил билан музокаралар аввалгига қараганда тинчроқ бўлса ҳам давом этади, аммо Исроил учун нарх энди юқорироқ бўлади.
Вазиятнинг ривожланиши
Ҳозир кўп нарса Исроилнинг Ғазога қуруқликдан бостириб кириши табиатига боғлиқ: тинч аҳоли қурбонлари сони ортиши билан Форс кўрфази давлатлари ўз ичларида ва бутун араб дунёсида Исроилни қоралаш ва алоқаларни узиш учун кучайиб бораётган босим остида қолади.
Кўрфаз етакчилари ҳали ҳам бир нарсага келишиб олиши мумкин: улар уруш тугашини хоҳлайди. Бу ҳафта Ар-Риёдда йиғилган молиячилар саёҳат, савдо ва туризм учун миллиард долларлик ғоялар ҳақида гаплашмоқчи. Тепада ракеталар учиб ўтиши хавфи мавжуд бўлса, уларнинг ҳеч бири амалга ошмайди.
Изоҳ (0)