АҚШнинг Коннектикут штатидан сенатор, Демократик партия аъзо Крис Мюрфи Марказий Осиё давлатларидан Ўзбекистон, Қозоғистон ва Тожикистонга АҚШ билан доимий нормал савдо алоқаларига эга давлатлар статусини (PNTR) бериш керак, деган фикрни билдирди ва бунинг сабабларини изоҳлади. Сенаторнинг мақоласи The Diplomat нашрида чоп этилди.
“Шу йилнинг январь ойида Украинанинг Буча шаҳрида қизиқ манзара пайдо бўлди. Ўрта Осиёда анъанавий кўчманчилар томонидан фойдаланиладиган катта, юмалоқ уй (ўтов) Россиянинг Украинадаги энергетика инфратузилмасига берган зарбалари оқибатида аччиқ совуқ ва электр қуввати узилишидан азият чекаётган украиналикларга иссиқ бошпана, интернет ва қозоқ миллий таомларини таклиф қилди. Украинанинг бошқа шаҳарларида ҳам “енгилмас уй”лар пайдо бўлди.
Ўтовлар қозоқ халқининг меҳрибон инсонпарварлик ҳаракати бўлиб, Қозоғистоннинг Украина билан ҳамжиҳатликда бўлиш ҳамда Москванинг Марказий Осиёдаги анъанавий ҳукмронлигига қарши курашиш истаги ортиб бораётгани рамзидир”, — дея мақоласини бошлаган сенатор.
Унинг таъкидлашича, бундай жимгина бўйсунмаслик ҳаракати минтақадаги ўзгарувчан геосиёсий динамика рамзидир. Қўшни Россия ва Хитой Қозоғистон, Ўзбекистон ва Тожикистон каби давлатларга катта таъсир ўтказаётган бир пайтда АҚШ анчадан буён бир четда турибди.
“Лекин бу таъсир чегараланганини кўряпмиз, чунки Марказий Осиё давлатлари Хитойга ва халқаро мавқейи пасайган Россияга қарамликдан эҳтиёт бўлмоқда. АҚШ ушбу имкониятдан фойдаланиши ҳамда эксплуатациядан кўра ҳамкорликка асосланган стратегик муқобил таклиф қилиши керак”, — дейилади мақолада.
Сенатор Совуқ уруш даврида СССР билан савдо алоқаларини чеклаш учун қабул қилинган Жексон-Веник қонунини эслатиб, Марказий Осиё давлатлари аллақачон мустақиллика эришган бўлса-да, ушбу қонун улар билан муносабатларни ҳамон чеклаётганини қайд этди.
СССР парчаланганидан бери АҚШ президентлари Ўзбекистон, Қозоғистон ва Тожикистон Жексон-Веникда белгиланган эмиграция қоидаларига риоя қилаётганини бир неча бор тасдиқлаган. Қонун ташаббускорлари ҳам бу учала давлатга PNTR мақоми берилишини қўллаб-қувватлаган.
“Сўнгги бир неча ўн йилликларда Конгресс кўплаб собиқ Совет давлатларини, шу жумладан, Россияни ҳам PNTR мақомига ўтказиш учун қонунлар қабул қилди. Аммо Марказий Осиёнинг баъзи давлатлари 1970 йилларда қолиб кетган, бунга сабаб улар PNTR мақомига нолойиқ бўлгани эмас, балки минтақага эътибор йўқлигида”, — дейди Мюрфи.
Ўзининг стратегик жойлашувидан ташқари, Марказий Осиё углеводородлар ва ноёб ерости минераллари каби муҳим ресурсларга бой. Сенаторнинг айтишича, АҚШ муҳим минераллар учун пойгага кеч қолди, аммо Байден маъмурияти таъминот занжирларини яратиш ва кенгайтириш учун жиддий ҳаракатлар қилди.
Мюрфининг сўзларига кўра, йиллик ялпи ички маҳсулоти 280 миллиард долларга тенг бўлган ушбу мамлакатларга PNTR мақомини бериш АҚШ бизнесларига бу мамлакатлар бозорига яхшироқ кириш имконини беради, савдо ва инвестицияларни рағбатлантиради ва ўсиш учун имкониятлар яратади. Шунингдек, бу Марказий Осиё давлатлари иқтисодиётини диверсификация қилиши, иш ўринлари яратиши ва аҳолисининг турмуш даражасини ошириши мумкин, шу билан бирга Россия ва Хитойга иқтисодий қарамликни камайтиради.
“Шубҳа йўқки, Қозоғистон, Ўзбекистон ва Тожикистон Қўшма Штатлар билан яқин муносабатлар ўрнатишдан аввал инсон ҳуқуқлари ва сиёсий эркинликларни илгари суриш масаласида кўп иш қилиши керак, бироқ PNTR мақомини бериш бу муаммоларни ҳал қилишда кўпроқ имконият яратади”, — таъкидлади у.
Сенаторнинг хулоса қилишича, Россиянинг Украинага босқини туфайли унинг Марказий Осиёга таъсири пасайгани ва бу мамлакатлар Хитойдан эҳтиёт бўлаётгани сабабли, АҚШ Марказий Осиё билан муносабатларни қайта белгилаш имкониятига (ва мажбуриятига) эга.
Конгресс Ўзбекистон, Қозоғистон ва Тожикистонга PNTR мақомини бериш тўғрисидаги қонун ҳужжатларини қабул қилиш орқали АҚШнинг минтақадаги стратегик ва иқтисодий манфаатларини илгари суриш учун қулай дақиқадан унумли фойдаланиши, бу мамлакатларни Жексон-Веник қўйган эски чекловлардан халос қилиши керак, деб мақолани якунлаган Крис Мюрфи.
Изоҳ (0)