Давлат харидлари буюртмачилари тадбиркорлар доирасини сунъий қисқартиришда давом этмоқда. Қандай қилиб?

Давлат харидлари тизими ислоҳотталаб соҳага айланиб бораётгани ҳеч ким учун янгилик эмас. Ўтган йилларда амалга оширилган бир қатор ижобий ўзгаришларга қарамай, тадбиркорлар ҳали ҳамон айрим сунъий тўсиқ ва “ўйинлар” қурбонига айланмоқда. Шу муносабат билан “Дарё” нашри ҳамда “Давлат харидлари иштирокчилари уюшмаси” ҳамкорликда тизимда юзага келаётган камчиликлар, асосий муаммолар ва қонунсизликка йўл қўяётган ҳолатлар тўғрисидаги иккинчи мақоласини тақдим этади.

1-мақола: Назорат йўқ, алоҳида ваколатли орган етишмайди, рақобатсиз савдолар ва ортиқча гаров пули — Давлат харидлари тизими ислоҳотга муҳтож(ми?)

Буюртмачилар доимий етказиб берувчилар доирасини сунъий қисқартиришда давом этмоқда. Қандай қилиб? 

Қисқартиришлар, асосан, тендер предмети ёки иштирокчисига нисбатан талабнинг кучайтирилиши оқибатида содиқ бўлмоқда. Иштирокчидан асоссиз равишда турли ҳужжат ва сертификатлар тақдим этиш сўралиб, бунинг баробарида уни савдодан четлаштириш ҳолатлари юз бермоқда.

Аниқ мисолларда кўриб чиқамиз. Масалан, etender.uzex.uz электрон сайтидаги 274784-рақамли лот.

Биринчи ҳолат. Ишлаб чиқарувчининг авторизация хати — классика. Авторизация (инглиз тилидан “authorization” — рухсат, ваколат) — бирор шахс ёки гуруҳга маълум бир ҳаракатни амалга ошириш ҳуқуқини бериш. Авторизация хати тендерда харид қилинадиган товар ишлаб чиқарувчиси томонидан ихтиёрий бериладиган ҳужжат бўлиб, ҳужжат эгаси бу орқали ишлаб чиқарувчининг қонуний диллери экани ва тендер савдосининг шартларини муддатида бажариш, ўрнатиш, хизмат кўрсатиш ва бошқа шартларни амалга ошира олишини тасдиқлайди.

Бу хат А компаниянинг Б компанияга товарни эркин сотишига имкон беради. Буюртмачи бундай авторизация хатидан ҳеч қандай фойда олмайди, лекин шу йўл билан етказиб берувчилар доирасини моҳирона кичрайтиради. Буюртмачи бу ҳаракатни давлат пулини мусодара қилиш, буюртмачи ва етказиб берувчи орасидаги келишувни қўллаш ёки фақатгина ишончли маҳсулотни етказиб берувчидан олиш мақсадида қиляптими, бу биз учун номаълум. Шуниси аниқки, бундай хат ҳам етказиб берувчининг, ҳам маҳсулотнинг ишончлилигига кафолат бермайди. Рақобат қўмитасидан олган хатимизда бу талаблар ноқонуний экани тасдиқланди. Шунга қарамай, буюртмачилар бундай талабларни қўйишда давом этмоқда. Бу ҳолатларни ким ўрганиб чиқади, ким чора кўради? Аксарият ҳолларда бу каби майда деталлар тегишли органлар эътиборидан четда қолиб кетмоқда, бу эса тизимни назорат қилиб турувчи алоҳида ташкилотга эҳтиёж борлигини яна кўрсатиб бермоқда.

Иккинчи ҳолат. Ишлаб чиқарувчидан ишончнома — бу ҳам анчадан буён мавжуд бўлган талаб, классикага айланган. Ишончнома юқоридаги талабга ўхшаб кетади, аммо бу янада мураккаброқ. Мисол тариқасида 3 миллион долларлик лотни кўрамиз. 

Тендерни баҳолаш мезонлари орасида ушбу ишончнома шакли мавжуд эканига эътибор беринг. 

Бу ҳужжат қуйидаги йўриқнома ва ҳужжатларни тақдим этиш мажбуриятини ўз ичига олади:

• товарни меъёрий-техник ҳужжатлар талабларига мувофиқ (халқаро стандартларга мувофиқ) тайёрлаш;
• товар етказиб берганда сифат сертификатлари ва мувофиқлик сертификатлари тақдим этиш;
• товар етказиб берганда қабул қилувчи тараф учун хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича йўриқномалар. 

Ишлаб чиқарувчи заводдан бундай ишончномани олиш мушкул масала, бунинг устига юқоридаги талаблар бўлса. 

“Бу ҳолат бошқа етказиб берувчилар иштирокини чеклаш учун қилинмоқда ва бундан буюртмачига ҳеч қандай манфаат йўқ”, — дейди “Tenderzone” раҳбари Камол Ниёзов.

Бошқа бир мисолда Марказий банк тендер эълон қилган ва унинг талаблари қуйидагича:

Биринчидан, ишлаб чиқарувчи заводдан ишончнома масаласи — етказиб берувчиларга бундай ишончнома нега керак? Ахир улар фақатгина пул санайдиган қурилмани етказиб беради, холос. Барча сертификат ва паспортларни ҳеч қандай ишончномасиз ҳам етказиб бериш мумкин-ку.

Иккинчиси, бу талаблардаги янгилик — 4 та сертификацияга эга инженерлар учун авторизация хати, буйруқлар ва меҳнат дафтарчаларидан нусхалар, диплом ва ишлаб чиқарувчи томонидан хизмат кўрсатиш учун берилган сертификатлар.

Агар штатда 3 та инженер бўлса ва улар 100 та аппаратга хизмат кўрсата олса ҳам, тадбиркор тендерда иштирок эта олмайди. Сабаби тендер шартларига кўра, унда бундай мутахассислардан 4 нафар бўлиши керак ва ҳар бири учун қуйидагиларни тақдим этиш керак:

• авторатация хати;
• буйруқ нусхалари;
• меҳнат дафтарчаси нусхалари (бу ҳужжат бекор қилинган бўлиб, электрон кўринишга ўтганидан Марказий банкнинг хабари бўлмаса керак);
• дипломлар;
• ишлаб чиқарувчи томонидан ишчи инженерларга берилган сертификат.

Бу ҳолатлар йиллар давомида такрорланиб, фуқароларнинг давлат харидлари ва тендерларга бўлган ишончи поймол бўлишига, у ерда барчаси “қўлга олинган” деб ҳисоблашига олиб келмоқда. Давлат харидларининг сўнгги маълумотларига кўра, савдоларда 18 минг тадбиркор фаол иштирок этиб келмоқда. Аслида республикадаги жами тадбиркорлар сони 580 минг нафар. Бу бор-йўғи 3 фоиз тадбиркор давлат харидларида иштирок этяпти, дегани. 

Фикрларимиз сўнгида “Давлат харидлари тўғрисида”ги қонуннинг 5-моддасини эслатиб ўтамиз: