Хотира ҳаракатсизликдан заифлашади. Охирги марта қачон шеър ёдладингиз? Қачонлигини аниқ айтиб бера олмайсиз. Хўш, хотирани қандай кучли қилса бўлади? Келинг, даставвал қандай эслаб қолишимиз ҳақида фикр юрицак.
Бир-бирига боғлиқ бўлган учта хотира тури мавжуд.
Сенсор хотира. У фақат бир неча сония давомида маълумотни сақлайди, лекин энг кам хатолик билан ишлайди. Агар одамга бир лаҳзага тўққизта ҳарф билан тўлдирилган 3х3 квадрат кўрсатилса, у маълум бир катакда қайси ҳарф борлигини юқори аниқлик билан айтиши мумкин. Бироқ бу хотира жуда заиф. Биринчи бир неча сония ичида барча тўққиз ҳарфнинг изи хотирада муҳрланган бўлса-да, уларни тўлиқ такрорлаш деярли имконсиз. Киши ҳарфларни баён қилишни бошлаганда ёки вақт ва ташқи аралашув таъсирида яхлит тасвир тезда йўқолади.
Қисқа муддатли хотира. Тасаввур қилинг-а, сизга телефон рақамини айтишди ва бу рақамни телефонда териш учун қўшни хонага боргунча уни бутун вақт давомида эслаб қолишингиз керак. Албатта, унутмаслик учун уни мияда такрорлайсиз: такрорлаганингизда эслайсиз. Психологлар оддий одам қисқа муддатли хотирада ўртача 7 ± 2 элементни сақлаб қолиши мумкинлигини аниқладилар.
Узоқ муддатли хотира. Маълумот мияда мустаҳкам ўрнашган. Энди ўрганганларингизни такрорлашнинг ҳожати йўқ. Масалан, ўзингизнинг телефон рақамингиз ёки дўстларингизнинг рақамлари.
Ёдлашнинг вазифаси маълумотни қисқа муддатли хотирадан узоқ муддатли хотирага ўтказишдир. Ушбу жараённи иложи борича самарали қилишга ёрдам берадиган бир нечта кўрсатмалар мавжуд.
Ассоциацияларни ўрнатинг
Маъносиз материални эслаб қолиш анча қийинлигини ҳисобга олиб, кўп одамлар ассоциацияларни ёрдамчи сифатида ишлатиб, сунъий равишда маъно беришга ҳаракат қилишади. Ушбу услуб кўпинча чет эл сўзларини ёдлашда, ёдланган сўзнинг товуши билан ўз она тилидаги баъзи бир сўзлар ўртасидаги боғлиқликни қидирганда қўлланади. Телефон рақамини эслаб қолиш учун рақамлар ўртасида мантиқий алоқани ақлий равишда яратишга ҳаракат қилинг. Масалан, “437” рақамларини “4+3=7” деб талқин қилиш мумкин.
Структуравий маълумотлар
Тасаввур қилинг, сиз 30 та ҳарфни маълум бир тартибда ёдлашингиз керак. Ажабланарли даражада қийин, деярли имконсиз кўринади. Ва агар бу ҳарфлар мазмунли сўзларни англаца-чи? Ҳаммаси бўлиб тахминан 5 та сўз аллақачон табиий ҳолда қабул қилинади. Агар сўзлар иборани ташкил қилса-чи? Ҳа, муаммо йўқ! Натижада сиз деярли ҳеч қандай куч сарфламасдан 30 та ҳарфни ёдлайсиз. Бунинг сири нимада? Элементлар тўплами сиз учун мазмунли тузилишга айланди. Ҳар қандай матнни ёдлашда психологлар умумийдан хусусийга ўтишни тавсия қиладилар: биринчи навбатда, моҳиятни тушуниб олинг, асосий тезисларни таъкидланг ва шундан кейингина кичик тафсилотларни ёдлашга ўтинг, улар билан аллақачон шаклланган “тасвир”ни тўлдиринг. Мисол учун, дўконга боришдан олдин маҳсулотлар рўйхатини эслаб, уларни тоифаларга ажратинг — гўшт, сабзавот, консерва ва ҳоказо. Рўйхатни шу тарзда эслаб қолиш осонроқ бўлади.
Мияни машқ қилдиринг
Ҳозирда кўплаб машқларни топишингиз мумкин. Мисол учун, ҳар қандай китобни олинг, унинг биринчи саҳифасини очинг ва ҳар бир сатрнинг биринчи сўзини овоз чиқариб ўқинг. Бир варақ қоғозга ёзиб, уларни эслаб қолишга ҳаракат қилинг ва кейин асл нусхасини текширинг. Беш қатордан бошланг ва уларнинг сонини аста-секин оширинг. Умуман олганда, ақлнинг дам олишига ва дангаса бўлишига йўл қўйманг — болангиз билан математик муаммоларни ҳал қилинг, кроссвордлар ечинг, шеър ёдланг ёки чет тилини ўрганинг, қўшимча таълим олинг. Бу мия қаришининг энг самарали профилактикаси эканини унутманг!
Такрорланг
Психологлар агар ёдланган материални биринчи марта тўғри такрорлашдан кейин уни такрорлашни тўхтацангиз, 6 кундан кейин ёдланган маълумотларнинг атиги 20 фоизи хотирада сақланишини аниқлашди. Тадқиқотларга кўра, ёдланган маълумотларнинг аксарияти биринчи кундаёқ унутилади, кейин эса унутиш интенсивлиги аста-секин камаяди. Ушбу қоидани билмаган ҳолда талабалар одатда ундан фойдаланадилар — имтиҳондан бир кун олдин имтиҳонга фаол тайёргарлик кўришади.
Имкониятларингизни кўриб чиқинг
Одамларнинг 60 фоизида визуал хотира устунлик қилади, яъни маълумот визуал тасвир шаклида тақдим этилса, улар буни яхши эслаб қолишади. Бундай одамлар матнни эшитишдан кўра ўзлари ўқиганларида осонроқ ўрганадилар. Бу ҳолда бировнинг туғилган кунини эслаб қолиш учун уни эшитишнинг ўзи етарли эмас. Санани визуал тарзда идрок этиш имкониятига эга бўлиш учун уни кундалигингизга ёзиб қўйинг.
Ҳиссиётлардан унумли фойдаланинг
Улар хотирани яхшилайди. Эътибор беринг, маълумот ёрқин ва жозибали тарзда тақдим этилса, у хотирада узоқ вақт сақланиб қолади. Аммо қуруқ, зерикарли материал одатда мияга ўрнашмайди. Шу боис ҳис-туйғуларингизни, тасаввурларингизни жалб қилишга ҳаракат қилинг, эсда тутилиши керак бўлган нарса учун визуал, эшитиш ёки ҳатто таъмли тасвирларни яратинг. Матнни ўқиётганда муҳим фикрларнинг тагига чизинг, эслатма ва шарҳлар ёзинг — бу ўқиган нарсангизга шахсий муносабатни шакллантиришга, олинган маълумотларни ички қайта ишлашга ёрдам беради.
Менюни қайта кўриб чиқинг
Нонуштада сабзавотли салат истеъмол қилинг. Хотира пасайиши ва бепарволик баъзида витаминлар, айниқса B гуруҳи, фолий ва никотиник аминокислоталарнинг етишмаслиги билан боғлиқ бўлиб, улар яшил баргли кўкатлар, карам, отқулоқ, ўтлар ва бодринглар таркибида кўп учрайди. Овқатларингизга кўпроқ зарчава қўшинг. Ушбу зираворнинг когнитив қобилиятларни яхшилаши ва Альцгеймер касаллиги ривожланишининг олдини олиши исботланган.
Канадалик диетологларнинг таъкидлашича, донли маҳсулотлардан тайёрланган овқатлардан кейин хотира 37 фоизга яхшиланади. Қуритилган мевалар билан муссли ва майизли творог ҳам истеъмол қилиш мумкин. Бундай таомлар оғир ва узоқ ақлий меҳнат вақтида стрессни енгиллаштиришга ёрдам беради, шунингдек, ақлий фаолликни ва мияни қон билан таъминлашни яхшилайди.
Тўғри созламаларни изланг
Хотира ҳақида ёмон гапиришни бас қилинг. Нейролингвистик дастурлаш бўйича мутахассисларга кўра, биз салбий муносабат билан организмда ўзини ўзи ҳалок қилиш дастурини яратамиз. “Менинг хотирам яхши” деб тез-тез такрорлаган яхшироқдир.
Изоҳ (0)