Жаҳон банки “Жаҳон иқтисодиётининг ривожланиш истиқболлари” номли навбатдаги ҳисоботини эълон қилди. Йилига икки марта: январь ва июнь ойларида тақдим этиладиган нашрда глобал, минтақавий ва миллий иқтисодиётлар ривожланишининг жорий тенденциялари, хатарлари ва прогнозлари ёритилган.

Ҳисобот хулосаларига кўра, 2022 йилда Европа ва Марказий Осиё (EМО) минтақасида иқтисодий ўсиш кескин секинлашиб, 1,2 фоизни ташкил қилган. Бу бозор шаклланаётган мамлакатлар ва ривожланаётган иқтисодиётлар жойлашган жаҳоннинг олтита минтақаси орасида энг паст кўрсаткич ҳисобланади. Ҳатто Россия ва Украина ҳисобга олинмаганда ҳам, ўтган йили EМО минтақасида ўсиш суръатлари 4,8 фоизгача пасайган.

Регуляторларнинг қаттиқлашган сиёсати

Иқтисодий ўсишнинг секинлашуви амалда минтақанинг барча жойларида содир бўлган. Бунга Россиянинг Украинага бостириб кириши, тадбиркорлар ва истеъмолчилар ишонч даражасининг пасайиши, инфляциянинг кескин кўтарилиши, давлат регуляторлари томонидан пул-кредит сиёсатининг сезиларли даражада қаттиқлаштирилгани ва энергия ресурслари таъминотидаги узилишлар сабаб бўлган.

Шарқий Европа, асосан, Украинада ишлаб чиқариш 20,2 фоизга пасайган. Бироқ пасайиш минтақанинг қолган қисмида ҳам кузатилган: Европа Иттифоқининг глобал ишлаб чиқариш ва сотиш занжирларига анчагина яқин интеграциялашган Марказий Европа ва Ғарбий Болқон мамлакатларида энергия ресурслари нархларининг кескин кўтарилиши, энергия ресурслари таъминотидаги узилишлар ва пул-кредит сиёсатининг қаттиқлаштирилиши оқибатида ўсиш суръатлари секинлашган.

Ўсиш суръатлари 2 баравар қисқаради

2023 йилда EМО минтақасидаги иқтисодий ўсиш суръатлари бир озгина, 1,4 фоизгача кўтарилиши кутилмоқда. Бироқ Россиянинг Украинага бостириб киргани ва унинг оқибатлари туфайли ўсиш истиқболлари ўта мавҳумлигича қолмоқда. Россия ва Украинани ҳисобга олмаганда, 2023 йилда минтақада кутилаётган ўсиш суръатлари 2,4 фоизни ташкил этади, яъни бир йил аввалгидан деярли икки баравар қисқаради.

Тожикистон ва Ўзбекистон 2023 йилда EМО минтақасидаги 23 та иқтисодиёт орасида энг юқори ЯИМ ўсишини кўрсатиши кутилмоқда — мос равишда 6,5 фоиз ва 5,1 фоиз. Улардан кейин жорий йилда иқтисодий ўсишнинг 4,4 фоизи билан Арманистон ва Грузия келади. 

Бундан ташқари, Ўзбекистон 2024 ва 2025 йиллар учун иқтисодиёт прогнозларида ҳам минтақадаги энг яхши кўрсаткичларга эга — 5,4 ва 5,8 фоиз.

Мигрантларнинг пул ўтказмаларидаги ўсиш секинлашади

Минтақавий прогноз учун хатарлар аввалгидек пасайиш томонга силжиган. Улар Украинадаги уруш, инфляциянинг эҳтимолий тезлашиши, давлат регуляторлари томонидан пул-кредит сиёсатининг янада қаттиқлаштирилиши ва молия секторидаги нотинчликлар билан боғлиқ. Евроҳудудда иқтисодий фаолликнинг кескин секинлашуви ҳам Марказий Европа ва Ғарбий Болқон мамлакатлари учун ташқи талабнинг янада сустлашишига олиб келади. 

Бундан ташқари, жорий йилда Россиядаги меҳнат муҳожирларидан, айниқса, Марказий Осиё ва Жанубий Кавказ мамлакатларига пул ўтказмаларининг ҳажми кутилганидан секинроқ ўсиши мумкин. 

“Украинадаги тўқнашувнинг кучайиши энергия хавфсизлиги соҳасидаги хатарни ошириши мумкин, чунки EМО минтақаси мамлакатлари таъминотдаги узилишлар ва Россияга қарамлик шароитида ҳимоясиз қолмоқда”, — дейилади ҳисоботда.

Пастловчи хатарлар қаторига, шунингдек, EМО минтақасининг бошқа қисмларида геосиёсий кескинликнинг ошиши ва иқлим ўзгариши билан боғлиқ ноқулай метеорологик ҳодисалар юз берганда мигрантлар сонининг кўпайиши киради.

ЕТТБ ва ХВЖ прогнозлари

Аввалроқ Европа тикланиш ва тараққиёт банки Ўзбекистон иқтисодиёти 2023 ва 2024 йилларда 6,5 фоизга ўсишини прогноз қилганди. Банк ўзининг минтақавий ҳисоботида ташқи боғлиқликнинг нисбатан кучсизланишига қарамай, Ўзбекистон иқтисодиётига Россиянинг Украинага қарши урушининг янада кучайиши ва пул ўтказмаларининг қисқариши қийинчилик туғдириши мумкинлиги қайд этилган.

Бундан ташқари, Халқаро валюта жамғармаси апрель ойидаги ҳисоботида Ўзбекистоннинг иқтисодий ўсиш прогнозини яхшилаган. Унга кўра, 2023 йилда Ўзбекистонда ЯИМ ўсиши 5,3 фоизни ташкил этиши кутилмоқда, октябр ойидаги прогнозда бу кўрсаткич 4,7 фоизни ташкил этган эди.