Англия клублари 1980 йилларда Европа турнирларида доминантлик қилган. Олти йил ичида Туманли Албион клублари беш марта Чемпионлар Кубоги ва икки марта УЕФА Кубогини қўлга киритганди.

Бироқ 1985 йил 29 майда тарихга Эйзел фожиаси номи билан кирган воқеа юз берган. Шундан сўнг Англия клублари 5 йилга Еврокубокларда иштирок этишдан четлатилганди.

“Эйзел” стадионида 29 май куни нима юз берган? “Ливерпуль”нинг бунга қандай алоқаси бор?

“Бу кичик хонага кириб олган филга ўхшарди. Бу мавзу ҳақида гапирилмасди, табу эди. Ҳатто энг яқин дўстларимиз билан ёлғиз қолганимизда ҳам гапирмасдик”, — деганди “Ливерпуль”нинг ўша вақтдаги футболчиси Марк Лоуренсон.

Бу Брюсселдаги одатий баҳор оқшоми эди. Бельгиянинг энг катта аренаси бўлган “Эйзел” стадиони ўз тарихида тўртинчи марта Чемпионлар Кубоги финалига мезбонлик қилиш учун тайёргарлик кўраётган эди. “Ливерпуль” ўз титулини ҳимоя қилиши керак эди. Инглиз клубига таркибида уч карра “Олтин тўп” соҳиби Мишел Платини ҳаракат қиладиган “Ювентус” рақиблик қилган.

1930 йилда қурилган “Эйзел” стадиони машҳурлигига қарамай, яхши ҳолатда эмасди. Финал ўтказилган вақтда 66 минг нафар томошабинни сиғдира олган майдон хароб аҳволга келиб қолганди. Стадионнинг яроқсизлиги ва хавфсизлик талабларига жавоб бермаслиги ҳақида “Ювентус” ва “Ливерпуль” делегациялари ҳам хабар берди. Мерсисайд клуби бош директори Питер Робинсон учрашувни бошқа майдонга кўчиришни сўради (вариантлар орасида “Сантьяго Бернабеу” ва “Камп Ноу” бор эди). Бироқ УЕФА финални Брюсселда ўтказиш қароридан қайтмади.

Умуман олганда финалнинг ташкилотчилиги масаласида кўплаб саволлар туғилди. Уларнинг асосийси нега италян тифозиларига “Ливерпуль” мухлислари ўтирган сектор ёнидан чипта сотилгани эди.

Финал учун чипталар шундай тақсимланган — нейтрал мухлислар майдон марказидаги трибуналарда, “Ювентус” ва “Ливерпуль” мухлислари дарвозалар орқасида ўтириши керак эди.

Ҳозирда бу финалда ўйнайдиган икки жамоа мухлислари ўртасида тартибсизликлар ва провокацияларга йўл қўймаслик учун асосий хавфсизлик қоидасига айланган. Бироқ нейтрал мухлислар ва “Ливерпуль” ишқибозлари учун аталган трибуналар орасидаги битта секторга “Ювентус” мухлислари учун чипта сотилганди. Бу “Z” сектори эди. Умуман олганда италиялик ва англиялик мухлислар ўртасида ингичка темир тўсиқ ва ўнлаб полициячи бор эди, холос.

Ўйин бошланишига бир ярим соат қолганида мухлислар стадион трибуналарини тўлдиришни бошлади. Кутилганидек дарвозалар ортидаги секторлар биринчи бўлиб тўлди. “Ливерпуль” мухлислари туринликларни ўз яқинида кўриб, бир қатор провокацион ҳаракатларни бошлади — ҳақоратли ҳайқириқлар ва ҳар хил буюмларни улоқтириш. “Ювентус” тифозиларининг жавоб ҳайқириқларидан кейин вазият кескинлашди.

Италиялик мухлислар ўз клуби рамзи тушурилган байроқни илганидан кейин, инглизлар рақиб секторига ошиб ўтишни бошлади. “Ливерпуль” ишқибозлари темир тўсиқни қулатди, “Z” секторидагилар эса ваҳимага тушди ва қочишга уринди.

Тўқнашув бошланди, трибуналар бурчагида кўп одам тўпланиши оқибатида бетон девор қулаб тушди. Минг нафарга яқин мухлис бетон девордан зарар кўрди. 39 киши ҳалок бўлди, 500 дан ортиқ киши яраланди.

Ҳалок бўлган ва ярадорларнинг жасадлари оммавий равишда стадиондан олиб чиқилиб, арена остидаги автотураргоҳга қўйилди. Гувоҳларнинг айтишича, жасадлар кўчада, байроқларга ўралган ҳолда ётарди. Стадион эса ҳақиқий дўзахга айланганди.

Бу вақтда футболчилар қўрқув ичида кийим алмаштириш хонасида ўтирарди. Улар тартибсизликлар ҳақида билган, аммо фожиа кўлами қанчалик катта эканини тасаввур ҳам қилмаганди. “Ливерпуль” ўйинчиси Марк Лоуренсон воқеаларни шундай эслайди.

Жамоамиздагиларнинг барчаси бўлиб ўтган воқеадан кейин футбол ўйнаб бўлмайди, деб ҳисобларди. Одамлар ўлаётганини билиб турардик. Ҳамма ўзига майдонга чиқмайман, деётганди. Лекин мажбур бўлдик.

Бельгия полицияси раҳбари жамоалар кийим алмаштириш хоналарига кирди ва учрашув ўтказилиши кераклигини таъкидлади. Бир томондан бу синизмнинг юқори даражаси бўлиб кўринса, бошқа томондан қарама-қарши дарвоза ортидаги мухлисларнинг полиция билан тўқнашишни бошлаганини ҳисобга олганда, ўйиннинг бекор қилиниши янада каттароқ тартибсизликларга олиб келиши мумкин эди.

Автотураргоҳда 39 кишининг жасади ётган вақтда УЕФА вакили ўйинни ўтказиш буйруғини берди. Маҳаллий вақт билан 20:15 да учрашувга старт берилди.

Ўша вақтда энг кам ўйланаётган нарса футбол эди. Фақатгина “Ювентус” футболчиси Мишел Платини шубҳали пенальтини голга айлантирганидан кейин худди ҳеч нарса бўлмагандек, хурсандчилик билан ярим майдонни югуриб нишонлади. Бу учрашувдаги ягона гол бўлди.

2015 йилда фожианинг 30 йиллиги муносабати билан УЕФА президентига бу борада расмий баёнот бериш учун сўров юборилган. Бироқ у сўровни эътиборсиз қолдирган. Ўша вақтда УЕФА президенти Мишел Платини эди.

Бу воқеадан кейин инглиз клублари ва мухлислари нафрат тўлқинига дуч келди. Лоуренсоннинг сўзларига кўра, финалнинг эртасига “Ливерпуль” ўйинчиларини “самосуд” қилмоқчи бўлишган. “Кейинги кун аэропортда бизни полиция отрядлари қўриқлади. Одамлар бизга тупуришга ҳаракат қилди ва ҳақоратлар билан кўмиб ташлади”.

Барча огоҳлантиришларга қарамай учрашувни бекор қилмаган УЕФА “Ливерпуль”ни жазолаши керак эди. Бироқ ҳукм чиқаришда Англиянинг безорилик қилган бошқа жамоалари мухлисларининг хатти-ҳаракатлари ҳам ҳисобга олинган. Масалан, Роттердамдаги “Тоттенҳэм”, Сент-Этендаги “Манчестер Юнайтед” ва Базелдаги Англия терма жамоаси мухлислари сабаб қилиб кўрсатилган.

Ажабланарлиси шундаки, бу воқеа ҳақида Англияда бўлгани каби Италияда ҳам жимликни сақлашни афзал кўришади. Мухлисларнинг нотўғри хатти-ҳаракатлари туфайли бутун Англия футболи зарар кўрди. Жиддий санкциялар қўлланди — “Ливерпуль” олти йилга (аслида 10 йилга) Еврокубоклардан четлатилди, Англиянинг бошқа клублари эса беш йилга мусобақада иштирок этиш имкониятидан маҳрум бўлди.

Фожиадан тўрт йил ўтиб, 14 нафар мерсисайдлик мухлис оммавий равишда одам ўлдиргани учун қамоқ жазосига ҳукм қилинган.

Еврокубоклардан четлатилган инглиз клублари оммавий тарзда норозилигини билдирди. Бироқ бутун Европа стадионларида муаммо бўлган ўзини бошқара олмайдиган мухлислар ўзларидан хафа бўлиши керак эди. 

1995 йилда “Эйзел” стадиони бузиб ташланди ва унинг ўрнига қирол Бодуэн номидаги янги арена қурилди. Фақатгина 1999 йилга келиб, инглиз клуби яна Европа кубогини боши узра кўтаришга муваффақ бўлди, бироқ у вақтга келиб мусобақа номи Чемпионлар Лигасига ўзгартирилган эди.