Жорий йилнинг 18—19 май кунлари Хитой-Марказий Осиё саммити бўлиб ўтади. Мазкур анжумандан кутилаётган натижалар, минтақада ва дунёда юзага келаётган геосиёсий хатарлар ҳамда уларга қарши чоралар ҳақида экспертлар иштирокидаги суҳбатни эътиборингизга ҳавола этамиз.
— Айрим хитойлик сиёсатчилар бўлажак саммитга оламшумул воқеа деб таъриф беришга ҳам улгуришибди. Қудратли давлатлар ўз томонига тобора кўпроқ иттифоқчиларни оғдиришга уринаётган бир даврда бу Хитойнинг ўзи учун эҳтимол оламшумул воқеадир, лекин биз ва қўшниларимиз учун саммит иқтисодий ва сиёсий нуқтаи назардан қанчалик муҳим?
“Саммит қанчалик оламшумул аҳамиятга эга бўлишини албатта, вақт кўрсатади. Чунки Марказий Осиё плюс форматлари оз эмас, МО+Россия, МО+АҚШ, МО+Япония каби форматлар мавжуд. Хитой иштирокидаги формат ҳам муҳим саналади. Давлат раҳбарлари иштирокидаги учрашувларда ҳам нафақат иқтисодий, балки хавфсизлик масаласи, Хитойнинг хавфсизлик борасидаги ўрни масаласи ҳам муҳокамалар марказида бўлиб келмоқда”, — дейди сиёсатшунос Санжар Саидов.
— Биз Хитойни қанчалик биламиз? Хитойшунос мутахассисларимиз етарлими? Ҳозирги тенденцияларни ҳисобга олган ҳолда, иқтисодий, сиёсий, ҳарбий жиҳатдан чуқур таҳлил қила оладиган экспертларни кўпайтириш керак эмасми?
“Бу жуда муҳим савол, сабаби яқин ўн йилликда Хитой билан боғлиқ кўплаб ҳолатлар юзага келади. Ҳуқуқларимиз, демократик қадриятларимиз бир хил бўлиши мумкин, лекин ресурсларимиз ҳар хил, менталитетларимиз турли хил. Кўпчилик экспертлар Хитой асри кириб келмоқда деган фикрни билдиришади. Илмий-техникавий, илмий-педагогик соҳада ёки бошқа соҳаларда Хитой билан бирлашмайдиган нуқталаримиз мавжуд.
Бу Хитойни ўрганаётган, уни илмий таҳлил қилаётган хитойшунос мутахассисларимиз камлиги билан изоҳланади. Илмий-техникавий, савдо-иқтисодий соҳаларни таҳлил қиладиган Ақл марказларини яратишни таклиф қилган бўлар эдим. Бизнинг шунга эҳтиёжимиз бор. Яқин ўн йилликда Хитой иқтисодиёти янгича тус олади, яъни “Хитой асри” кириб келади, буни эътиборга олиш лозим”, — иқтисод фанлари доктори, профессор Муҳиддин Калонов.
“Келажак Хитойники деган фикрлар тобора баралла янграмоқда. Германия матбуотида “Хитой экспресси” деган фикр ўртага ташланди, яъни Хитой тезкор экспрессга ўхшатиляпти, унга улгуриб чиққан чиқди, қолган одам қолиб кетади деган ёндашувлар ҳам бор. Лекин Хитойнинг ўзида ҳам жуда оғриқли муаммолар кўп: Тайван муаммоси, Шинжон-Уйғур, Тибет муаммоси, Осиёда катта кучга эга бўлган Ҳиндистон билан чегаралардаги ихтилофли масалалар Хитойнинг иқтисодига таъсир ўтказмасдан қолмайди, буни ҳам эътиборга олиш керак.
Геосиёсий кучлар буни диққат марказида тутган ҳолда, ўша оғриқли нуқталарни қачон босишни ҳам билишади. Марказий Осиё бундай жараёнларга ҳам тайёр туриш керак. Бунинг учун нима қилишимиз керак? Ҳам иқтисодимизни, ҳам савдо муносабатларимизни, ҳам геосиёсий алоқаларимизни диверсификация қилиб боришимиз лозим. Битта давлатга, битта кучга ориэнтир қилмасдан турли сиёсий кучлар, давлатлар, минтақалар билан кооперация алоқаларимизни кучайтиришда давом этишимиз лозим”, — Санжар Саидов.
“Умуман олганда, биз бугун ‘Хитойлашув’ масаласига жиддий эътибор қаратишимиз керак. Мамлакатимизга Хитой менталитетининг кириб келиши, одоб-ахлоқ нормаларининг ёшларимизга таъсир ўтказиши – бу оммавий маданият кўринишида бўладими ё бошқа шаклдами – йўл қўйишимиз керак эмас.
Бугунги кунда нафақат Марказий Осиё, дейлик Россиянинг айрим ўлкаларида Хитой аҳолисининг кескин кўпайиши кузатиляпти, Миллий қадриятларимиз, миллий мафкурамизни, диний қадриятларимизни ҳам ҳисобга олган ҳолда, ўзига хос иммунитет ҳосил қилсак, мақсадга мувофиқ бўлар эди”, — Муҳиддин Калонов.
Изоҳ (0)