Сўнгги йилларда Ўзбекистонга гиёҳвандлик воситалари, психотроп, кучли таъсир қилувчи дорилар ва ноқонуний тамаки маҳсулотларини олиб киришга уринишлар кўпаймоқда. Бундай моддалар инсон соғлиғи ва ҳаёти учун зарарли экани бот-бот такрорланса-да, уларнинг истеъмолчилари камаймаётгани ачинарли. Давлат божхона қўмитаси бошқарма бошлиғи ўринбосари Маъруфжон Бўронов “Дарё” мухбири билан суҳбатда масаланинг айрим жиҳатларини таҳлил қилди.
Картошкадаги наркотик
Ўтган йили айланмасига чек қўйилган гиёҳвандлик воситалари миқдори 2021 йилга қараганда 2,7 баравар ортди. Божхоначилар 2021—2022 йилларда 1 тонна 300 килограммга яқин гиёҳвандлик воситалари ноқонуний айланмасини тўхтатди. Шунча наркотикни бир жойга қўйсангиз, кўз олдингизда жуда катта миқдорда ҳосил бўлади.
Ўзим ҳам тезкор тадбирларда иштирок этганман. Шундай жараёнлардан бирида 230 килограмм героинни мамлакатимиз орқали транзит олиб ўтишга уриниш бўлган. Бу қинғир иш ўз вақтида фош қилинган. Сурхондарё вилояти, “Айритом” чегара-божхона постида ҳам бир қизиқ ҳолат юз берганди. Картошка олиб кетаётган катта юк машинаси тўхтатилиб, божхоначилар томонидан текширилганда, қоплар ичидан 1305 дона, махсус ўрамдаги, картошка шаклидаги гашиш гиёҳвандлик моддаси топилган. Унинг оғирлиги 112 килограмм эди.
Арзон наркотиклар
Ўтган 2021—2022 йилларда 10 минг дона психотроп моддалар, 500 минг дона кучли таъсир қилувчи дориларнинг ноқонуний муомаласига чек қўйилган. Эътиборни қаратиш керак бўлган асосий йўналишлардан бири ҳам айнан кучли таъсир қилувчи дориларнинг ноқонуний муомаласи кўпайганидир. Ҳисоб-китобларга кўра, 2021 йилда божхона органлари томонидан 185 минг дона кучли таъсир қилувчи дорилар ноқонуний муомаладан олинган бўлса, 2022 йилда бу кўрсаткич 317 минг донани ташкил қилган. Демак, ушбу йўналишдаги уринишлар кўп бўлмоқда. Нега бундай ишга қўл уриляпти? Чунки шу типдаги дориларнинг муомалага киритилиши осонроқ ва наркотик моддаларга нисбатан арзондир. Кучли таъсир қилувчи дорилар дорихоналарда сотилади. Ҳозирда бу каби дорилар Фарғона водийси вилоятлари ва Тошкент минтақасида кўп аниқланяпти.
Ноқонуний сигареталар рекорди
Хорижда тамаки муҳсулотларини қонуний ишлаб чиқариш қиммат. Шу сабабли баъзи хорижий корхоналар товарларни яширин равишда ишлаб чиқариш ва сотишга ҳаракат қилади. Бундай маҳсулотларни ноқонуний муомалага киритиш билан шуғулланувчи жиноий гуруҳлар бор. Тамаки маҳсулотларининг ноқонуний муомаласи даромадлилиги гиёҳвандлик воситалари ва қурол-яроғ бизнеси билан деярли тенг. Шунинг учун ҳам бунга қизиқиш, уриниш ҳар доим бўлган ва бўлиб келади.
Божхоначилар бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан мунтазам равишда ушбу йўналишга қарши курашиш тадбирларини ўтказиб келмоқда. Мисол учун, 2021 йилда қиймати 19 миллард сўмга яқин 1,5 миллион қути, 2022 йилда 20 миллиард сўмлик 1,6 миллион қути тамаки маҳсулотларининг ноқонуний муомаласига чек қўйилди.
Энг эътиборли жиҳат шундаки, 2023 йилнинг биринчи чорагида қиймати 21,5 миллиард сўмлик салкам 1,7 миллион қути ноқонуний тамаки маҳсулотлари ушланди. Буни қарангки, уч ой ичида 2021 ёки 2022 йилдаги миқдордан кўпроқ товар қўлга олинган. Демак, мазкур йўналишдаги уринишлар кўпайган ва божхона органлари ҳам ушбу жиҳатга эътиборни кучайтирмоқда. Жиноий ҳолатлар аниқланяпти, айбдорларга тегишли чоралар кўриляпти.
Чегаралардаги ҳийлалар
Контрабанда ашёларини, хусусан, наркотик воситаларини бошқа товарларга ўхшатиш орқали олиб ўтишга уриниш кўп тарқалган усуллардан саналади. Бу ҳақда юқорида ҳам бир неча мисолларни айтдим. Фаолиятимиз давомида битта шахс ичига бир килограмм гиёҳвандлик воситасини ютган ҳолда, чегарадан олиб ўтишга урингани ҳам аниқланган.
Аксарият контрабандачилар автомобиль газ баллонлари, кузов ичида контрабанда предметларини олиб ўтишга ҳаракат қилади. Наркотик моддаларни чегарадан олиб ўтишнинг замонавий кўринишлари ҳам бор. Масалан, маълум бир шарбат сифатида. Яқинда аниқланган ҳолатни айтсам, юк машинасида оддий шарбат олиб келиняпти. Маҳсулотларнинг барчасини очиб кўришнинг иложи йўқ. Сабаби тадбиркор зиён кўради. Бир қарашда шарбат, таркибини ўргансангиз, синтетик гиёҳвандлик воситаси мавжуд экан. Буни ходимларимизнинг зийраклиги натижасида аниқладик. Наркотиклар атиргул суви сифатида ҳам келди. Албатта, бир қарашда унинг фарқига бормайсиз.
Яна бир мисол, оддий гилам. Унга гиёҳвандлик воситасини шимдириб, чегарадан олиб ўтмоқчи бўлишган. Гиламга 1,5 кило гиёҳвандлик воситаси шимдирилгани аниқланган. Оддий шампун ёки кийим ичида, ҳатто куртка астарига гиёҳвандлик моддаси шимдириш орқали чегарадан ўтишга уринишади.
Шу контрабанда воситаларининг охирги истеъмолчиси ким? Фарзандларимиз, қора кўзларимиз, халқимиз. Мақсадимиз шуни тўхтатиб қолайликки, кириб келмасин, авлодимиз, генофондимиз бузилмасин. Агар шу нарсалар тўғридан тўғри кириб келадиган бўлса, биз бу муаммо билан курашмасак, эртага нима бўлади?
Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан елкама-елка турадиган жамиятнинг асосий бўғини бор, бу оила. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган кириб бора олмайдиган жойларда ота-оналар ваколатлари кенг. Биз фарзандларимизга тўғри тарбия берсаккина, мана шундай ҳолатларни йўқота оламиз. Шундагина наркотик воситалари ва истеъмолчиларини камайтирган бўламиз.