• Профилга Кириш
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12305.8
    • RUB152.56
    • EUR14389.17
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +31°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Саломатлик

    Яширин касаллик: деменция ҳақида нималарни билиш зарур?

    Деменция халқ орасида “яширин касаллик” деб ҳам аталади: у бир неча йил давомида сезилмайдиган даражада ривожланиши мумкин. Кўпинча бу касалликнинг кечишини секинлаштириш деярли имконсиз бўлганида аниқланади. Сўнгги пайтларда деменсия билан боғлиқ мавзу кўтарилганда тез-тез тилга олинадиган актёр Брюс Уиллисга биринчи марта нутқ бузилиши ташхиси қўйилган. Мутахассислардан ўзингизни деменциядан ҳимоя қилиш мумкинми ва кексаликда ақлнинг равшанлигини қандай сақлаш кераклигини билиб олган фойдадан ҳоли бўлмайди.

    Деменция нима?

    60 ёшдан ошган одамларда хотира, диққат ва нутқнинг бироз даражада бузилиши кенг тарқалган. Бу ёшга боғлиқ табиий ўзгаришларга монанд, одатда, оддий турмуш тарзига улкан тўсиқ бўлмайди. Аммо баъзи ҳолларда бу бузилишлар деменсияга айланади. Касалликнинг номи лотинча де (“дан”) ва менс (“ақл”, “идрок”) деган маънони англатиб, сўзма-сўз “ўз онгидан ажралиш ҳолати” сифатида таржима қилиниши мумкин.

    “Деменция билан когнитив фаоллик пасаяди, билим ва кўникмаларнинг бир қисми йўқолади”, дейди невролог Игор Матсокин. “Бу мустақил касаллик эмас, балки Алцгеймер, Паркинсон, Бинсвангер касаллари ва бошқа касаллик аломатлари мажмуасидир. Бундан ташқари, деменция организмнинг бошқа патологияларининг натижаси бўлиши мумкин, бу эса асаб тизимига иккинчи даражали таъсир қилади”.

    “Сурункали деменция билан оғриган кекса беморларнинг аксарияти (тахминан 60-80 фоизи) Алцгеймер касаллигига чалинган. Бу беморларнинг кўпчилиги гипертония, қандли диабет, атеросклероз фонида миянинг қон томир касалликларидан азият чекади”, деб қўшимча қилади невролог, паркинсонолог Наталя Оришич. “Шунинг учун, клиник амалиётда деменсиянинг аралаш шакли энг кенг тарқалган”.

    Мия фаолиятидаги қайтарилмас бузилишлар инсон ҳаётини ва унинг шахсиятини бутунлай ўзгартиради. У янги маълумотни эслай олмайди, эски билимларидан маҳрум бўлади ва мантиқий фикрлаш қобилиятини йўқотади, яқинларини танимайди ёки чалкаштиради. Масалан, у ўз болаларини узоқ йиллар олдин вафот этган ота-онаси сифатида қабул қилади. Бундай беморларга одатда кеча-ю кундуз парвариш талаб қилинади.

    Дунёда ҳар йили деменциянинг 10 миллионга яқин янги ҳолатлари қайд этилади. Ушбу касалликка чалинганларнинг умумий сони 2030 йилда 82 миллион, 2050 йилда эса 152 миллион бўлиши тахмин қилинмоқда.

    Кимлар деменция хавфи остида?

    Фото: “Правила маг”

     

    Кўпроқ аёллар деменцияга мойил бўлади, деган фикр кенг тарқалган. Дарҳақиқат, қатор тадқиқотлар шуни кўрсатдики, эркакларга қараганда, аёллар деменция учун генетик ва экологик хавф омилларига нисбатан кўпроқ заифроқдир. Нега бундай? Олимлар ҳали аниқ тушунтириб берганича йўқ.

    Ўзингизни деменсиядан ҳимоя қила оласизми?

    Халқаро тадқиқотларга кўра, уйқу ва ўртача лекин мунтазам бажариладиган аэробика машқлари биринчи навбатда деменциянинг олдини олиш учун муҳимдир. Ва бунинг мантиқий изоҳи бор.

    “Деменция ривожланишининг асосий назарияларидан бири — миянинг кулранг ҳужайраларида ортиқча тўпланган бета-амилоид оқсилининг таъсирига асосланган”, дея тушунтиради Игор Матсокин. — Шу сабабли кулранг ҳужайраларнинг оммавий нобуд бўлиши кузатилади. Сони камайиб, улар орасидаги ўзаро таъсир бузилади. Бу одамнинг когнитив қобилиятини, шу жумладан, хотирани бузади. Бета-амилоид — ҳужайра метаболизмининг маҳсулоти — у кун давомида тўпланади. Ва уйқу пайтида, асосан, тез уйқу фазасида ҳужайралардан чиқариб юборилади. Шунингдек, мунтазам жисмоний фаолият ҳам ушбу бирикмадан халос бўлишга ёрдам беради. Мисол учун, финча юриш (махсус ишлаб чиқилган таёқлар ёрдамида юриш усули), сузиш, велосипедда юриш, ҳатто, камида 3 км масофада узлуксиз юриш ва ҳоказо.

    Албатта, буларнинг барчаси “панацея” эмас, чунки деменсия миянинг травматик шикастланиши, юрак-қон томир ва генетик касалликлар натижасида, ирсият ва бошқа кўплаб сабабларга кўра ривожланиши мумкин, аммо зарарли одатлардан воз кечиш, соғлом уйқу ва етарли ҳаракатчанлик касаллик ривожланиш хавфини пасайтиради.

    Бундан ташқари, кўплаб тадқиқотлар шуни кўрсатадики, таълимнинг паст даражаси (ўрта таълимнинг етишмаслиги) деменция хавфини 1,5-2 бараварга оширади. Олимлар буни когнитив захиранинг шаклланиши эрта ёшда — таълим ва бошқа ақлий фаолият турлари орқали бошланиши билан боғлайдилар. Шунинг учун деменсиянинг олдини олиш учун доимо янги билимларни ўрганиш ва мияни машқ қилиш тавсия этилади.

    Деменсиянинг 12 та хавф омиллари

    Умумлаштирилган маълумотлар шуни кўрсатадики, деменсиянинг барча ҳолатларининг тахминан 40 фоизи ўн иккита потенсиал ўзгартирилиши мумкин бўлган хавф омиллари билан боғлиқ. Кўпгина хавф омиллари ҳаётнинг муайян босқичларида юзага келади, аммо баъзилари, масалан, чекиш ва спиртли ичимликларни ҳаддан ташқари кўп истеъмол қилиш ҳар қандай ёшга таъсир қилиши мумкин.

    Деменциянинг асосий хавф омилларига қуйидагилар киради:

    • Ёшлик даврида — 15 ёшгача бўлган таълим даражаси;
    • Ўрта ёшда — гипертония, семизлик, эшитиш қобилиятини йўқотиш;
    • Кексаликда — депрессия, диабет, жисмоний ҳаракатсизлик;
    • Ҳар қандай ёшда — бузилган экология, мия шикастланиши, чекиш, спиртли ичимликлар, ижтимоий алоқаларнинг паст даражаси.

    Деменциянинг дастлабки босқичларида қандай аниқлаш мумкин?

    Материал аввалида таъкидлаганидек, деменция кўпинча деярли яширин тарзда ривожланади. “Бемор машина ҳайдашни ёки молияни бошқаришни тўхтатгандан сўнг касаллик одатда бир неча йил ичида ривожланади”, дейди Наталя Оришич. “Шунинг боис кекса ёшдаги қариндошларнинг нотаниш маршрутларда саёҳат қилишда ва янги гаджетларни ўзлаштиришда дуч келадиган қийинчиликларига эътибор қаратиш жуда муҳим. Шунингдек, у мулоқот ва қизиқишлар доирасининг қисқариши, апатия, нутқни соддалаштириш, сўзларни танлашда қийинчиликлар ҳақида огоҳлантириши мумкин.

    “Деменциянинг дастлабки белгилари, айниқса, қарияларда, депрессия ва апатияни ўз ичига олади ва бу кўринишлар касалликнинг барча босқичларида сақланиб қолади”, дейди Игор Матсокин. “Кўпинча бу аломатлар унинг аҳволини танқид қилишни камайтирган одамнинг ўзи ёки қариндошлари томонидан хавфли деб ҳисобланмайди, чунки бу ёшга боғлиқ шахсий хусусиятлар ва оддий кайфият ўзгариши сифатида қабул қилинади”.

    Бу ҳолда касалликни эрта босқичда аниқлаш жуда муҳимдир. Деменция бутунлай даволанмаса-да, бугунги кунда тиббиёт унинг ривожланишини сезиларли даражада секинлаштиради ва бу сизга энг оғир аломатлар пайдо бўлишидан 8-10 йил олдин ғалаба қозониш имконини беради.

    “Бугунги кунда касалликнинг ривожланишини тўхтатиш учун нафақат дори воситалари, балки когнитив симуляция деб аталадиган дори-дармонлардан ташқари бир қанча усуллар ҳам қўлланилади”, деб тушунтиради Наталя Оришич. “Булар хотира ва эътиборни, аппарат техникасини, ҳатто, виртуал ҳақиқатни ўргатадиган махсус дастурлардир. Бу усулларнинг барчаси нейродегенератив жараён шароитида миянинг ўз ресурсларини сақлаб қолиш учун мўлжалланган бўлади”.

    Деменсияни аниқлайдиган тестлар ҳақиқатдан ҳам ишлайдими?

    Шубҳасиз, Интернетда “расмда мушукни топадиганлар деменсия хавфи остида эмас” туркумидаги тестларни кўргансиз. Уларга ишонса бўладими?

    Бундай суратлар нейропсихологик тестлардан бири — “шовқинли тасвирларнинг” мураккаб версиясидир, — дейди Наталя Оришич. — Аммо битта тест тўлиқ тиббий кўрик ўрнини боса олмайди. Принципиал жиҳатдан барча одамларнинг қобилиятлари бир-биридан фарқ қилади. Бироқ бу кўринишдаги ҳар қандай онлайн тестлар ҳануз фойдалидир — улар одамларнинг эътиборини деменция муаммосига ва когнитив симуляциянинг мумкин бўлган усулларига қаратади.

    Мавзуга доир:

    • Деменция: соғлом ақл ва мустаҳкам хотирани сақлаш учун нимани ейиш мумкин-у, нималар мумкин эмас?
    • Буйракда тошлар, гипертония: ривожланишига биргина туз сабаб бўладиган 4 та хавфли касаллик
    • Кексалик билан адаштирманг: Алсгеймер касаллигининг 7 та дастлабки белгилари
    25.03.2023, 17:30   Изоҳ (0)   20636
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    Бўйин оғриғи: нима учун пайдо бўлади ва оғриқни бартараф этиш чоралари

    24.03.2023, 15:50

    Уйқу сифатини яхшилашга ёрдам берадиган самарали усуллар

    23.03.2023, 19:40

    Қалқонсимон без фаолияти бузилиши ортидан келиб чиқадиган соғлиқдаги 6 муаммо

    23.03.2023, 12:55

    Шамоллаш, милк касалликлари, стресс: давоси сабзавот ва мевалар бўлган яна 6 касаллик 

    22.03.2023, 20:22

    Ҳаммаси ўзингизга боғлиқ: Тери қаришига сабаб бўладиган зарарли одатлар

    22.03.2023, 15:43

    Вазн йўқотишингизга тўсқинлик қиладиган 7 та хато

    21.03.2023, 15:45
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    “Бизнесни ривожлантириш банки” 1 трлн 273 млрд сўмлик ипотека кредити ажратди


    Imzo Glass маҳсулотлари Буюк Британияга экспортга юборилди


    APEX — молиявий бошқарув учун қулайликлар битта иловада 


    TENET: Ўзбекистон Мустақиллиги куни шарафига Stellar Residence апартаментларига эксклюзив шартлар 


    Кредит олиш керакми: молиявий ёрдам ёки қарз тузоғи?


    “Трастбанк” кичик бизнесни ривожлантириш учун 1 млрд сўмгача кредит таклиф этади


    Сой Бўйи: Орзулар рўёбга чиқадиган соҳил бўйидаги уй 


    Accor Тошкентда Swissôtel Tashkent очилишини нишонламоқда, швейсария услубидаги ҳашшаматни Ўзбекистон пойтахтига олиб келмоқда


    BI Group Ўзбекистонда турар жой биносининг зилзилабардошлигини очиқ синовдан муваффақиятли ўтказди


    Келажак – бугунги қилган ҳаракатингиз самарасидир. Ўзингизга ишонч эса ҳар қандай ютуғингизнинг бошланиши 


    Rockstar Gaming Festival 2025: Ўзбекистонда ёрқин ҳис-туйғулар, хурсандчиликлар ва киберспорт


    Market Yandex Go Ўзбекистоннинг яна саккиз ҳудудида ишга тушди


    Mobiuz Андижон, Наманган ва Фарғона вилоятларида 5G нинг янги имкониятларини очмоқда


    Beeline Uzbekistan Фарғона водийсидаги юзлаб аҳоли пунктларини юқори тезликдаги алоқа билан таъминлади


    “Дунёдаги энг ингичка 3D эгри экранли смартфон” унвонига эга Гиннес рекордчиси: Оъзбекистонда расман тақдим этилди

     

    Тавсия этамиз

    Ядро урушидан ҳам хавфли: инсониятга таҳдид солаётган 5 та йирик талафот

    26 август, 13:53

    Ўзбекистон, Қирғизистон, Қозоғистон ва Тожикистондаги хусусий мактабларда ўқиш нархи қанча?

    25 август, 18:35

    Яҳудийларнинг “Тарихий ватан” ва “Буюк Исроил” ҳақидаги пуч даъволари: Фаластин аслида кимга тегишли?

    23 август, 13:22

    “Руснинг шармандали блицкриги”. Уруш тақдирини белгилаб берган Киев жанги қандай якунланган эди?

    22 август, 20:08
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Буюк Британия инқилоб арафасида — Telegraph 

    Дунё | 26 август, 21:11

    Rockstar Gaming Festival 2025: Ўзбекистонда ёрқин ҳис-туйғулар, хурсандчиликлар ва киберспорт

    Реклама | 26 август, 20:15

    “Уйда ёлғиз” комедиясининг юлдузи Маколей Калкин ҳозир қандай яшайди? 

    Кино | 26 август, 20:55

    “Трамп Модига тўрт марта қўнғироқ қилди, бироқ у гаплашишдан бош тортди” — ОАВ

    Дунё | 26 август, 20:45

    Google Play’да пул ўғирлайдиган ўнлаб иловалар аниқланди

    Дунё | 26 август, 20:35

    Reuters фотожурналисти агентликни “Исроил тарғиботи”да айблаб, ишдан бўшади

    Дунё | 26 август, 20:23

    “Темир интизом, пўлат тана ва қўрқув билмас қалб”. Инсоният тарихидаги энг қудратли махсус қўшинлар қайсилар эди?

    Дунё | 26 август, 20:10

    “Трампнинг Россияга нисбатан сабри тугашига умид қиламан” — Финляндия президенти

    Дунё | 26 август, 19:55
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.