Буюк Британияда болалар қандай тарбияланади: Сеҳргар энага Мери Popпинсдан ота-оналарга 10 та қимматли маслаҳат 

Англиядаги тарбия ва таълимнинг ўзига хос хусусиятлари, шунингдек, болаларнинг кейинги ҳаётда у очадиган имкониятлар ҳақида болалар боғчаси асосчиси Холли Роберц хоним айтиб беради.

Фарзандингизни бешикдан бошлаб ижтимоий ҳаётга ўргатинг

Буюк Британияда болани ҳаётининг илк кунлариданоқ жамоат жойларига олиб бориш одат тусига киради. Ва бу ёш болали оилалар учун энг қулай Европа мамлакатларидан бири бўлганлиги сабабли (kid-friendly country), ҳамма нарса чақалоқ билан эркин яшаш учун ниҳоятда мослаштирилган.

Жумладан, савдо марказларида овқатлантириш ва йўргаклаш учун махсус хоналар, ҳар бир кафе ва ресторанда баланд стуллар ва махсус меню мавжуд бўлиб, кўчалар, пиёдалар йўлаклари ва зинапоялардан қулай чиқиш учун пандус йўллари билан жиҳозланган. Айтганча, бундай ривожланган инфратузилма туфайли болаларнинг жамиятда ижтимоийлашуви анча тезлашади.

Фарзандингиз учун масъулиятни бошқаларга юкламанг

Туманли Албионда ёш оилалар кўпинча ота-оналаридан алоҳида яшайдилар. Шунинг учун, айниқса, ёш авлодни тарбиялашда бобо ва бувиларнинг ёрдамига мурожаат қилиш одатий ҳол эмас.

Асосан, энагалар кўпинча махсус маҳоратга эга бўлмаганлар болаларга қарашга ёрдам беради. Аммо Буюк Британияда профессионал энагани ёллаш жуда қиммат, шунинг учун фақатгина ўртача даромаддан юқори бўлган оилалар бунга қодир. Бу ҳолда энага учун ҳам юқори талаблар қўйилади: у энди нафақат чақалоқни парвариш қилади, балки у билан ривожланиш дарсларини ҳам ўтказади.

Боланинг шахсиятини шакллантириш ва ривожлантириш

Инглизлар ўз фарзандларига ниманидир танлашда тўлиқ эркинлик берадилар, чунки улар болани жуда эрта ёшданоқ шахс сифатида ривожлантириш керак, деб ҳисоблашади. Масалан, ота-оналар, эҳтимол, Буюк Британиядаги барча таълим муассасалари қуйидаги тамойилга амал қилади: болага бировнинг фикрини мажбурламанг, ҳатто, у тўғри бўлса ҳам — бола ўзи қарор қабул қилишни ўрганиши лозим. Шунга кўра уларнинг оқибатлари учун жавобгар бўлиш заруратдир.

Зеро, асосий вазифа — болада кучли ва мустақил характерни тарбиялаш, уни таҳлил қилиш ва хулоса чиқаришга ўргатишдир. Айтганча, Буюк Британияда ҳар қандай, ҳатто, энг аҳамиятсиз муваффақият ҳам гўдакни хурсандчилик билан мақташ ва шу билан уни янги ютуқ-ғалабаларга ундаш одатий ҳолдир.

Болани жазоламанг

Инглиз оналари жуда сабр-тоқатли ва табассумли. Улар ҳар доим боласи билан дўстона алоқада бўлиш учун куч ва энергияга тўла. Улар ҳеч қачон болага овозини кўтармайдилар ёки ёмон хулқ-атвори учун бошининг орқа томонига урмайдилар. Сўнгги чора сифатида улар боланинг эътиборини бошқа нарсага чалғитишга ҳаракат қилади, чунки жисмоний жазо жуда қаттиқ тақиқ остида. Максимал рухсат этилган жисмоний жазо — енгилгина шапалоқдир.

Дарвоқе, Буюк Британияда бошқа одамларнинг болаларига дакки бериш одатий ҳол эмас, чунки бу боланинг ғурурига путур етказиши ва ўзига ишонмасликни келтириб чиқариши, ҳатто, комплексларнинг пайдо бўлишига олиб келиши мумкин. Шунинг учун, агар сиз шахсан бировнинг боласининг хатти-ҳаракатларини ёқтирмасангиз, унда сиз фақат боланинг ота-онаси билан боғланишингиз керак.

Фарзандингизни болалигиданоқ чиниқтиринг

Саломатлик асоси иммунитетдир, шунинг учун инглиз оналари фарзандларини шундай табиий равишда қотиб қолиш учун атайлаб ўраб чирмашмайди. Ҳатто, қишда ҳам кўчада калта шим кийган ўғил ва юбка кийган қизларни кўриш мумкин ва бу мутлақо нормал ҳолат. Айнан шу қоида Британия қироллик оиласи фарзандларига ҳам тегишли.

Болаларни бир-бири билан мулоқот қилишга ўргатинг

Англиядаги парк бўйлаб сайр қилиб, скамейкада ўтирган оналарни кўришингиз мумкин, улар аравачадаги болаларини бир-бирига ўзаро қаратиб қўйишади. Нима учун бундай қилишади? Биринчидан, шу тарзда бола атрофдаги дунё ва бошқа одамлар билан мустақил равишда танишади.

Иккинчидан, улар буни кўпинча боланинг бошқа одамлар билан мулоқотига ёки китоб ўқишига халақит бермаслиги учун қилишади. Бундан ташқари, боланинг орқасидан тепаликка югуриш ёки қумда соатлаб у билан ўтириш одатий ҳол эмас. Шундай қилиб, инглизлар ўз фарзандларини мустақил равишда бир-бирлари билан мулоқот қилиш ва муносабатларни ўрнатишга ўргатишади.

Болага яхши хулқ-атворни ўргатинг

Инглизлар болага яхши хулқ-атворни фақатгина шахсий намуна орқали ўргатиш мумкинлигига ишонч ҳосил қилган. Шунинг учун, одоб ва хушмуомалалик арзимас туюлган муносабатлар учун ҳам қанчалик муҳимлигини кўрсатинг. Масалан, болалигиданоқ унинг луғатига “раҳмат”, “илтимос” каби сўзларни киритинг — бундай сўзлар бола тарбиясининг асосига айланади.

Бу қоида Британия қироллик оиласида ҳам амал қилади. Зеро, болаликдан ўргатилган одоб-ахлоқ қоидалари боланинг келажагига қўйилган сармоядир.

Фарзандингиз билан бирга тафаккур қилинг

Мисол учун, агар фарзандингиз билан бирга китоб ўқиётган ёки мултфильм томоша қилаётган бўлсангиз, у билан қаҳрамонларнинг ҳаракатлари ва муносабатларини ёки сюжетни муҳокама қилишга вақт ажратинг. Бу гўдакка характернинг кўп турлари борлигини билиб олишга ёрдам беради ва улар бу дунёда ўзларини турли йўллар билан намоён қилишлари мумкин.

Шунингдек, боладан қаҳрамонларнинг юзларида қандай ҳис-туйғуларни кўрганлигини сўрашингиз ва шу билан болага ҳаётимизда ҳис-туйғуларнинг ранг-баранглигини айтишингиз мумкин. Бунга нафақат “бахт”, “қайғу” ёки “қувонч” киради, балки янада мураккаблари — “хижолат”, “завқ”, “ғазаб” ва бошқа ҳис-туйғулар шулар жумласидандир. Шу тариқа болани кўрган ёки эшитган нарсаларни акс эттиришга ва таҳлил қилишга ўргатасиз. Келажакда бу унга мулоқотда муваффақият қозонишига ёрдам беради.

Дастурхон атрофида ўтириш одоби

Дастурхон атрофида боланинг хатти-ҳаракати — кўплаб ота-оналарнинг жиддий муаммолари. Бола боғчага борганида, у ўзини, ён-атрофини ифлослантирмасдан, жиҳозлардан мустақил фойдаланишни ва эҳтиёткорлик билан овқатланишни ўрганган бўлса, жуда соз.

Овқатланаётганда ўзини тутиш одоби ота-она тарбиясининг муҳим белгиларидан биридир. Шунинг учун инглизлар оилавий овқатланиш каби ёқимли дақиқаларни ўтказиб юбормайдилар. Бу меҳрли оила даврасида бўлиш учун қўшимча имконият бўлиши билан бирга одоб ўрганиш жараёни ҳамдир. Бола ўзингизни қандай тутишингиз, жиҳозлардан қандай фойдаланаётганингизни кўриб чиқади ва шунга мос равишда сизнинг хатти-ҳаракатингиздан беихтиёр нусха кўчиради.

Жамғармаларнинг асоси — EYFS болаларни гўдаклигидан ривожланишига мўлжалланган Британия дастури

Буюк Британияда болалар таълим олишни жуда эрта бошлайдилар. Бирлашган Қиролликдаги болалар боғчаларида болаларнинг эрта ривожланиши ва мактабгача таълимнинг “Early Years Foundation Stage” (EYFS) дастури қўлланилади.

Британиянинг EYFS дастури ўн йилларки фойдаланиб келинаётган, ўзини исботлаган муваффақиятли дастурдир. Айтганча, ушбу дастур болалар боғчаларида оддий болалардан тортиб тахт меросхўрларига қадар фойдаланилади.

EYFS дастурининг ўзига хослиги нимада?

• Ўрганиш фақат ўйин шаклида амалга оширилади, шунинг учун бола ўқиш учун ҳеч қандай босим ёки мажбурлашни бошдан кечирмайди. Агар сиз Британиядаги болалар боғчаси ўқувчисидан у ерда кун давомида нима қилганини сўрасангиз, бола “ўйнадим” деб жавоб беради.
• Бундай ўқув мажмуаси болаларга ўзини ўзи билишга, жамият, табиат ва асосий инсоний қадриятларга нисбатан ўз аҳамиятини тушунишга ёрдам беради.
• Дастур болаларни эмпатия ва сезишни, ҳис қилишни ўргатади.
• EYFS янги туғилган чақалоқнинг тўлиқ ҳуқуқли кўп қиррали таълимини ва ривожланишини таъминлайди, шундай экан қўшимча репетиторларни излашнинг ҳожати бўлмайди.

Хулоса шуки, таълимга бундай яхлит ёндашув туфайли британиялик болалар бошқаларнинг фикри ва шахсий маконини қадрлашни биладиган вазмин, хушмуомала ва мувозанатли инсонлар бўлиб улғайишади. Кучли характер ва ривожланган ирода уларга ҳаётнинг барча қийинчиликларини осонгина енгиб ўтишга ёрдам беради.

Мавзуга доир:

• Хитойча тарбия: ота-оналар фарзандларининг таълим-тарбияси устида қандай ишлайди?
• Ўзбекистонда фарзанд тарбиясига доир дастур ишга туширилди
•