Ўзбекистонда ижтимоий нафақа олувчи оилалар сони 2,1 миллион нафардан кўп бўлиб, уларга давлат бюджетидан 11 триллион сўмдан ортиқ маблағ ажратилмоқда. Хўш, бугун республикада ижтимоий ҳимоя тизими қандай ишламоқда?
Фото: “Дарё”
Ижтимоий нафақаларга 11 триллион сўм
Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг “Дарё”га маълум қилишича, мамлакатда 2016 йилдан 2022 йилгача ижтимоий нафақаларга ажратилаётган маблағлар ҳажми 10 бараварга оширилди. Таққослаш учун, 2016 йилда 466 минг 500 оилага 1 триллион 112 миллиард сўм йўналтирилган. 2022 йилга келиб, республикада ижтимоий нафақа олувчи оилалар сони 2,1 миллион нафардан ортган ва уларга қарийб 11,4 триллион сўм ажратилган.
2020 йилда аҳолининг заиф қатламларини ижтимоий ҳимоялашнинг янги – ижтимоий ёрдам ва хизматларни “Темир дафтар”, “Аёллар дафтари” ва “Ёшлар дафтари” орқали кўрсатиш тизими жорий этилди. Бу уйма-уй юрилиб, ижтимоий ҳимояга муҳтож инсонларга имкон қадар ёрдам кўрсатиш ишлари кўламини кенгайтирди. Вазирлик ахборотига кўра, 2022 йилнинг ўзида мана шундай дафтарларга киритилган фуқароларни қўллаб-қувватлаш учун давлат бюджетидан 1,8 триллион сўм маблағ сарфланган.
Ўтган 6 йил давлмида аҳоли орасида пенсия ва нафақа олувчилар сони ҳам сезиларли ўсди. Статистика агентлиги маълумотларига кўра, 2016 йилда 3,3 миллион нафар, 2017 йилда 3,5 миллион, 2018 йилда 3,7 миллион, 2019 йилда 3,9 миллион, 2020 йилда 4 миллион, 2022 йилда 4,3 миллион нафар одам пенсия ва нафақа олган. Пенсия жамғармасининг хабар қилишича, 2023 йил январь ойи учун 4,4 миллион кишига пенсия ва нафақалар берилган.
Болалар ижтимоий ҳимояси
Давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бири болаларни ижтимоий ҳимоя қилиш масаласи билан боғлиқ.
Иқтисодиёт ва молия вазирлиги болали оилалар учун ижтимоий нафақалар қамрови 2017 йилга нисбатан 5 бараварга ошганини маълум қилди. 2021 йилнинг сентябрь ойидан бошлаб, болалар нафақаси кам таъминланган оилаларнинг ҳар бир боласига тўланадиган бўлди. Бунда, болалар ёши 14 дан 18 ёшга, тўлов муддати 6 ойдан 12 ойга, нафақа миқдори эса ўртача 1,5 баробарга оширилди.
Ҳозирги вақтда болалар нафақасини олувчилар 2 миллион 177 минг оилани ёки оилалар умумий сонининг 23,1 фоизини ташкил этади (18 ёшгача бўлган 5 миллион 5 минг бола ёки уларнинг умумий сонининг 42,7 фоизи). Ҳар бир оила учун ўртача йиллик ҳисобда тўловлар миқдори 5 миллион 545 минг сўмдан (491 доллар) тўғри келган. Бунда нафақа оладиган оилалардаги болаларнинг ўртача сони 2 ёки 3 болани ташкил қилади.
2021 йил сентябрь ойидан бошлаб, UNICEФ билан ҳамкорликда кам таъминланган болали оилаларга ижтимоий нафақалар тўлаш миқдори, муддатлари ва тартиби тўлиқ қайта кўриб чиқилди ва нафақалар миқдори болалар сонига қараб оширилди. Масалан, бир болали оилаларга 144 минг сўмдан 250 минг сўмгача (уч ёшгача — 325 минг сўм), икки болали оилаларга 239 минг сўмдан 400 минг сўмгача (энг кичиги 3 ёшга тўлмаган бўлса – 475 минг сўм) нафақа тўлана бошланди. Уч болали оилаларга 334 минг сўмдан 500 минг сўмгача (энг кичиги 3 ёшга тўлмаган бўлса – 575 минг сўм), тўрт ёки ундан ортиқ болали оилалар учун ҳар бир кейинги бола учун 100 минг сўм (2021 йил сентябргача уч ёки ундан ортиқ болали оилалар учун белгиланган миқдор) нафақа пуллари берилиши жорий этилди.
Яна бир неча муҳим қадамлар
2021 йилдан бошлаб, республиканинг барча ҳудудларини ўзида қамраб олган йирик ахборот базаси – “Ижтимоий ҳимоя ягона реестри” яратилди. Бу тизим орқали кам таъминланган оилаларни аниқлаш, нафақа ва моддий ёрдам тайинлаш ва тўлаш автоматик тарзда амалга ошириладиган бўлди.
Ўз навбатида, мазкур тизим ижтимоий ҳимоя йўналишида муҳим ўзгаришларни бошлаб берди дейиш мумкин. “Ижтимоий ҳимоя ягона реестри”нинг афзалликларидан бири шундаки, бу тизим талабгордан қўшимча тасдиқловчи ҳужжатларни талаб қилмасдан 17 вазирлик ва идораларнинг маълумотлар базалари билан электрон алоқада бўлиш орқали 70 дан ортиқ турдаги маълумотларни тўплаш ва таҳлил қилишни таъминлашга имкон берди. Ҳисоб-китобларга қараганда, ушбу тизим орқали оилаларга моддий ёрдам кўрсатиш қамрови 2022 йилда 2021 йилга нисбатан 1,5 баравар ошган.
2021 йилда президент фармони билан минимал пенсия ва ижтимоий нафақа миқдорлари минимал истеъмол харажатлари миқдорига етказилди. Ўзбекистон тарихида биринчи марта президент қарори асосида, 2021 йилда 757 нафар, 2022 йилда 433 нафар етим ва ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган болаларни уй-жой билан таъминлаш учун давлат бюджетидан 177 миллиард сўм маблағ ажратилган.
Фото: “Дарё”
2022 йилнинг 1 апрелдан ногиронлиги бўлган болалар парвариши билан банд бўлган шахсларга 500 минг сўм миқдорида ҳар ойлик нафақа тўлаш йўлга қўйилди. 2023 йил 1 январь ҳолатига 58 минг нафар фуқарога парваришлаш нафақаси тўлаб берилди.
Шунингдек, ногиронлиги бўлган шахсларни протез-ортопедия махсулотлари билан таъминлаш ишлари мунтазам равишда олиб борилмоқда. Замонавий эшитиш мосламалари, замонавий ногиронлар аравачаси, Брайл алифбоси, овозли тонометр, махсус функцияли ақлли соат, экзоскелет ускунаси, овозли термометр, электрон платформа бўйича ҳаражатлар учун жами 43,5 миллиард сўм маблағ ажратилди. Ногиронлиги бўлган хотин-қизларни реабилитация воситалари билан таъминлаш учун давлат бюджетидан қўшимча 17 миллиард сўм маблағ йўналтирилди.
2022 йилда молия вазирлиги ҳузурида Ижтимоий суғурта жамғармаси ташкил этилган. Ушбу жамғарма маблағлари ҳисобидан хусусий секторда банд бўлган аёлларга ҳомиладорлик ва туғиш нафақалари “проактив шаклда” фуқаролар мурожаати талабисиз тайинланади. 2022 йил сентябрь ва декабрь ойлари учун 4,5 минг нафардан кўп аёлларга жами 9,3 миллиард сўмлик ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси тўланди.
Шу билан бирга, озодликдан маҳрум этиш жазосини ўтаб бўлган фуқароларнинг ижтимоий мослашувига кўмаклашиш бўйича “дастлабки ижтимоий-моддий ёрдам пакети” жорий этилди.
Фото: “Дарё”
Бандлик масаласи
Аҳолининг кам таъминланган, аммо меҳнатга лаёқатли қатлами бандлигини таъминлаш давлат сиёсатидаги муҳим йўналишларда бири бўлиб келмоқда. Бу бўйича ҳукумат томонидан бир қатор чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.
Масалан, 2022 йил 1 январдан жорий этилган ҳоким ёрдамчиси лавозимини олайлик. Мазкур лавозимдаги давлат мулозимлари ҳар бир қишлоқ ва маҳаллада тадбиркорликни ривожлантириш, аҳоли бандлигини таъминлаш ва камбағалликни қисқартириш бўйича ишламоқда.
Президент матбуот котиби Шерзод Асадов Telegramдаги канали орқали эълон қилган хабарда, 2022 йилда ҳоким ёрдамчилари бир миллион аҳолини касб-ҳунарга ўқитиш ва тадбиркорлигини бошлашга кўмаклашган, уларни даромадли иш билан банд қилишда ёрдамлашган. Албатта, бу жуда катта натижа. Ишлар шундай жадаллик билан давом этса, жорий йилда 5 миллион аҳоли бандлигини таъминлаш, шу жумладан, 2 миллионта доимий иш ўринларини яратиш режалаштирилган.
Қолаверса, ҳукумат томонидан алоҳида эътибор бериладиган масалалардан яна бири мамлакатда оилавий тадбиркорликни ривожлантириш йўналишида бўлмоқда. Бу ҳам ижтимоий ҳимоя қамровини кенгайтиришда ўзининг самарасини бераётгани айтилмоқда. Ҳисоб-китобларга қараганда, 2023 йилда оилавий тадбиркорликни рағбатлантириш бўйича молиявий кўмак миқдори сезиларли даражада оширилади. Мисол учун, 2022 йилда оилавий тадбиркорлик дастурига давлат бюджетидан қарийб 10 триллион сўм йўналтирилганди. 2023 йилда эса ушбу дастурга 12 триллион сўм ажратилиши белгиланган.
Исломбек Умаралиев
Изоҳ (0)