“Кавказ асираси”, “Бриллиант қўл”, “Гугуртга кетиб”: Леонид Гайдайнинг қайта-қайта томоша қилсак-да, зериктирмайдиган классик фильмлари
Буюк режиссёр Леонид Гайдай ҳаёт бўлганида 30 январь куни 100 ёшни қаршиларди. Шу муносабат билан унинг афсонавий классикаларини ёдга оламиз.
“Барбос ва ғаройиб кросс”
СССР, 1961 йил.
Комедия.
Давомийлиги: 10 дақиқа.
КиноПоиск: 8.1.
Омадсиз браконьерлар учлиги портловчи моддалар билан балиқ овлашга қарор қилади. Аммо таёқни олиб келтиришга ит Барбос уларга ёнаётган динамит таёқчасини олиб келади. Энди жиноятчилар ўзларини қутқариши керак.
Ушбу асардан Гайдай ишида энг таниқли иккита хусусият кўзга ташланади. Биринчидан, у сатирик қисқа метражли фильмлар ишлашни бошлади. “Барбос ва ғаройиб кросс” фильми “Жуда жиддий” алманахига киритилган ва кейинчалик режиссёрнинг ўзи бундай ҳикоялар тўпламларини тузган. Иккинчидан, Георгий Вицин, Юрий Никулин ва Евгений Моргунов томонидан ижро этилган учлик унинг фильмларида мунтазам равишда пайдо бўла бошлади.
“Самогончилар”
СССР, 1962 йил.
Комедия.
Давомийлиги: 19 дақиқа.
КиноПоиск: 8.2.
“Барбос”дан бир неча ой ўтгач, кулгили учлик ҳақидаги иккинчи қисқа метражли фильм чиқди. Бу сафар улар сотиш учун самогон тайёрлайди ва кейин маҳсулотни синаб кўришга қарор қилишади.
Қизиғи шундаки, биринчи фильмлардан кейин Гайдай ўзининг кейинги асарларида машҳур триони қайтаришни режалаштирмаган. Актёрларнинг ўзлари уларни фақат ушбу образлар билан эслаб қолишларидан хавотирланишади. Аммо томошабинлар уларни худди шу тарзда ёқтиришди.
“Ишбилармон кишилар”
СССР, 1963 йил.
Комедия, драма.
Давомийлиги: 84 дақиқа.
КиноПоиск: 8.1.
Ёзувчи О.Генрининг ҳикоялари асосидаги учта қиссадан иборат тўплам. Биринчи ҳикоя ўлжалари билан яшириниб, бир отини йўқотган қароқчилар ҳақида. Иккинчиси уйни талон-тарож қилмоқчи бўлган жиноятчи ҳақида ҳикоя қилади, уй эгасида ҳам худди ўзиникидек бод касали борлигини билиб қолиб, анча дардлашади. Учинчисида эса бир нечта фирибгарлар тўлов олиш учун болани ўғирлашади, лекин тез орада бола ҳақиқий безори экани маълум бўлади.
Леонид Гайдай нафақат замонавий сценарийлар бўйича фильмлар суратга олди, балки “Ишбилармон кишилар”дан кейин у бир неча бор классик асарларга ҳам мурожаат қилди. Аммо бу тўплам ҳатто унинг учун ҳам ноодатий эди.
“I операцияси ва Шурикнинг бошқа саргузаштлари”
СССР, 1965 йил.
Комедия, жиноят.
Давомийлиги: 95 дақиқа.
КиноПоиск: 8.7.
“Ишбилармон кишилар” муваффақиятидан сўнг, Гайдай бошқа қисқа ҳикоялар алманахини яратишга қарор қилди, аммо замонавий мавзуда. У Яков Костюковский ва Морис Слободскийнинг Владик исмли талаба ҳақидаги “Қизиқарли ҳикоялар” сценарийсини асос қилиб олди. Кейинчалик режиссёр ушбу муаллифлар билан қайта-қайта ҳамкорлик қилади, гарчи бу сафар у сужетни деярли таниб бўлмас даражада ўзгартирди. Миш-мишларга кўра, Владикда Лениннинг ишораларини кўришдан қўрқиб, қаҳрамон номини ўзгартиришга тўғри келган.
Бутун фильмга ном берган сўнгги ҳикояни Гайдай ўзи ихтиро қилган ва уни томошабинлар ёқтирадиган учлик жиноятчилар билан тўлдирган. Бундан ташқари, суратга олиш майдончасида у актёрларга импровизация қилиш ва ҳазилларни ўйлаб топишга рухсат беради. Шундай қилиб, масалан, қон ўрнига қизил шароб бўлган Никулиннинг “яраланган” саҳнаси шундай яралади.
“Кавказ асираси ёки Шурикнинг янги саргузаштлари”
СССР, 1967 йил.
Комедия, саргузашт.
Давомийлиги: 82 дақиқа.
КиноПоиск: 8.4.
Леонид Гайдай бу сужетни Шурик ҳақида яна бир неча ҳикоялар суратга олишни режалаштирган “I операцияси”нинг аввалида ўйлаб қўйганди. Аммо тез орада у талаба саргузаштлари мавзусини бутунлай тугатганини англади ва фақат битта тўлиқ метражли фильм олишга қарор қилди. Шу тариқа режиссёрнинг энг машҳур асарларидан бирига айланган “Кавказ асираси” яратилади.
Фильм муваффақияти сирларидан бири шундаки, муаллиф долзарб сатира ва таниш қаҳрамонларни классик Чарли Чаплин ва Бастер Китонга хос жимжимадор комедия усуллари билан уйғунлаштирган. Шу сабабли картина ҳар хил ҳазиллар, мураккаб трюклар ва қаҳрамонларнинг ғайриоддий гаплари билан тўлдирилади.
“Бриллиант қўл”
СССР, 1969 йил.
Комедия, саргузашт, жиноят.
Давомийлиги: 94 дақиқа.
КиноПоиск: 8.5.
Ушбу фильм сужетини яна Леонид Гайдай ўзининг доимий сценарий муаллифлари Яков Костюковский ва Морис Слободский билан яратган. Ўша йилларда совет газеталари контрабандачилар ҳақида жуда кўп ёзган ва уларни қўлга олган полиция ҳақида кўплаб фильмлар кинотеатрларда пайдо бўлган. Муаллифлар бундай ҳикояларга пародия қилишга қарор қилишади.
Ушбу фильм устида ишлаётган режиссёр яна бир бор цензурага дуч келади. Гайдайдан фильмда совет полициясининг аҳамиятини ошириш талаб қилинади. Бундан ташқари, улар уй бошқарувчиси ролини ўйнаган Нонна Мордюкова образини қоралайди. Аммо Гайдай ҳийла йўлига ўтади. Фильм охирига у ядровий портлаш саҳнасини киритади, бу эса расмийларни энг кўп ғазаблантиради. Улар бу кадрни кесиб ташлашни талаб қилади, шу тариқа бошқа муаммоларнинг аксариятидан чалғишади.
“Иван Василевич касбини ўзгартиради”
СССР, 1973 йил.
Комедия, фантастика, саргузашт.
Давомийлиги: 88 дақиқа.
КиноПоиск: 8.7.
Леонид Гайдай классикаларининг яна бири. Михаил Булгаков “Иван Василевич” песасини ўтган асрнинг 30 йилларида ёзган, аммо цензура туфайли у ёзувчи ҳаётлигида саҳналаштирилмаган. Режиссёр сужетни асл нусхага яқин қолдириб, воқеаларни модернизация қилади.
Тимофеев образи устида Гайдай сарказм билан ишлайди, гўё Александр Демяненко ижро этган Шурикни ўз фильмига қайтарганди. Дастлаб рол Юрий Никулин учун ёзилган. У фильм барибир чиқарилмаслигига ишониб, ролл ўйнашдан бош тортади. “Иван Василевич” ҳақиқатан ҳам цензура таҳрирларидан қийинчилик билан ўтади: муаллифни Иван Грозний билан бўлган кулгили эпизодларни кесиб ташлашга, шунингдек, энг провокацион ибораларни олиб ташлашга мажбур қилишади.
Аммо, шунга қарамай, картина кинотеатрларга чиқди ва Гайдайнинг олдинги асарлари сингари ҳақиқий афсонага айланди.
“Гугуртга кетиб”
СССР, Финляндия, 1980 йил.
Комедия, саргузашт.
Давомийлиги: 100 дақиқа.
КиноПоиск: 7.5.
Майу Лассиланинг худди шу номдаги ҳикояси асосидаги ушбу картина Гайдай томонидан ҳамкасби Ристо Орко билан биргаликда Финляндияда маҳаллий актёрлар иштирокида суратга олинган. Ўша пайтда амалдорлар қўшнилари билан дўстона муносабатда бўлишга ҳаракат қилишарди, шу сабабдан директорни чет элга ижодий хизмат сафарга жўнатишади. Шунинг учун фильм иккита версияда мавжуд: рус ва фин, ҳатто қўшиқлар ҳам дубляж қилинган.
“Гугуртга кетиб” фильми кўпинча иккинчи даражали ҳазил ва режиссёрга унчалик яқин бўлмаган мавзу учун танқид қилинади. Аммо асосий ролларни ижро этган Евгений Леонов ва Вячеслав Иннокентнинг маҳорати, улар қаҳрамонларининг ақл бовар қилмайдиган саргузаштлари барча камчиликларни тўлдиради. Томошабин фильм давомида маза қилиб завқланади.
“Бўлиши мумкин эмас!”
СССР, 1975 йил.
Комедия, мелодрама.
Давомийлиги: 100 дақиқа.
КиноПоиск: 8.1.
“Бўлиши мумкин эмас!” картинаси билан Леонид Гайдай қисқа метражли фильмларга қайтди. Ҳар бир эпизод тахминан ярим соат давом этади, лекин айни пайтда тўлиқ кулгили воқеани ҳикоя қилади. Муҳими шундаки, режиссёр энг яхши актёрларни тўплашга муваффақ бўлган: Михаил Пуговкин, Вячеслав Иннокент, Олег Дал, Леонид Куравлёв. Муаллифнинг севимлиларидан фақат Юрий Никулин фильмдаги ролидан бош тортади: у охирги қисмда келиннинг отасини ўйнаши керак эди. Унинг ўрнини Георгий Вицин эгаллайди.
