Ўзбекистондаги энг фаол банклар рейтинги янгиланди. Нималар ўзгарди?
Ўзбекистоннинг 29 та тижорат банки учун “Банклар фаоллик индекси” янгиланиб, унинг асосида банкларнинг чораклик рейтинги тузилди. Бу ҳақда “Дарё”га Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази хабар бермоқда.
Индексни ҳисоблашда банк кўрсаткичлари қуйидаги йўналишларда қўлланилган: молиявий воситачилик, молиявий оммабоплик, капиталнинг етарлилиги, активлар сифати, бошқарув самарадорлиги, даромадлилик, ликвидлик.
Тадқиқотда банклар икки гуруҳга бўлинган — катта ва кичик. Гуруҳларнинг ҳар бири учун рейтинг тузилди. Шу билан бирга, кичик банклар гуруҳига фақат Тошкент шаҳрида (ёки фақат битта ҳудудда) фаолият юритувчи банклар киради.
2022 йил 1 декабрь ҳолатига кўра, мамлакат банк тизимининг активлари жами 555,3 трлн сўм (2021 йилга нисбатан ўсиш 29,9 фоиз), мажбуриятлари — 476,9 трлн сўм (+32,4 фоиз), кредитлар қолдиғи — 382,1 трлн сўм (+19,1 фоиз) ҳамда омонатлар қолдиғи — 216,5 трлн сўм (+50,9 фоиз)ни ташкил этди. Ҳозирги кунда банк тизимида 57,8 минг киши фаолият олиб бормоқда.
Ўзбекистонда банкларнинг кредит портфели қолдиғи (банклар томонидан юридик ва жисмоний шахсларга берилган кредитлар бўйича қарз қолдиғи) 1 декабрь ҳолатига кўра 382,1 трлн сўмни ташкил этди. Депозитларнинг умумий ҳажми 216,5 трлн сўм, омонатларнинг кредитларга нисбати ўтган даврга (44,7 фоиз) нисбатан ижобий (56,7 фоиз) ўзгарди.
Таркиби бўйича кредит қолдиқларининг асосий қисми 74,4 фоиз — юридик шахслар, 25,6 фоиз — жисмоний шахсларга тўғри келди. Омонатларнинг тақсимланиши мос равишда 73,3 фоиз ва 26,7 фоизни ташкил этди. Шу билан бирга, жисмоний шахсларнинг фаоллиги ўтган йилга нисбатан 3-4 фоизга ошди.
Банклар фаолиятига оид мурожаатлар таҳлили
2022 йилги тадқиқот давомида Халқ қабулхоналарига келиб тушган фуқароларнинг мурожаатлари ўрганилди. Хусусан, банк сектори фаолиятига оид масалалар бўйича 48 мингта (кунига ўртача 131 та) мурожаат келиб тушган.
Мурожаатларнинг энг катта қисми, қарийб 25 фоизи “Халқ банки” фаолиятига тегишли бўлса, ундан кейин 18,9 фоиз “Agrobank”, 7,3 фоиз “Микрокредитбанк” ҳамда 3,7 фоиз “Ипотека банк” фаолияти билан боғлиқ. Шу билан бирга, такрорий 6 минг мурожаатни ўрганиш шуни кўрсатдики, энг кўп кўрсаткич ҳам юқорида кўрсатилган банкларга тўғри келган.
Мурожаатларнинг 31,6 фоизи ижобий ҳал қилинган. Рад этилган мурожаатларнинг аксарияти “Микрокредитбанк”, “Agrobank” ва “Халқ банкига”га тегишли.
Тадқиқот шуни кўрсатдики, фуқаролардан банклар фаолиятидан норозилик мазмунидаги 9 мингга яқин мурожаат келиб тушган.
2022 йилнинг IV чораги учун йирик банклар фаолияти рейтинги
Тўртинчи чорак якунлари бўйича “Kapitalbank” Ўзбекистоннинг энг фаол йирик банклари рейтингида яна биринчи ўринни эгаллади. “Hamkorbank” ўз мавқеини сақлаган ҳолда рейтингда иккинчи ўринни эгаллаб турибди, “Асиа Аллианcе банк” 1 поғонага кўтарилиб, “Trastbank” билан ўзаро ўрин алмашди ва кучли учликни якунлади.
“Асиа Аллианcе банк” ликвидлик (1-ўрин) ва молиявий воситачилик (1-ўрин) кўрсаткичларини сақлаб қолди, активлар сифати кўрсаткичларини икки поғонага яхшилаган ҳолда — 5-ўринга ва бошқарув самарадорлиги кўрсаткичларини 3 поғонага яхшилаб — 6-ўринга кўтарди.
Бироқ рейтинг натижалари шуни кўрсатадики, “Асиа Аллианcе банк” капитал етарлилиги кўрсаткичларига эътибор қаратиши керак, улар ўзгаришсиз қолмоқда, чунки банк бир йил аввалгидек ушбу кўрсаткич бўйича рейтингнинг сўнгги қаторини (17-ўрин) эгаллаб турибди.
2021 йилнинг IV чорагида “Асиа Аллианcе банк” рейтингдаги ўрнини 2 поғонага яхшилаган ва шу билан бирга молиявий воситачилик, потенсиал даромадлилик ва ликвидлик бўйича яхши натижаларни кўрсатиб, 6-ўринни эгаллаган эди.
Даромад олиш салоҳияти кўрсаткичи бўйича рейтингда “Асака банк” энг пастки поғонани сақлаб қолди, “Халқ банк” 2 поғонага, “Алоқа банк” ва “Agrobank” 1 поғонага тушган.
Бошқарув самарадорлиги кўрсаткичи бўйича “Ўзсаноатқурилишбанк” 4 поғонага пастлади. Активлар сифати кўрсаткичи бўйича “Халқ банк” охирги поғонани эгаллади эгаллади ва энг катта пасайиш 3 поғонага тушган “Микрокредитбанк” томонидан кўрсатилди.
“Микрокредитбанк” бошқарув самарадорлиги ва ликвидлиги жиҳатидан энг ёмон банк бўлиб чиқди.
“Асака банк”нинг молиявий имкониятлари ва ликвидлик кўрсаткичлари бироз яхшиланганига қарамай, ушбу банк умумий рейтингда охирги ўринни эгаллаб турибди.
2022 йил IV чораги учун кичик банклар фаолияти рейтингги
14 та кичик банклар орасида Топ-3 ўзгаришсиз қолди, шунинг учун жорий йилнинг тўртинчи чорагида “Davrbank”, “Универсал банк” ва “Зираат банк” етакчи ўринларини сақлаб қолиб, ўз мавқеини яна бир бор мустаҳкамлади.
Тўртинчи чоракда 14 та кичик банк орасида “TBC банк” ва “Гарант банк” рейтингда ўз ўрнини сақлаб қола олмади, “Тенге банк”, “Анор банк” ва “Ўзагроэкспортбанк” эса рейтингда бир поғона кўтарилди.
Ўзбекистонда банк тизими ҳали ҳам фаол ривожланиш босқичида ва давлат банкларини хусусийлаштиришга тайёргарлик кўрмоқда. Банк секторидаги давлат улушини 2025 йилда жорий 82 фоиздан 40 фоизгача камайтириш режалаштирилган.
Банк тизимида давом этаётган ўзгаришлар ва рақобат муҳитининг ўсиши хусусий банкларни, хусусан, инновацион молиявий маҳсулотлар ва хизматларни излаш орқали янада ривожлантириш зарурлигини кўрсатмоқда.
