Одил судловсиз адолатга эришиб бўлмайди
Мамлакатимизда инсон қадрини юксалтириш ва эркин фуқаролик жамиятини ривожлантириш, адолат ва қонун устуворлиги тамойилларини тараққиётнинг энг асосий ва зарур шартига айлантириш борасида тизимли ишлар олиб борилмоқда. Айниқса, жамиятда одил судловга эришиш, суд ҳокимияти чинакам мустақиллигини таъминлашга қаратилган ислоҳотлар натижасида фуқаро ва тадбиркорлар ҳуқуқлари, қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш кафолатлари янада кучаймоқда.
Буни биргина 2022 йилнинг 9 ойи давомида фақат иқтисодий судлар қарори билан 150 мингдан ортиқ фуқаролар ва тадбиркорларнинг даъво аризалари қаноатлантирилгани мисолида ҳам кўриш мумкин. Бу кўрсаткич 2021 йил давомида 146 мингдан зиёд бўлган. Яъни бу билан жамиятимизда фуқаролар ва тадбиркорларнинг одил судловга эришишга ишончлари янада ортмоқда.
Маълумки, соҳа ислоҳотларига доир вазифалар 2022 — 2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясида ҳам ўз ифодасини топган. Хусусан, Тараққиёт стратегиясидан келиб чиққан ҳолда суд-ҳуқуқ соҳасини ривожлантиришга қаратилган қонунлар, Президент фармон ва қарорлари қабул қилиниб, ҳаётга изчил татбиқ этилаётир.
Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга йўналтирилган Президент фармони бунинг яққол мисолидир. Ушбу фармон асосида суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, судлар фаолияти самарадорлиги ва одил судлов сифатини ошириш мақсадида 2023 — 2026 йилларга мўлжалланган суд тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишни назарда тутувчи стратегия қабул қилинди.
Унда устувор вазифа этиб биринчи навбатда, “Инсон қадри учун” ғояси асосида чинакам адолатли суд тизимини шакллантириш ҳамда унинг фаолиятини халқ манфаати ва инсон қадр-қимматини самарали ҳимоялашга йўналтириш эканлиги алоҳида белгилаб қўйилган. Zero, одил судловсиз адолатга эришиб бўлмайди.
Бу борада эса адолатли суд қарорлари қабул қилинишига эришиш орқали халқ, жумладан, тадбиркорларнинг суд тизимига бўлган ишончини мустаҳкамлаш, ҳар бир шахс суд ва судьялар сиймосида ўзининг ишончли ҳимоячисини кўришига эришиш каби улкан вазифалар турибди.
Мазкур ишларни амалга оширишда фуқаролар ҳамда тадбиркорларга ўз ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судларда ҳимоя қила олиши учун барча имкониятларни яратиш, суд ишларини юритишда тортишув ва тарафларнинг тенглиги тамойилларини тўла рўёбга чиқариш, судларнинг холислигини амалда таъминлашга қаратилган қонунчиликни такомиллаштириш зарурати пайдо бўлади.
Бундан ташқари, фармонда судлар фаолиятини тўлиқ рақамлаштириш, сунъий интеллект технологияларини жорий этиш, идоралараро электрон маълумот алмашинувини яхшилаш, суд мажлисларида масофадан туриб иштирок этиш имкониятларини кенгайтириш масаласи ҳам илгари сурилган. Негаки, бунинг ёрдамида соҳада инсон омилини камайтириш орқали турли коррупциявий холатларнинг олдини олиш имкони ортади.
Судьялар мустақиллиги ва дахлсизлиги кафолатларини кучайтириш, судга ҳурматсизлик қилиш ва суд ишига аралашиш ҳолатларининг олдини олиш бўйича самарали механизмларни ишлаб чиқиш ҳам муҳим масаладир. Zero, суд ҳокимияти қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятлардан, сиёсий партиялардан, бошқа жамоат бирлашмаларидан мустақил ҳолда иш юритибгина одил судловни тўлақонли амалга ошира олади, адолат ўрната олади.
Шунингдек, судьялар ва суд ходимларида юксак муомала маданиятини шакллантириш орқали судга мурожаат қилган ҳар бир фуқаро ва тадбиркорда суддан, натижада давлатдан розилик ҳиссини уйғотиш каби масалаларнинг ҳаётга татбиқ этилиши ҳам жуда зарур.
Судга ҳурматсизлик учун мавжуд маъмурий жавобгарлик чораларини кучайтириш ва жиноий жавобгарликни белгилаш, суд ишларини ҳал этишга аралашганлик ёки суд ҳужжатини ижро этмаганлик учун жавобгарлик чораларини амалда йўлга қўйиш, мазкур ҳолатлар билан боғлиқ ҳар бир жиноят иши якуни бўйича жамоатчиликни оммавий ахборот воситалари орқали мажбурий равишда хабардор қилиш тартибини жорий қилиш ҳам мақсадга мувофиқдир.
Ишонамизки, ушбу соҳада амалга оширилаётган ҳаракатларимиз аҳоли орасида суд ҳокимиятининг ижобий тимсолини янада шакллантиришда, “Янги Ўзбекистон — янги суд” тамойилини реал ҳаётимизга татбиқ этишда ўз самарасини беради.
Шуҳрат Чўллиев,
Олий Мажлис Сенатининг
Суд-ҳуқуқ масалалари ва коррупцияга қарши курашиш
қўмитаси раиси ўринбосари
