Америкадаги рус мафияси бошлиғига айланиб, Россияда ўлим топган “қонундаги ўғри” — “Япончик”. Кун хронологиясида 29 январь

Бундан 26 йил олдин 29 январь куни Нью-Йорк суди Вячеслав Иванков (“Япончик”)ни 7 йил 9 ой муддатга озодликдан маҳрум этганди. Унинг иштирокидаги жанжаллар ва босқинчилик ҳаракатлари Собиқ Иттифоқ давлатлари орасида машҳур. “Қонундаги ўғри” мақомига эга Иванков душманларини кечирмас ва қамоқхона нозирларидан қўрқмас эди.

Халқаро миқёсдаги ўғри

Тақдир тақозоси билан 52 ёшли “Япончик” Америкага борганида АҚШдаги рус мафияси йўлбошчисининг тахти расман бўш эди. Евсей Агроннинг ўлимидан кейин унга ўтирган Марат Балагула 1989 йилда фирибгарлик учун қамоққа олинган, унинг атрофидагилар бўлса, етакчилик ролига лойиқ эмасди: улардан бири тез ўрада ўзини отиб қўйган, бошқалари юзага келаётган вазиятга эътибор қаратмай, таъсир доираларни бўлиб олишга тушган. Шу сабабли “Япончилик”нинг океан ортида рус мафияси раҳбарига айланиши қийинчилик туғдирмаган: маҳаллий ўғриларнинг унинг “жасоратлари”дан хабардор бўлиб, Иванковни ҳурмат қилган.

Тез орада Америка жиноят оламида “рус япони”нинг қаттиққўллиги ва ўжарлиги ҳақида миш-мишлар тарқала бошлайди. Маҳаллий аҳолини 1970 йиллар охирида унинг ўз қўл остидагилардан бири қилган чидаб бўлмас такаббурликка қандай чора кўргани тўғрисидаги ҳикоялар ҳайратга солган. “Япончик” тўдаси ўзларининг яширин квартирасига тўпланиб, навбатдаги ўғриликда қўлга киритилган қимматбаҳо буюмларни бўлишмоқчи бўлади. Бошлиқ маблағларнинг катта қисмини ўғриларни умумий ҳисобига жўнатишни, қолганини эса бўлиб олиш таклифини беради.

Шу пайт “Япончик” одамларидан бири тезкор ҳаракат қилиб, ҳамёнига бриллиант тақинчоқни солганини пайқаб қолади. У ўғирланган буюмни шу заҳоти тортиб олган, “каламуш”ни эса жойида жазолаган: пистолетини чиқариб, юзига ёстиқни босган ҳолда бошига ўқ узган. Бошқа бир афсона ҳам бор: эмишки “Япончик” хато қилган ўғриларни вертолётдан улоқтириб юбориб жазолаган.

Шу билан бирга, АҚШга келиб қолган “қонундаги ўғри”га бу қадар машҳурлик ёқмаган, унинг режаларида “биринчи шахс” бўлиш йўқ эди. “Япончик”ни кавказликлар ва славянлар ўртасида тинчликни қўллаб-қувватлаб келган, шунингдек, Россия ва Америка жиноят олами ўртасида алоқаларни йўлга қўядиган кулранг кардинал роли маъқул эди. Бундан ташқари, қўл остида 250 га яқин одам бўлган Иванков Манхеттендаги бир нечта машҳур ресторанларни назорат қилган ва Бруклинда пул ювиш бўйича компанияни ташкиллаштирган.

“Япончик” нефть ва ўйин бизнеси, қимматбаҳо ҳамда антиквар буюмлар савдоси билан, шунингдек, АҚШга кокаин ва героин етказиш билан фаол шуғуллангани тўғрисида гап-сўзлар юрган. Лекин Иванковнинг ўзи гиёҳванд моддаларга алоқаси борлигини мутлақо рад этиб келган. Қизиғи, АҚШда шу қадар кенг кўламли ишларни йўлга қўйган бўлса-да, у инглиз тилини ўрганмаган эди, аммо унинг бу борада қобилияти етарлича бўлган — у арман ва оссурлар тилини яхши билган. Муҳим учрашувларга “Япончик” ўзи билан таржимон олиб борган, қолган ҳолатларда имо-ишора билан гаплашган.

 Қўшма Штатлардаги жўшқин фаолиятига қарамай, Иванков Россиядаги деярли барча йирик уюшган жиноий гуруҳларда (УЖГ) иштирок этган ва уларнинг етакчиларини қабул қилиб келган. 1993 йил ёзида Грознийдаги “Ореховский” УЖГ етакчиси Сергей Тимофеев (“Силвестр”) АҚШга келганида “Япончик”дан Москва жиноий тахтини эгаллашга рухсат олгани тўғрисида миш-мишлар тарқалган.

“Япончик” собиқ СССРдан АҚШга келиб қолган кўплаб жиноят олами вакиллари билан дўст тутинган, масалан, “қонундаги ўғри” Мушег Азатян (“Миша Питерский”) унинг ўнг қўли ҳисобланган. Иванков ҳатто Азатяннинг фарзандларини чўқинтирган отасига айланган: тармоқда “Япончик” арманлар черкови анъаналарига кўра, стихар — руҳонийлар кийимида Мушегнинг ўғлини чўқинтириш маросимида иштирок этгани тасвирланган сурат мавжуд.

Хатони ўз вақтида сезиш

“Япончик қаерга кетди?”, деган савол Россия терговчилари хаёлига шартли равишда озод этилган Иванков навбатдаги назорат учун милицияга келмаганидан кейин пайдо бўлган. Терговчилар шокда эди: қамоқда узоқ йиллар ўтириб чиққан собиқ иттифоқ авторитетининг АҚШга кетиб қолиши кутилмаган воқеа эди. “Япончик” Қўшма Штатларда эканидан хабар топган Россия ҳуқуқ-тартибот органлари зудлик билан америкалик ҳамкасбларига “қонундаги ўғри” бўйича кўплаб маълумотларни юборган.

Терговчиларнинг аниқлашича, Иванков океан ортига саёҳат қилиш учун Ростов вилоятидаги ётоқхонада рўйхатдан ўтган ва сохта Совет—Америка корхонаси орқали хорижга чиқиш паспортини ходим сифатида қўлга киритган. У АҚШ элчихонасига мурожаат қилган, судланганини яширган ва шу орқали виза олган. Шунингдек, “Япончик” яна уйланган мақомида эди: асли келиб чиқиши россиялик бўлган АҚШ фуқароси Ирина унинг турмуш ўртоғи бўлган.

“Япончик”нинг панжара ортига тиқиш учун никоҳи сохта экани ва унинг бошқа жиноятлари исботлаш жуда қийин кечган. ФҚБ ходимларига омадли тасодиф ёрдам берган: 1993 йил апрелида икки нафар Россия фуқароси уларга ёрдам сўраб мурожаат қилган. Нью-Йорк бизнесменларининг айтишича, улар инвестиция компаниясига эгалик қилган ва шу кунларда Иванков томонидан босимларга учрай бошлаган.

“Япончик”ка қарши эътирозлар, табиийки пулга боғлиқ эди: қанчадир муддат олдин бизнесменларнинг Москвадаги банклардан бирининг эгаси (аслида — молиявий пирамида) уларга ойига 8 фоиз эвазига 3 миллион доллар пул берган. Банкир пулларини олишга улгурмаган: унинг фарзандларида жиддий молиявий муаммолар бошланган ва АҚШга қарзларни ундиришга банкирни ўринбосари юборилган — ўз навбатида у фоизлари билан бирга 3,5 миллион доллар талаб қилган. Қарзни олганлар эса ходимининг брокерлик хатоси туфайли бор будидан айрилганини билдирган. Шунда банкирнинг ўринбосари “Япончик”ка ёрдам сўраб, мурожаат қилган.

Иванковга бундай мурожаат жуда ёқиб тушган: авторитет ҳамюртларига ёрдам беришни “ўз бурчи” деб ҳисоблаган. Қарздорлар билан шуғулланиш шу заҳоти бошланган ва улар ҳам “баҳоналар ўтмаслигини” тушуниб етган. Аввалига “Япончик” бизнесменлар ҳақида маълумот тўплаган ва улар камбағал эмаслигини, ҳар сафар ресторанга борганида 300-500 доллар сарфлашини аниқлаган. Бундан ташқари, улар тез-тез казиноларга ҳам ташриф буюриб турган.

Қарздорлар билан бир мартагина учрашган “Япончик” уларга таҳдид қилиб ўтирмаган: унинг исмини ўзи барчага қўрқув солишга етарли эди. Ваҳимага тушган бизнесменлар қочишга жой йўқлигини тушуниб, Америка ҳуқуқ-тартибот органларига мурожаат қилади. Maxсус хизматлар 1995 йил 8 июнь куни Иванковни Нью-Йоркдаги кошонасида ҳибсга олган. Товламачиликдан ташқари у сохта никоҳ тузишда ҳам айбланган: Ирина “Япончик”ка қарши кўрсатма берган ва у гувоҳлар ҳимояси дастури бўйича яширилган. “Мен камтар, хотиржам инсонман, ҳибсга олиш учун эса автоматлар билан қуролланган 20 кишидан иборат гуруҳ келди…”, — дея эслаганди у.

Америкача адолат

Орадан 1,5 йил ўтгач ўтказилган “Япончик”нинг судида жиноятчини ҳимоя қилишга Қўшма Штатлардаги машҳур адвокат Барри Слотник бел боғлаган. У ўз вақтида рус мафияси “отаси”ни Евсей Агроннинг АҚШдаги судида катта ролни ўйнаган мафия оиласи Женовезеларнинг шахсий юристи эди. Аммо Слотник Бернард Гетс исмли электрикнинг судини ўзининг энг муваффақиятли иши деб ҳисоблаган.

Гетс 1984 йил декабрда метрода содир бўлган можаро сабаб қамоққа олинган. Ўшанда Бернард ўзини ўмармоқчи бўлган тўрт нафар қора танли ўсмирни оғир яралаган; ҳужум уюштирганлардан бири умрбод ногирон бўлиб қолган. Слотник ўз мижозини шу қадар ҳимоя қилганки, суд ҳайъати судланувчини барча айбловлар бўйича оқлаган. Фақат қонуний қурол сақлашда айбдор деб топилган электрик бир йилгина қамоқда ўтириб чиққан.

Слотник бу каби усуллардан Иванковнинг ҳимоясида ҳам фойдаланган: у ўзининг бизнес рақибларини ҳақиқий шафқатсизлар сифатида фош қила бошлаган. Судда иштирок этганлар айёр юристнинг яна бир неча усулларини эслаб қолган. Биринчидан, гувоҳларни сўроқ қилиш вақтида Слотник улар жиноят олами вакили билан турли алоқалари борлигини исботлашга уринган. Иккинчидан, ўз ҳимояси остидаги инсоннинг ўтмишдаги жиноятларини эслаганида адвокат Ивановга нисбатан жиноий таъқиб совет тоталитаризми нишони ва репрессияси эканини таъкидлаган. “Япончик” доимий равишда туҳмат қилинган диссидент қиёфасига кириб, ҳуқуқ-тартибот идоралари ва журналистлар унинг ҳалол номини ҳақорат қилишга уринишаётганидан шикоят қилган.

Вазиятни моҳирлик билан чигаллаштира олган Слотник максимал даражада жараённи қиздирган ва шу билан бирга “Япончик”ни оқлаган. Адвокат ўзининг муваффақиятидан шубҳа қилмаган. Шу сабабдан суд ҳукми — 9 йил ва 7 ой муддатга озодликдан маҳрум этиш жазоси — ҳимоя учун ҳам, Иванков учун ҳам кутилмаган янгиликка айланган. Ҳукмдан ўзига келган Слотник шу заҳоти вазиятдан чиқишга уринган суд залидан чиққач, журналистларнинг саволларига бундай муддатнинг ўзи ютуқ эканини билдирган, чунки айблов томони 20 йил сўраганди. “Япончик” эса бу вақтда Пенсильвания штатидаги “Алленвуд” федерал қамоқхонасига жазосини ўташга йўл олган.

Жанговар маҳбус

Қамоқ шароитини биринчи марта бошидан ўтказмаётган Иванков у ерда дахлсизлик ҳуқуқини қўлга киритган — янги маҳбусни камситишга уринган афроамерикаликлар билан психологик урушга бардош берган. Барчаси “Япончик” дам олиш хонасидаги бир нечта телевизорга эгалик учун қора танлилар билан келишмай қолганидан бошланган. Атрофидагиларнинг гап-сўзларига тупурган ҳолда Иванков ўзига ёққан каналга қўйиб олган. Жаҳл отига минган афроамерикаликлар уни ҳақорат қилиб, эртаси кунги сайрда жазолашга ваъда беради.

Италян маҳбуслар ёрдамида “Япончик” пичоқ ва скотчни қўлга киритади — у қамоқхона жанги қоидаларига кўра, пичоқни тушириб юбориши учун қўлини тишлашларини яхши билган. Эртаси куни пичоқни қўлига маҳкамлаб олган Иванков сайрга чиққан. Ўзи томон келаётган душман тўдасини кўрган авторитет ваҳимага тушмаган, пичоқни олиб уларга қарши чиққан; унинг ортидан эса италянлар эргашган. Вазият бундай тус олишини кутмаган афроамерикаликлар қон тўкмасликка қарор қилган ва Иванковга ярашув таклиф қилган, ўз навбатида у бунга рози бўлган.

Шундан кейин “Япончик” билан ҳеч ким жанжаллашмаган ва у икки кишига мўлжалланган кичик камерасида жазони ўтай бошлаган. Камеранинг кичиклиги Америка қамоқхоналарининг ягона камчилиги эди. Уч марталик овқат, яхши спортзал, теннис корти, видеозал — Россия колониясидагилар бунга фақат ҳавас қилган. 1999 йилда Иванковнинг камераси тинтувдан ўтказилганида героин топилган ва у ўта хавфли жиноятчилар қанотига кўчирилган, аммо “қонундаги ўғри”нинг ҳаёти бу билан кескин ўзгариб кетмаган.

“Япончик” АҚШда жазо муддатини ўтаётган бир вақтда Россия махсус хизматлари унинг ўз ватани қамоқхонасига олиб келишни режалаштирган. Бунинг учун баҳонани узоқ излашга тўғри келмаган: тезкор ходимлар 1992 йил январида Москвадаги “Фидан” ресторанида содир бўлган воқеани эсга олган. У бадавлат турклар орасида жуда машҳур эди — ресторанда миллий ошхонанинг энг яхши таомлари пиширилган. Январь кунларининг бирида “Фидан”да кечки овқат учун “Япончик” дўсти Вячеслав Шестаков билан ташриф буюради.

Кечки овқатдан кейин жиноятчилар гардеробдан ўз кийимларини олишга борган. Уларнинг ортидан бинога уч нафар турк келган — яхшигина чойчақага умид қилган гардеробчи биринчи бўлиб хизмат кўрсатган. Бундай ҳолат “Япончик”ка у қадар ёқмаган ва нимани ўйлаётганини гардеробчи ҳамда уч нафар меҳмонга очиқ-ойдин айтган. Улар рус тилини яхши билгани боис авторитет ўзларини сўкканини тушуниб турган. Ўртада жанжал юзага келган ва Иванков пистолетини чиқариб, уларни ўққа тута бошлаган. Туркларнинг икки нафари воқеа жойида вафот этган, учинчисининг ҳаётини кўкрак чўнтагига солинган бир боғлам нақд пул сақлаб қолган: ўқ унга санчилгани боис юракка етиб бормаган.

Аввалига мазкур иш тергов давомида боши берк кўчага кириб қолган: гардеробчи ҳам, ресторан қўриқчиси ҳам ўқ узган инсон кимлигини билмаслигини айтган. 1990 йиллар охирида отишмани Иванков уюштиргани маълум бўлган вақтда у Америка қамоқхонасида ўтирарди. “Япончик” Россияга қайтганидан кейин уни қамоққа жўнатиш учун бошқа баҳона бўлмагани боис терговчилар “Фидан” ресторанидаги отишма тарихини кўтарган. Бу осон эмасди: ишнинг муддати ўтиб кетаётганди, бироқ прокуратура уни тўхтатиб, 2000 йилда “Япончик”ка қидирув эълон қилган ва уни одам ўлдиришда айблаган. Бу каби усул авторитетнинг депортацияси масаласини муҳокама қилиш имконини берарди. 2004 йил июнда АҚШга Россия Бош прокуратурасидан Иванковнинг экстрадицияси бўйича расмий сўров келиб тушган ва тез орада бу бўйича қарор қабул қилинган.

Шоҳона қайтиш

“Япончик” Америка қамоқхонасида саккиз йилга яқин ўтирган ва муддатидан олдин озодликка чиққан — АҚШ қонунчилигига мувофиқ жазо муддати 15 фоизга қисқартирилган. Аммо озод этилган куниёқ 64 ёшли Иванков Иммиграция хизмати ходимлари қўлига топширилган ва зудлик билан Россияга юборилган. Бунинг учун Америка томони фуқаролик самолётини ажратган, ўғрини эса Россиядан келган махсус хизмат ходимлари кузатиб борган.

“Шереметево” аэропортига келиб қўнган “Япончик” 15 та махсус автомобилдан иборат колонна ҳамроҳлигида унинг учун ёпилган Ленинград шоссеси бўйлаб қамоқхонага етказилган. Кўп ўтмай Иванковга икки кишини ўлдириш бўйича айблов эълон қилинган. Аммо ҳуқуқ тартибот ходимлари “Япончик”нинг айбини исботлашга қанчалик уринмасин, буни уддалай олмаган. 1990 йилларда омон қолган турк ўз ватанига қайтиб кетган бўлиб, суд жараёнида қатнашиш учун Москвага қайтишга бош тортган. Натижада 2005 йил 18 июлда суд ҳайъати Иванковни айбсиз деб топилган. Озодликка чиққан “Япончик” жиноий ишлардан чарчагани боис набиралари билан яшашга қарор қилади. Ростдан ҳам у 2009 йил ёзига қадар ҳеч қандай жиноятга аралашмаган. Айрим маълумотларга кўра, суддан кўп ўтмай Иванков АҚШга қайтиб кетган ва одатдаги ишларини давом эттирган. Бу сафар у жуда эҳтиёткорлик билан иш кўрган.

Ўша йилларда эътиборга молик ягона воқеа Иванковнинг таъсир доираси кучли “қонундаги ўғрилар” — Тариeл Ониани ва Аслан Усояннинг можаросига аралашгани бўлади, у Усоян тарафида бўлган. “Дед Хасан” номи билан танилган жиноятчи билан бирга “Япончик” Онианининг ўғрилик мавқейини тан олмаган. 2009 йил бошида Россияга қайтган Иванков пойтахт ўйин бизнесини бўлишда шахсан иштирок этади.

Ўғрилар афсонасининг якуни

Россияга қайтган “Япончик” 2009 йил 28 июль куни соат 17:30 да икки нафар тансоқчиси билан “Тай фили” ресторанига келади. У ерда ўғри кечки овқат тановул қилиш ва “Дед Хасан” билан учрашишни режалаштирган. Суҳбат узоқ давом этмаган — улар бирин-кетин ресторанни тарк этган. Иванков ресторан қанотига чиққан вақтида соат 18:30 эди. Яқин атрофдаги автотураргоҳга жойлаштирилган “Газел”дан кутилмаганда ўқ узилган: тансоқчилар нима бўлаётганини тушунишга улгурмаган, “Япончик” ерга ўтириб қолган, унинг қорнидан қон оқарди. Киллер яна бир марта ўқ узади, бироқ бу сафар мўлжалга тегмайди.

Тансоқчилар ўз бошлиғини ресторанга қайтариб олиб кириб, қон оқишини тўхтатишга урингунча, мерган қочиб кетишга улгурган: “Газел” кузовидан Драгунов милтиғининг гилзаси топилган. Бармоқ излари йўқ эди. Шу билан бирга, яраланган “Япончик” Боткина шифохонага етказилган ва у зудлик билан операция қилинган. Иванков 2009 йилнинг кузи ўрталарига қадар сунъий комада ётган ва сентябрда клиник ўлим қайд этилган. 9 октябрда 69 ёшли “Япончик”нинг юраги бутунлай тўхтаган.  

“Кун хронологияси” лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.