Ўзбекистон фонд бозори 2022 йил инвесторлар учун нохуш хабар билан якунланди. UzAuto Motors заводининг IPO’си 2023 йил февраль ойининг ўрталарига кўчирилди.
28 декабрга қадар акцияларни жойлаштириш учун етарли миқдордаги аризалар тўплашнинг имкони бўлмади. «Курсив» режаларга нима тўсқинлик қилганини ва ўтган йили Ўзбекистон капитал бозорида нималар рўй бергани ҳақида тушунтирди.
UzAuto Motors акциялари Ўзбекистонда фонд биржасига чиқарилиши билан оммавий таклифлар орқали йирик хусусийлаштириш дастури бошланиши керак эди.
Август ойидаги ҳукумат қарорида биржага чиқадиган йигирмадан ортиқ компаниялар рўйхати келтирилган эди. Қўшимча қоғозлар (ФПО) билан автомобиль ишлаб чиқарувчисидан кейин «Ўзметкомбинат» IPO’си бўлиб ўтади.
Ёрқин бошлаш учун UzAuto Motors танланди. UzAuto Motors акциялари сармоядорлар учун янада жозибадор бўлиши учун ҳатто компания ишининг ҳалоллиги ва молиявий кўрсаткичлар халқаро талабларга мувофиқлиги бўйича скринингдан ўтган (таҳлил шариат молиявий стандартларини тарғиб қилувчи ААОИФИ ташкилот мезонлари бўйича ўтказилган).
Дастлабки режаларда UzAuto Motors акцияларининг 5 фоизигача жойлаштирилиши кўзда тутилган бўлиб, у 90 миллион долларгача маблағ йиғиш имконини беради.
Аммо андеррайтер томонидан талабни баҳолагандан сўнг бозор атиги 1 фоизгача улушга эга бўлиши маълум бўлди. Бу эълон қилинган нархларда IPO ҳажми 196–220 миллиард сўмни (17,3–19,5 миллион доллар) ташкил этишини англатади.
Улар 22 декабрь куни буюртмалар китобини ёпмоқчи эди, 23 декабрда эса IPO’нинг ўзи бўлиб ўтиши керак эди.
Аммо бу режалар амалга ошмади — аризаларни қабул қилиш муддати аввалига 28 декабрга, кейин эса 2023 йил 15 февралга кўчирилди.
Freedom Broker андеррайтер инвестиция банки менежери Беҳрузбек Очилов «Курсив» нашрига шундай изоҳ берди:
«IPO даражаси 2022 йил охирида тушиб кетди. Бу халқаро инвестиция банклари ва жамғармалари узоқ дам олиш кунлари бўлган вақт. Таъминот ҳажмини фақат маҳаллий инвесторлар ҳисобидан қоплаш имконсиз бўлиб чиқди. Бу бозор ҳали ёш ва тўлиқ ривожланиши учун вақт керак».
IPO кечиктирилиши эълон қилинганидан сўнг, баъзи инвесторлар қимматли қоғозларни сотиб олиш учун аризаларини қайтариб олди. «Тошкент» Республика фонд биржаси (РФБ) сайтида обуна кампаниясининг бориши билан танишиш мумкин.
28 декабрга қадар деярли 1,2 мингта ариза кўриб чиқилди. Ўшанда инвесторлар таклиф қилинган ҳажмнинг атиги 8,65 фоизини ёки 233,5 минг дона қимматли қоғозларни сотиб олишга тайёр эди.
Ҳаммаси бўлиб 2,7 миллион дона акция сотувга қўйилган. 2023 йил 10 январь ҳолатига кўра, аризалар сони 176,17 минг дона акцияларни сотиб олиш билан 1,16 мингтага камайди (жами 6,52 фоиз).
Бундай вазиятда инвесторларнинг ҳаракатлари жуда мантиқий кўринади. Аризани топшириш пул маблағларини киритишни ўз ичига олади ва бу ҳолда улардан фойдаланиш мумкин эмас.
Буюртмани қайтариб олиш орқали сиз бошқа фонд бозори воситаларига 1,5 ой давомида сармоя киритишингиз ва кейинроқ IPO’га қайтишингиз мумкин.
Хорижий дефицит
«Тошкент» Республика фонд биржаси бошқаруви раиси Гиоргий Паресишвилининг фикрича, UzAuto Motors’нинг тугалланмаган IPO’си, бир томондан, ноқулай бозор конюнктураси билан, иккинчи томондан, инфратузилманинг мавжуд эмаслиги билан боғлиқ.
«Чет элликлардан акцияларни сотиб олиш имконияти бор, лекин ҳамма ҳам маҳаллий инфратузилмага ишонмайди, шунинг учун улар қимматли қоғозларни халқаро депозитарийларда, масалан, Clearstream’да сақлашни афзал кўришади. Ўтган йили биз Ўзбекистонда бундай муассасалар ишлашини таъминлаш учун фаол иш бошладик, бироқ барча тартибларга риоя қилиш учун вақт керак. UzAuto Motors IPO’ни якунлашга улгурмаймиз. Афсуски, бу узоқ давом этадиган жараён. Шунинг учун компания глобал молиявий инвесторларга таяниб қола олмайди», — дея изоҳ берди Гиоргий Паресишвили.
Шунга қарамай, оптимизм учун сабаблар бор, деб ҳисоблайди РФБ бошқаруви раиси.
Битимлар сони ва савдо ҳажми ортиб бормоқда, бу нафақат ушбу IPO, балки 2023 йилга мўлжалланган бошқа жойлаштиришлар ҳам якунланишига умид қилиш имконини беради, дея ишонч билдиради биржа раҳбари.
Инвестиция институтлари миллий ассоциацияси раиси Баҳодир Отахонов пессимистикроқ қарашга эга ва 2023 йил фонд бозори учун қийин бўлади, деб ҳисоблайди.
«Кўп омиллар рол ўйнайди. Улардан асосийси Россия ва Украина ўртасидаги давом этаётган зиддиятдир. Амалиёт шуни кўрсатадики, инқироз даврида инвесторлар ривожланаётган бозорларни тарк этишади. Шу боис, ўтган йили улар бошқа шунга ўхшаш бозорлар қатори мамлакатимизга ҳам боришни истамади», — деди Отахонов.
2022 йилда Ўзбекистон фонд биржасида 4,8 триллион сўмлик қимматли қоғозлар билан 80,7 мингта битим амалга оширилди.
Олди-сотди битимлари сони 12 фоизга, ҳажми эса қарийб тўрт баробар ошди. Битимлар миқдорининг бундай сезиларли ўсиши, туюлиши мумкин бўлган чакана савдо бозорининг тез ўсиши билан эмас, балки биржада йирик битимлар амалга оширилганлиги билан боғлиқ.
Инвесторлар, харидорлар ва сотувчилар бир-бирини танийдиган, келишилган аукцион қисмида компанияларнинг катта улушларини сотиб олди.
Масалан, «Оҳангаронцемент» акциядорлик жамиятининг 98,57 фоизи шу тарзда 1,9 триллион сўмга сотилган.
Бу умумий савдо ҳажмининг тахминан 40 фоизини ташкил қилади. Худди шундай, улар «Капиталбанк», «Garant Bank» ва бошқа компаниялар акцияларини сотишган, бу ҳам битимлар миқдорига ҳисса қўшган.
Қийин бўлиши кутилаётган 2023 йил
Баҳодир Отахоновнинг таъкидлашича, UzAuto Motors IPO’нинг воқеаси Ўзбекистонда бозор етарлича чуқур эмаслигини, 2023 йил қийин бўлишини ва халқаро инвестициялар кутилмаслигини кўрсатди.
Шунинг учун маҳаллий фуқароларнинг ресурсларини жалб қилиш керак, аммо бунга бир қатор омиллар тўсқинлик қилмоқда.
«Қимматли қоғозлар бозори ривожига тўсқинлик қилаётган бешта жиҳатни таъкидламоқчиман. Биринчи омил — ёндашувлар тез-тез ўзгариб туришини инобатга олган ҳолда, аҳоли ва бизнеснинг мамлакатда амалга оширилаётган ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларнинг тўғрилигига ишонч йўқлиги.
Инсонда шундай таассурот пайдо бўладики, ҳокимиятда узоқ муддатли стратегия ва истиқбол йўқ, шу боис белгиланган ўрта муддатли режалар охирига етказилмаяпти, давлат маблағлари ноўрин ишлатилмоқда.
Тан олиш керакки, скептитсизмнинг шаклланишига олдиндан айтиб бўлмайдиган хавфли қўшни Афғонистон, ҳозирда эса Россия иштирокида Россия, Ўзбекистоннинг стратегик қуролли тўқнашуви натижасида юзага келган глобал инқироз туфайли глобал инқироз таъсир кўрсатмоқда. шерик, бош ролда», - дейди эксперт.
Отахоновнинг сўзларига кўра, яна бир эътиборли жиҳат — тадбиркорлик субъектларини имтиёзли кредитлаш бўйича давлат сиёсати.
«Бу муқаррар равишда молия бозори тармоқлари ўртасида номутаносибликка олиб келади, рақобат муҳитини бузади. Баъзи хўжалик юритувчи субъектлар давлат томонидан қўллаб-қувватлаш шаклида имтиёзларга эга бўлиб, фонд бозори орқали зарур ресурсларни жалб қилиш уларнинг салоҳияти ва мавжуд рақобатчилари учун фойдасиз бўлиб қолади», — дея изоҳлайди Инвестиция институтлари миллий ассоциацияси раҳбари.
Бозорнинг ривожланмаганлигининг бошқа сабабларини Отахонов фуқароларнинг молиявий саводхонлиги пастлиги ва бозорда маркетмейкерларнинг йўқлиги деб атади.
Изоҳ (0)