Император ёки халқ хизматкори — учинчи бор Хитой президентлигига сайланаётган Си Цзиньпин аслида ким?

16 октябрь, якшанба куни Пекинда Хитойнинг бир авлод учун энг муҳим сиёсий йиғилиши бўлган Коммунистик партиянинг 20-Миллий Конгресси бўлиб ўтди. Унга кўра, Хитойнинг ҳозирги раҳбари Си Цзиньпин учинчи муддатга Коммунистик партия бош котиби лавозимига сайланиши кутилмоқда.

Си Цзиньпин ўзига хос рекорд ўрнатиб, учинчи муддатга мамлакат раҳбарлигига сайланиши ҳақиқатга анча яқин бўлиб турибди.

Хўш, Хитойнинг замонавий дунёдаги янги «императори» аслида ким, келиб чиқиши қандай? «Узнайвсё» нашри Си Цзиньпиннинг ҳаёт йўли, сиёсий фаолияти ва у билан боғлиқ қизиқарли фактларга эътибор қаратади.

Си Цзиньпин — Хитой раҳбари, ХХР раиси, Коммунистик партия ва армия раҳбари лавозимларини эгаллаган, жаҳон саҳнасидаги энг нуфузли сиёсатчилардан бири. Унинг янги даврдаги социализм ҳақидаги ғоялари Хитой Конституциясига киритилган бўлиб, уни мамлакат асосчиси Мао Цзэдун ва ислоҳотчи Ден Сяопин билан бир қаторга кўтарди.

Си Цзиньпин раислиги даврида таҳлилчилар Хитойнинг халқаро мавқейи ва тараққиётини мустаҳкамлаш, модернизация қилиш ва миллатнинг буюк ёшартириш орзусини рўёбга чиқаришга қаратилган таъсирчан ютуқларни қайд этдилар. Шунингдек, ижобий ўзгаришлар билан биргаликда ўзига хос камчиликлар ҳам кузатилаётганини таъкидлайдилар.

Бўлажак раҳбари 1953 йил 15 июнь куни Пекинда туғилди. У икки қиз улғайган оилада учинчи фарзанд бўлди. Кейинчалик унинг Юаньпинг исмли укаси туғилган. Онаси Си Син болалигиданоқ болаларда ўз ватанига нисбатан масъулият ҳиссини уйғотди. Отаси Си Чжонсюн Мао Цзэдун давридаги энг кўзга кўринган хитойлик сиёсатчилардан бири эди: у ХХР Давлат кенгаши раисининг ўринбосари лавозимига етиб келди ва аслида Маодан кейин штатдаги иккинчи шахсга айланди. Бунинг шарофати билан Сзинпин «валиаҳд шаҳзодалар партияси» – ҳокимиятда етакчи лавозимларни эгаллаган шахсларнинг қариндошлари — вакилига айланди. Аммо ўз фаолияти давомида отаси, ўша пайтдаги Марказий Қўмитанинг тарғибот бўлими мудири сифатида кўплаб қийинчиликларга чидашга мажбур бўлди.

Си Цзиньпин партия элитаси орасида, Пекиннинг махсус туманида ўсган, тенгдошлари билан тил топишиш қийин бўлган, одамови болакай эди. У дўстлари билан мулоқот қилишдан кўра китобларни афзал кўрарди. Болакай 10 ёшга тўлганда, унинг ташвишсиз болалиги тугади — отаси партияга қарши фитнада айбланиб, лавозимидан четлатилди. 1965 йилда у пойтахтдан ҳайдалган ва 3 йилдан сўнг қамоқда олинган. Оила шарманда бўлди. Она ва унинг кичик ўғли Хенан провинциясидаги колхозлардан бирига сургун қилинган. Опа-сингиллар қурилиш гуруҳига юборилган, у ерда улардан бири вафот этган (уни ўз жонига қасд қилишга ундаган версия мавжуд). Хитойнинг бўлажак раҳбари эса Шенси шимолидаги энг қашшоқ қишлоқлардан бирида «қайта ўқитилган». У ерда деярли етти йил давомида унинг доимий ҳамроҳлари совуқ, очлик ва оғир меҳнат бўлган. Айнан ўша пайтларда Сзинпин оддий халқнинг эҳтиёжларини тушунадиган шахсга айланган деб ишонилади.

Ўша йиллардаги ўртоқларидан бирининг хотираларига кўра, Сининг бир ёмон одати бор эди — у кўп чекарди. У карта ўйнамас, қизларга қизиқмасди. Кечқурун ишдан қайтгач, улар яшайдиган ташландиққа керосин чироқ нурида у Мао номи билан аталган «буюк бошқарувчи» асарларини ўрганди ва газеталар ўқиди (бошқа ҳеч нарсага эгалик қилиш мумкин эмас эди). 18 ёшида у комсомолга қабул қилинган. Ўша дўстининг сўзларига кўра, Сзинпин шуҳратпараст ва прагматик реалист эди — у «омон қолиш учун ҳар қандай коммунистдан қизилроқ бўлиш керак» деган қарорга келди. Шу сабабли, 21 ёшида, отасининг ҳибсга олиниши сабабли ўқишга кириш имкониятларидан айрилганига қарамай, у ҳали ҳам ХКП аъзолигига эришди.1975 йилда йигитча Маоист тузуми қурбонлари учун берилган имтиёзлардан фойдаланган ва пойтахтга қайтишга рухсат олиб, нуфузли Пекин Сингхуа университетига (мамлакатнинг асосий технологик университети) Кимёвий технология факультетига ўқишга кирди.

1978 йилда Ден Сяопин ҳокимиятга келиши билан Сзинпиннинг отаси реабилитация қилинди ва тез орада Гуангдонг провинцияси раҳбари этиб тайинланди. Кейинчалик у Хитой Коммунистик Партияси Марказий Қўмитаси Сиёсий бюроси аъзосига айланди, Сзян Сземинга хизмат вазифасида ёрдам берди ва Ху Сзинтаонинг партия ҳомийси Бош котиб Ху Яобанг билан яхши муносабатда ўрнатди. Шундай қилиб, ўтмишдаги ва ҳозирги бош котиблар шахсан Си Чжонсюндан қарздор эдилар ва келажакда унинг ўғлининг ҳурматини жойига қўйишди.

Сиёсатга кириш

1979 йилда Си Цзиньпин ўрта мактабни тугатди ва партия раҳбариятининг юқори поғонаси томон саёҳатини бошлади.

У Давлат кенгаши канцлери, Марказий ҳарбий кенгаш, Мудофаа вазирлигида котиб бўлиб ишлади, бўлим бошлиғи, Сзинпин отасининг қўл остида ишлаган генерал Генг Бяонинг иш ёзишмалари учун масъул қилиб тайинланди.982 йилда У Хебей провинциясидаги Чжендинг округи ХКП қўмитаси котиби ўринбосари лавозимини эгаллади ва Хитой делегацияси таркибида қишлоқ хўжалигини ўрганиш учун АҚШнинг Аёва штатига жўнади. Орадан бир йил ўтиб у туман партия қўмитаси котиби этиб сайланди. Шу билан бирга, у халқ қуролли милициясининг комиссари бўлган. Ўзини яхши раҳбар сифатида кўрсатиб, вилоятда туризмни ривожлантириш орқали вилоятнинг иқтисодий кўрсаткичларини яхшилашга, кам таъминланган фуқаролар ҳаётини яхшилашга эришди.

1985 йилда Си Фуцзян қирғоқ провинциясига кўчирилди ва у ерда турли юқори давлат лавозимларида ишлади. Дастлаб у шаҳар партия қўмитаси аъзоси ва Сямен порт шаҳри мерининг ўринбосари бўлди. 1988 йилда у Нингде округи ХКП қўмитасини ва Халқ озодлик армиясининг ҳарбий минтақасини бошқарган. 1990-1996 йилларда Фучжоу шаҳар қўмитаси (вилоят ҳокимиятлари жойлашган шаҳар округи) котиби ва шаҳар халқ вакиллари йиғилиши қўмитаси раиси, 1992 йилда XIV съезд делегати бўлган. Коммунистик партия қурултойи. 1995 йилдан 2002 йилгача партия қўмитаси бошлиғининг ўринбосари ва вилоят ҳарбий комиссари лавозимларида фаолият юритган.2002 йилда Коммунистик партиянинг 16-съездида Си Марказий қўмита аъзоси бўлди. Сўнгра у ўз лавозимини кўтарди — у бой Чжесзян провинциясини, 2003 йилда эса унинг Халқ вакиллари ассамблеяси қўмитасини бошқарган. Бундан ташқари, 2007 йилгача у партия қўмитаси котиби ва вилоят миллий мудофаа сафарбарлик қўмитаси раҳбари, шунингдек, Хитойнинг собиқ пойтахти Нанкин шаҳри ҳарбий минтақа қўмитасининг биринчи котиби бўлган.

Матбуотнинг таъкидлашича, Чжесзяндаги фаолияти давомида у нафақат кучли бошқарув фазилатларини намоён этган, балки ўзини порахўр амалдорларга қарши ашаддий курашчи сифатида ҳам кўрсатган. Шу билан бирга, Сзинпин отасининг қандай қилиб Мао режимининг қурбони бўлганини унутмади, шунинг учун у доимо эҳтиёткор сиёсат олиб борди, душман орттирмасликка ҳаракат қилди, зиддиятли қарорлардан қочди, фақат марказий ҳукумат чизиғига амал қилди. У ва унинг оила аъзолари ҳеч қачон унинг мартаба кўтарилишига халақит берадиган шов-шувли жанжалларда қатнашмаган.

2007 йилда Си Цзиньпин Шанхай шаҳар партия қўмитасини бошқарган. Бу тайинланиш ўзидан олдинги президент, таниқли партия ходими Чен Лиангю ишдан бўшатилган ва ҳибсга олинганидан кейин амалга оширилган. Лиангю Шанхай пенсия жамғармасидан 400 миллион долларга яқин маблағни ўзлаштиришга алоқадорликда айбланган. ХХРда бир миллион доллардан ортиқ маблағни ўғирлаганлик учун жиноятчилар одатда ўлим жазосига ҳукм қилинган, аммо Лиангю 18 йилга озодликдан маҳрум этилган. Бу лавозим Си Цзиньпиннинг сиёсий курашда ғалаба қозонишнинг фавқулодда қобилиятидан, давлатнинг биринчи шахси ворислиги нуқтаи назаридан етакчилигидан, шунингдек, партия томонидан унга билдирилган катта ишончнинг намойиши бўлди.

2007 йил октябр ойида бўлиб ўтган XVII Конгрессда у янги юқори лавозимга эга чиқди — Марказий Қўмита Сиёсий бюроси Доимий қўмитаси аъзоси. Кейинги йилнинг март ойида Бутунхитой халқ вакиллари кенгаши сессиясида Хитой Халқ Республикаси вице-президенти этиб сайланди. Унинг фаолияти қатор иш йўналишларини, жумладан, 2008 йилда Пекинда бўлиб ўтадиган ёзги Олимпия ўйинларига тайёргарликни назорат қилиш, Хитой раҳбариятининг кадрлар тайёрлаш маркази – ХКП Марказий Қўмитаси қошидаги Партия мактабини бошқариш ва жаҳоннинг етакчи молиявий марказларидан бири – Гонконг ишларини ўз ичига олган.

Ўша даврда сиёсатчи давлат раҳбари ўринбосари сифатида бир неча бор хорижда бўлган. Хусусан, 2009 йилда у Токиога ташриф буюриб, Япония Бош вазири билан музокаралар ўтказган ва мамлакат императори Акихито томонидан яхши кутиб олинган. 2010 йилда Си шунингдек, Марказий ҳарбий кенгаш раиси ўринбосари этиб тайинланган.

Хитой Халқ Республикаси президенти

2012 йилда, XVIII партия қурултойи якунида, Марказий Қўмита  Сзинпинни ХКП Марказий Қўмитаси Бош котиби ва Қўмитанинг Марказий Ҳарбий Кенгаши Раиси этиб тайинлади, шунингдек, Сиёсий бюро ва Марказий Комитет Сиёсий бюросининг доимий комиссияси уни ўз таркибига киритди. 2013 йилда ХХВБК сессиясида Си ХХР раисининг энг юқори давлат лавозимини, шунингдек, ХХР Марказий ҳарбий кенгаш раҳбари лавозимини эгаллади.

Ҳукмронлигининг бошида Хитойнинг янги раҳбари нутқ сўзлаб, халқнинг буюк ёшариши ҳақидаги Хитой орзуси концепциясини илгари сурди. Улар иккита »юз йиллик мақсадлар» деб эълон қилинди. Биринчиси, 2010 йилга нисбатан ЯИМни икки баравар ошириш ва «ўртача фаровонлик жамияти»ни барпо этиш орқали Коммунистик партия ташкил топганининг 100 йиллиги нишонланадиган 2021 йилгача қашшоқликка барҳам бериш. Иккинчиси, ХХР эълон қилинганининг 100 йиллиги нишонланадиган 2049 йилга қадар «бой ва қудратли, демократик ва маданиятли, баркамол ва замонавий социалистик давлат» яратиш орқали илғор давлатлар қаторига кириш.

Си Цзиньпин даврида коррупцияга қарши кампания билан бир қаторда кўплаб ислоҳотлар, жумладан пропискани амалда бекор қилиш (шаҳарга ишлаш учун кетган қишлоқ аҳолисини кўп ижтимоий таъминотдан маҳрум бўлиши), солиқларни камайтириш ва қийин вазиятлардаги тўғридан-тўғри молиявий ёрдам амалиёти жорий этилди.

2017 йилда партиянинг навбатдаги қурултойида уч соатдан ортиқ давом этган нутқида ХХР етакчиси ўзининг «Янги даврда хитойча социализм ҳақидаги фикрлар» фалсафасини давлат томонидан қўллаб-қувватланишининг кучайиши, корхоналарга эгалик қилиш ва хусусий секторнинг ролини камайтириш ҳақидаги асосий фикрни тақдим этди. Бу мамлакат Конституциясига бир овоздан киритилди. Сзинпиндан олдин асосий қонунга фақат икки раҳбарнинг исми Мао ва Денг Сяопин киритилган эди.

2018 йилда Конституцияга киритилган тузатишлар туфайли Хитой раҳбари чексиз бошқарув ҳуқуқига эга бўлди. Шу билан бирга, парламент уни ХХР президенти лавозимига қайта сайлади. Ғарб матбуотида авторитаризм, Гонконгдаги демократия тарафдорларига қарши тазйиқлар, уйғур мусулмон озчилигига нисбатан инсон ҳуқуқлари поймол этилиши ва Тайванга қарши агрессив ҳаракатларга қарамай, сиёсатчи ўз халқининг севимли раҳбари бўлиб қолмоқда.

2019 йилда Хитойнинг катта янгиланиш режалари COVID-19 эпидемияси ва АҚШ санкциялари туфайли бузилди. Бироқ, 2020 йилда Хитой ижобий иқтисодий ўсишга (2%) эришган дунёдаги ягона йирик давлатга айланди. «Хитой хусусиятларига эга социализм» тамойилларини амалга ошириш асосида аҳолининг жон бошига ўртача даромади 10 минг долларни ташкил этди. Ўртача фаровонликка эришилди ва юқори фаровонликка ўтиш кутилмоқда.

Шахсий ҳаёти

1979 йилдан 1982 йилгача Си Цзиньпин Хитойнинг Буюк Британиядаги элчисининг қизи Ке Линглинг билан никоҳда бўлган. Жуфтликнинг ажралишидан кейин Линглинг Лондонга кўчиб ўтди.

1986 йилда Сямен шаҳри мери бўлган Си билан машҳур фольклор ва ҳарбий қўшиқчи, «Пион пери» номи билан танилган Пенг Лиюань билан учрашиб кўришга келишиб олди. Ўшанда сиёсатчининг исми унчалик машҳур бўлмаган, бироқ Сидан 9 ёш кичик бўлган Пенгни бутун мамлакат ҳайратга соларди.

Гўзал хоним биринчи учрашувга ҳарбий кийимда келган. Кейинчалик ўзи тан олганидек, Сзинпин дарҳол Пенг унинг бўлажак рафиқаси эканлигини англаган. Раҳбарнинг рафиқаси ҳам уни бир кўришда ёқтириб қолганини таъкидлаган. Бир йил ўтгач, севишганлар турмуш қуришди. Ҳозир унинг рафиқаси Хитой Халқ озодлик армиясининг генерал майори, профессор ва ПЛА Бадиий академиясининг раҳбари.1992 йилда жуфтликнинг Си Мингзе исмли қиз фарзанди туғилди. Мингзе кейинчалик Гарвардда таҳсил олган.

Сиёсатчи бўш вақтини саёҳат қилиш, китоб ўқиш ёки Голливуд фильмларини томоша қилишни яхши кўради. У тоққа чиқишни, сузишни, волейбол ва баскетбол ўйнашни ҳам ёқтиради. Шунингдек, у хитойликларга хос сигун гимнастикаси билан шуғулланади.

Си Цзиньпин ҳозирда

2021 йил апрель ойида Хитой раҳбари Шарқий Давос деб номланувчи Боао Осиё форумида иштирок этди. Ўз нутқида у пандемияни енгишда кучларни бирлаштиришга чақирди ва Хитой «ҳеч қачон гегемонлик, экспансияга даъво қилмаслигини ва қуролланиш пойгасига аралашмаслигини» таъкидлади.

Ўша ойда давлат раҳбарларининг иқлим бўйича саммитида у углерод нейтраллигига эришиш нуқтаи назаридан иқлим ўзгаришига қарши курашга содиқлигини яна бир бор тасдиқлади. Хитой қуёш ва шамол энергетикасини ривожлантириш бўйича жаҳон етакчиси сифатида 2060 йилгача зарарли иссиқхона газлари чиқиндиларининг нол балансига эришмоқчи.

Июнь ойида ХКП юқори мансабдор шахслари билан учрашувда давлат раҳбари мамлакатнинг ижобий имижини яратиш устида ишлашга чақирди. Хитой ва асосий жаҳон кучлари ўртасидаги муносабатларнинг ёмонлашуви фонида у ташқи сиёсат ва миллий хавфсизликнинг муҳим таркибий қисми сифатида «ишончли, жозибали ва ҳурматли Хитой» имижини шакллантириш зарурлигини таъкидлаган.Си ҳақида қизиқарли фактлар

• У Россияга нисбатан жуда илиқ фикрда. Бу туйғу содиқ коммунист бўлган ва СССРга чин дилдан қойил қолган отаси Си Чжонсюн орқали сингдирилган.
• 2009 йилда Сзинпин Британиянинг New Statesman журналига кўра дунёнинг энг нуфузли одамлари рейтингида 4-ўринни эгаллаган.
• Қўшма Штатларнинг 46-президенти Жо Байденнинг сўзларига кўра, Си «демократиядан йироқ, аммо жуда ақлли одам».
• Сзинпин мамлакат раҳбариятида қарорларни коллектив қабул қилишнинг ўрнатилган тизимига болта урди. У киберхавфсизликдан тортиб иқтисодиётгача бўлган масалалар учун масъул бўлган барча миллий-давлат тузилмаларини том маънода бошқаради.
• Хитой интернетида ва хусусан, Weibo ижтимоий тармоғида Винни Пухнинг суратлари блокланган. Чунки Си Цзиньпиннинг Япония бош вазири Синдзо Абэ билан учрашувидан сўнг фойдаланувчилар икки етакчининг қўл сиқишларида Disneyнинг «Винни Пуҳ» мультфильмидаги кадрга ўхшашлигини мемга айлантиришган. Оммалашган мем эса ўз навбатида, Хитой раҳбарига янги лақаб олиб келди.
• Кўпгина экспертларнинг фикрича, Си Цзиньпинга партия доираларида раҳбарлик лавозимига кўтарилишига провинциялардаги фаолият эмас, балки ўзининг келиб чиқиши (насл-насаби) ёрдам берган. Ахир, у энг таниқли номенклатура оилаларидан бирининг авлоди.

Ҳаётидаги муҳим воқеалар

• 1969-1975 — Шенси провинциясида «меҳнатни қайта тарбиялаш» даври.
• 1974 йил — ХКП сафига қўшилиш.
• 1975-1979 йиллар — Пекин Сингҳуа университетида таҳсил. 1979-1982 йилларда — Давлат кенгаши канцлери,
• 1982 йил — Чжендинг округи Коммунистик партия қўмитаси котиби ўринбосари ва қишлоқ хўжалигини ўрганиш учун АҚШга сафар.
• 1985 йил — Фужиан провинциясига Сямен вице-мери ва шаҳар партияси доимий қўмитаси аъзоси лавозимига ўтиш.
• 1988йил — Фуцзян провинциясида Нингде округи ХКП қўмитаси ва Халқ озодлик армияси ҳарбий минтақасини раҳбарлиги.
• 1990-1996 йилларда — Фучжоу шаҳар қўмитаси котиби, шаҳар халқ конгресси қўмитаси раиси.
• 1992 йил — Коммунистик партиянинг XIV съезди делегати.
• 1995-2002 йилларда — Партия қўмитаси раисининг ўринбосари ва Фуцзян провинцияси ҳарбий комиссари.
• 1998-2002 йиллар — аспирантура, ҳуқуқшунослик фанлари доктори даражаси.
• 1998-2003 йиллар — Бутунхитой халқ вакиллари IX қурултойи депутати.
• 2000-2002 йиллар — Фуцзян провинцияси губернатори.
• 2002 йил — ХКП Марказий Қўмитаси аъзоси, Чжежианг вилояти раҳбари.
• 2003-2007 йиллар — Зҳежианг провинциясида юқори лавозимларда.
• 2007 йил — Шанхай ХКП шаҳар қўмитаси бошлиғи, Сиёсий бюро доимий қўмитаси ва партия Марказий қўмитаси котибияти аъзоси.
• 2008 йил — Хитой Халқ Республикаси вице-президенти этиб сайланди.
• 2010 йил — Хитой Коммунистик партияси Марказий ҳарбий комиссиясининг ўринбосари.
• 2012 йил — ХКП Марказий Қўмитаси Бош котиби, ХКП Марказий Ҳарбий Кенгаши раиси.
• 2013 йил — Хитой Халқ Республикаси раиси, Хитой Халқ Республикаси Марказий Ҳарбий Кенгаши раҳбари.
• 2018 йил — Сининг ўз лавозимида чексиз қолишига имкон берувчи конституциявий тузатишнинг қабул қилиниши; иккинчи муддатга Хитой Халқ Республикаси раиси этиб қайта сайланиш.