Ердаги плиталар тектоникасининг ўзига хосликларидан бири — вақти-вақти билан суперқитъалар пайдо бўлиб туришидан иборат. Улар сайёрадаги барча қуруқликларни бирлаштиради ва ягона суперокеан билан ўралади, кейин эса яна парчаланиб, сайёранинг қиёфасини ва ундаги ҳаётни тубдан ўзгартириб юборади. Ушбу цикл юз миллионлаб йил вақт олади, Ердаги сўнгги суперқитъа — Пангея бундан 180 миллион йил аввал парчаланиб кетган, у ўзидан кейин қолдирган ҳозирги қитъалар эса 200—300 миллион йилдан кейин яна бирлашади.
Қитъаларнинг бирлашуви икки хил йўл билан амалга ошиши мумкин: бундан аввалги суперқитъа парчаланганда шаклланган океан орқали (интроверсив усулда) ёки уни ўраб турган суперокеан қолдиқлари орқали (экстраверсив усулда). Бу жараён айнан қандай бориши океан плиталари қалинлигига боғлиқ — National Science Review журналида чоп этилган янги мақола муаллифлари шундай хулосага келди. Уларнинг башоратларига кўра, навбатдаги суперқитъа Тинч океанига туташ ҳолда, иккала Америка, Евросиё ва Австралияни бирлаштирган ҳолда шаклланади.
Австралия ва Хитой геологлари тектоник плиталарнинг узоқ муддатли ҳаракатларини моделлаштирди. Тадқиқот шуни кўрсатдики, қитъаларнинг бирлашув йўналиши улар орасидаги океан плиталари мустаҳкамлиги билан белгиланади. Ушбу плиталарнинг катта қуввати янги суперқитъа «йиғилиши»нинг интроверсив усулини юзага келтирса, паст қуввати — экстраверсив усулига туртки беради.
Даврлар ўтиши билан Ер совийди, океан плиталари қалинлиги эса камаяди. Шунинг учун, илк суперқитъаларгина интроверсив йўл билан шаклланган, кейингиси эса қачонлардир Пангеяни ўраб турган суперокеан қолдиқларини бекитиб, экстраверсив усулда юзага келиши мумкин. Ушбу қадимий океан Панталасса деб аталади, унинг литосфера плиталари бугунги кунда Тинч океани тагига тўшалган плиталар билан эгалланган. Атлантика океани, аксинча, Пангея бўлакларга бўлиниб кетиши туфайли юзага келган, ҳозирги қитъалар у орқали бирлашса, интроверсив йўл билан суперқитъа шаклланган бўларди, бу эса бизнинг давримизда юз бериши амри маҳол.
Бугунги кунда Тинч океани Дунёдаги энг катта океан бўлиб қолаётган бўлса-да, у йилига бир неча сантиметрга қисқармоқда. Тахминан 300 миллион йилдан кейин Евросиё, Австралия, Шимолий ва Жанубий Америка бирлашади ва бу океан умуман йўқолади. Унинг ўрнида пайдо бўладиган фаразий суперқитъа Амазия деб аталади. «Ер бутунлай бошқача бўлади, — дейди олимлар. — Денгиз сатҳи пастроқ бўлади, суперқитъа ичкарисидаги катта майдонлар эса ўта қурғоқчил бўлади, кунлик ҳарорат жуда ўзгарувчан бўлади».
Изоҳ (0)