Шанхай ҳамкорлик ташкилоти (ШҲТ) экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масалаларига катта аҳамият бериб, уларни барқарор ривожланишнинг асосий элементларидан бири деб ҳисоблайди. ШҲТ томонидан қабул қилинган таъсис ҳужжатларида — Шанхай Декларацияси (2001) ва Хартия (2002) — экология соҳадаги ҳамкорлик ҳамкорликнинг асосий мақсадларидан бири сифатида белгиланган.
Таъкидлаш керакки, ШҲТ хавфсизлиги ва барқарор ривожланиш масалалари билан бевосита боғлиқ бўлган экологик масалалар ташкилотнинг барча якуний ҳужжатларига киритила бошланди. Масалан, ШҲТга аъзо давлатларнинг 2007 йил 16 августдаги Узоқ муддатли яхши қўшничилик, дўстлик ва ҳамкорлик тўғрисидаги битимининг алоҳида моддасида томонлар атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, экологик хавфсизликни таъминлаш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш соҳасида ҳамкорликни ривожлантириши, ушбу соҳаларда махсус дастур ва лойиҳаларни ишлаб чиқиш ҳамда амалга ошириш учун зарур чораларни кўриши белгиланган.
Ҳозирги босқичда ШҲТнинг атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги фаолияти 2005 йилда Циндао шаҳрида (Хитой) бўлиб ўтган саммитда қабул қилинган атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги ҳамкорлик Концептсияси доирасида амалга оширилмоқда. Бу Концептсия ушбу соҳадаги амалий ҳамкорликка қаратилган биринчи ҳадли ҳужжат бўлди. Унинг асосий мақсади — «экологик мувозанатни сақлаш, қулай экология ва иқтисодиётнинг экологик ривожланишини таъминлаш орқали ҳар томонлама, ҳамкорликда амалга оширилган ва барқарор хавфсизликка эришишдир». Ҳужжат устида ишлаш Ўзбекистон томонининг ташаббуси билан бошланган. Концептсия қабул қилингандан сўнг уни амалга ошириш бўйича ҳаракатлар режаси тасдиқланди.
Белгиланган кун тартибини илгари суриш бўйича амалий ишларни бажариш мақсадида 2014 йилда Хитой ҳукумати кўмагида ШҲТ атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бўйича ҳамкорлик маркази ташкил этилди. 2019 йилда ШҲТ шаҳарларининг экологик фаровонлигини ривожлантириш бўйича махсус дастур қабул қилинган бўлиб, у атроф-муҳит ифлосланишининг олдини олиш, иқлим ўзгариши оқибатларини мослаштириш ва юмшатиш, мегаполисларнинг экологик хавфсизлигини таъминлаш, чиқиндиларни бошқариш ва бошқа масалаларга қаратилган. Тегишли идоралар раҳбарларининг Кенгаши, шунингдек атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масалалари бўйича Эксперт ишчи гуруҳи каби иш механизмлари доимий равишда ишлай бошлади.
Экологик масалалар кун тартибини илгари суриш мақсадида ШҲТга аъзо давлатлар доимий равишда янги тадбирларни ўтказиш ташаббуси билан чиқиб келмоқда. Хусусан, Хитой атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасида ҳамкорлик тўғрисидаги Битим, экологик ривожланиш институти, ахборот алмашиш платформаси ва ШҲТнинг экологик инновациялар базасини яратиш ҳақидаги Келишувни ишлаб чиқишни тарғиб қиляпти. Қозоғистон ташкилотга аъзо мамлакатларнинг экологик муаммолари Реестрини тузиш, ШҲТ экотизимининг рақамли харитасини ишлаб чиқиш, Орол денгизининг қуриган тубини фито-ўрмон-мелиорацияси Дастурини ишлаб чиқиш ҳамда алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар ва экологик туризмни ривожлантириш дастурини тузишни ёқлаб чиқяпти. Тожикистон музликларни ҳимоя қилиш халқаро жамғармасини ташкил этиш, Ўзбекистон — ШҲТнинг «Яшил камар» дастурини ишлаб чиқиш ва Орол минтақаси экологик муаммоларини ҳар томонлама ҳал этишни (БМТ Бош Ассамблеяси резолюцияси доирасида) қўллаб-қувватлашга чақирмоқда. Ҳиндистон инновациялар ва экотизим-стартаплари бўйича ишчи гуруҳ тузишни таклиф қилмоқда.
ШҲТга аъзо давлатлар атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва экологик тоза технологияларни жорий этиш соҳасида қўшма лойиҳа ва дастурларни амалга ошириш, "яшил" иқтисодиётнинг солиштирма улушини ошириш мақсадида халқаро институтлар билан фаол мулоқот ўрнатиш ниятида.Демак, масаланинг долзарблигидан келиб чиқиб, экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш мавзуси ҳақли равишда ШҲТнинг Самарқандда ўтадиган саммити кун тартибида муҳим ўрин тутади.
Марказий Осиё халқаро институти бўлим бошлиғи Ш. Файзиев, МОХИ бош тадқиқотчиси Н. Хасанов
Изоҳ (0)