«Памперсга кетиб», «дайдиликда гумон қилинган» ва ҳожатхонада қўлга олинган «жиноятчилар». «Миранда қоидаси» муҳокамаси ижтимоий тармоқларда қандай акс-садо берди?

Шу кунларда Ўзбекистонда конституцион ислоҳотлар муҳокамаси давом этмоқда. Хусусан, «Миранда қоидаси»ни асосий қонунга киритиш бўйича берилган таклиф бир қатор блогер ва жамоатчилик фаолларининг муносабатларига сабаб бўлди.

Гап шундаки, «Миранда қоидаси»га кўра, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан қўлга олинган шахслар сукут сақлаш, айтган ҳар қандай нарса судда унга қарши ишлатилиши мумкинлиги, сўроқ жараёнида ўзи ёллаган ёки давлат томонидан тақдим этиладиган адвокат иштирокини талаб этиш ҳамда ўз ҳуқуқларини тушуниши ҳақида огоҳлантирилишини талаб қилиши мумкин.

Афсуски, шу пайтга қадар Ўзбекистонда шу каби ҳолатларда инсон ҳуқуқлари кўп бора бузилган. Айрим блогер ва жамоатчилик вакилларининг мазкур қоида муҳокамаси фонида бир неча қизиқ воқеаларни ёдга олишди. Қуйида уларни ўқувчилар эътиборига ҳавола этамиз.

Bakiroo, блогер:

«Ҳожатхонада ушланган жиноятчи»

Ўтган куни бир яқин ошнам билан бир кило гўшт устида гаплашиб ўтириб, «қора туш» кўрган даврларимизни эсладик. Ўйлаб қарасам, ўша пайтлардаги баъзи воқеалар қора тушга ўхшаб кетади ростдан. Айниқса, Тошкентда «мелиса»лар қўлга тушаверишдан безор бўлган вилоятликлар ҳақида гаплашсангиз ҳам кулгили, ҳам йиғлатадиган воқеаларни гапириб беришади.

Хуллас, ўша танишимни бир сафар «формали акахонлар» Қўйлиқдаги мардикорлар маҳалласидан ушлаб кетишади. «Ҳовлида турардим. Ҳожатхонадан чиқсам, иккита формали мелисалар турибди, ҳа десам, ҳужжатингиз дейди. Қанақа ҳужжат, кўрмаяпсанми қаердан чиққанимни, энди ҳожатхонагаям паспорт кўтариб кирайми деганимни биламан, шимимнинг камаридан кўтариб автобусга тиқиб опкетишди» деб эслайди шўрлик. Роса кулишдик.

Ўзи аслида ЖПК 224-моддасига кўра, милиция ходими кимнидир тўхтатиб текширса, нега тўхтатгани, қанақа ҳуқуқи борлиги ва ҳкзларни тушунтириш керак. Лекин минг афсуски, бизда бу қонунлар ишламайди. Ё сиз кўрганмисиз ушланган одамнинг бирорта ҳуқуқи тушунтирилганини? Раҳм қилса, камаридан ушлаб кўтаради, раҳм қилмаса, нималар қилишини ўзингиз биласиз.

Барибир шу нарсаларни ана, фалон қонунда бор-ку, демасдан Конституциягаям киритиб қўявериш шартга ўхшайди. Одамлар ўзлари таклиф қилиб, ўзлари муҳокама қилиб, ўзлари овоз берган ҳужжатнинг ишлашиниям ўзлари талаб қилиб олишларига жуда қаттиқ умид қиламан. Ноумид шайтон.

Блогер Bakiroo’нинг «Ҳожатхонада ушланган жиноятчи» постини ўқиб, ўзимизнинг оиламиз билан бўлган воқеалар ёдга тушиб кетди.

7—8 йилча бўлди бунга. Бир куни турмуш ўртоғим соат 23:00 ларда боламизга «памперс» олиб келгани дўконга чиқиб кетдилар. 10 минут ўтди — йўқлар, ярим соат ўтди — йўқлар, анча вақтгача келавермадилар. Телефон қилай десам, зарядга қўйилган ҳолда уйда қолган экан. Хавотирга тушдим. Бола билан кўчага чиқолмайман. Алламаҳалда жиғибийронлари чиқиб қайтиб келдилар.

— Тинчликми, нима бўлди?

— Магазин қидириб «Фарҳод» бозори томон кетаётсам, рейд бўлаётган экан. Икки милиционер паспорт кўрсатинг, бўлмаса, биз билан участкага юрасиз, шахсингизга аниқлик киритамиз, дейди. Нимага, мен магазинга чиқдим, ёнимда паспорт олиб чиқмайман-ку, деб 1 соат тортишдим. Участкага бориб, бармоқ изимни олиб қолармиш — сабаби номаълум!

Турмуш ўртоғим ўз ҳуқуқини билгани ҳолида қанча асаббузарлик билан машъум «Отайўл»га чиқмай, уйга омон қайтиб келгандилар.

Яна бир кун кечаси соат 2 да хўжайинимнинг телефонлари жиринглади. Шифокор жиянимиз экан.

— Ака, тез етиб келинг. Мени Чилонзордаги милиция бўлимига олиб келишди.

Хўжайним шошиб кетдилар, яқин 2 соат минг хаёлда қолдим. Кейин билсам, жиянимиз 16-шаҳар касалхонасидан навбатчиликдан чиқиб, уйга тоза ҳавода пиёда кетаётган экан. Йўли «Шуҳрат» чорраҳасидан ўтади, тротуарда олдинда 2 қиз кетаётган бўлган, улар ўз йўлида, бу ўз йўлида давом этган. Шу пайт ППС пайдо бўлиб, сўроқ-савол ҳам қилиб ўтирмай, қизларниям, доктор жиянимизниям ушлаб, рейд деб участкага олиб кетган. Қизларни «ёмон қизлар», уни эса «мижоз» деб ҳисоблашган...

Жиянимизнинг «айби» шевада гапиради, қорамағизроқ ва кечаси бежо кўрингани...

Бундай ноҳақликлар ҳар бир катта оиланинг бошидан ўтган, менимча.

Bakiroo айтаётганидек, Конституциянинг 25-моддасига «Шахсни ушлаш чоғида унинг ҳуқуқлари ва ушланиш асослари унга тушунарли тилда тушунтирилиши керак», деб ўзгартириш киритиляпти. Буни халқаро амалиётда «Миранда қоидаси» деб ҳам аталади.

Унга кўра, шахс сукут сақлаш, сўроқ жараёнида адвокати иштирокини талаб қилиш ва бошқа ҳуқуқларга эгалиги содда тилда шахсга илк сониялардаёқ тушунтирилади. Шахс суднинг қарорисиз қирқ саккиз соатдан кўп муддат ушлаб турилиши мумкин эмас.

Албатта, Конституцияга оламшумул ўзгаришлар, янгиликлар киритиш мумкин, лекин уни ишлатиш, ҳуқуқни талаб қилиш, бурчни бажариш барибир яна ўз қўлимизда қолади.

Bakiroo ва Азиза Қурбонованинг ёзганларини ўқиб «мелиса»лар билан боғлиқ бир воқеани эсладим.

Ё 2009 ё 2010 йил, 3 июль куни эди. Сана эсимда қолгани — туғилган куним эди, яқин ошнам (ошнам ҳозир жуда машҳур бўлиб кетган, Facebook’даям бор, тағин хафа бўлмасин деб исмини ёзмаяпман) билан «Чорсу»га бозорлик қилишга бордик. Ўша пайтлар «Чорсу» гўшт бозори олдида сал наридаги мардикор бозоридагиларни тутиб кетиш учун панжара билан ўралган автобус турарди.

Таксидан тушишимиз билан мелисаларга дуч келдик. Икковмиз ҳам ТВда ишлаймиз, тушунтирмоқчи бўлдим, лекин бизни биров эшитмадиям. Шунчаки ҳужжат сўради, у йўқлигини билгач, судраб обориб автобусга тиқди.

Автобус тўла мардикор йигитлар. Улар ўрганиб кетишган шекилли, аския авжида. Келинглар-келинглар деб худди меҳмонни кутвогандай кутволишяпти бизни)) Роса асабийлашяпман, жўрамга қарасам, у хотиржам. Ҳа десам, жим ўтир, бефойда барибир дейди.

РУВДга оборишди. Қўйларни қўрага қамагандай бир панжара билан ўралган жойга тиқишди. Бирин-кетин рўйхатга олишяпти. Бизга навбат келганда рўйхатни сарлавҳасини ўқисам, «Дайдиликда гумон қилинганлар рўйхати» деб ёзилган экан))) Жўрамга кўрсатиб, икковмиз бугундан бошлаб журналист эмас, дайдиликда гумон қилинганлармиз дедим))).

Кўп ўтмай каттароқ одамни топиб туғилган куним экани, аслида дайди эмас, журналистлар эканимизни амаллаб тушунтирдик. У пайтлар журналистларни биров бир тийинга олмасди, шундай бўлсаям хайрият, ё тушунди, ё раҳми келди, ишқилиб эшикдан чиқариб қўйиб, суринглар деди, мингга қўйиб қочдик)

Ҳалигача мавзу очилса, сен дайдиликда гумон қилингансан деб бир-биримизни устимиздан куламиз))) Ўша кунлар орқада қолгани рост бўлсин. Қайтиб келмасин. Агар ҳамма гапираётган «Миранда қоидаси» ишлаб кетса-ку «вапше» даҳшат бўлади. Хуллас, ниҳоят, булутлар орасидан бўлсаям қуёш кўриняпти.

«Худойинг ҳам ёрдам беролмайди» – туманимиз ИИБ бошлиғи Тошкент шаҳрига доимий пропискага қўйиш ҳақида

Bakiroo, Азиза Қурбонова ва Аҳмаджон Юсуповларнинг мелисалар ҳақида ёзганларини ўқиб мен ҳам ўша пайтдаги бошқа бир каааатта муаммо ҳақида ёзгим келди. «Мелиса»лар билан боғлиқ воқеалар ҳам бўлган. У ҳақда кейинроқ ёзарман.

2012 ёки 2013 йил, талабаман. Халқ тилида «Мардикор бозор» деб аталувчи вақтинча иш бозорига чиқиб, юқори лавозимда ишлайдиган бир инсон билан танишиб қолдим. Тўғрироғи, бир дунё одам ичидан мени ўзининг юмушини битириб бериш учун олиб кетган инсон билан танишдик. У одамнинг ишини (томорқасида ишладим) битириб бердим. Ишим маъқул бўлди шекилли, шу билан ҳар ҳафта у одамни томорқасига ўзим қарайдиган бўлдим.

Ҳақиқатан яхши инсон эди. Ўша пайтда прописка муаммо эди. У одамдан Тошкент шаҳрига пропискага қўйишда ёрдам сўрадим. У одам ёрдам беришини, ҳатто ўзининг уйига пропискага қўйиб беришини айтди. Бунинг учун вилоятдан пропискадан чиқариб келишимни, кейин Тошкентга прописка қилиш мумкинлигини айтди.

Шу мақсадда вилоятга бордим. Туман ИИБ бошлиғига кирдим ва унга нега келганимни айтдим. Доимий яшаш жойимдан рўйхатдан чиқариб беришини, Тошкент шаҳрига пропискага қўйишимни айтдим. Шунда у бирдан мен учун даҳшатли гап гапирди: «Тошкентга Худойинг ҳам пропискага қўйиб беролмайди», дея дўқ қилди. Астағфируллоҳ! Унақа деманг, дедим. У яна ўша гапни қайтарди.

Пропискадан чиқариб беринг, Тошкентга прописка қиламан, дедим. Пропискадан чиқариб берди. Шу орада Тошкентдаги танишим чет элга кетди ва менинг ишимни қизи ҳал қилиб беришини айтди. Лекин негадир қизи ҳал қилиб беролмади. Шу-шу прописка қолди.

Ва ниҳоят 2019 йил охирида пропискага қўйдик. Минг шукрки, ҳозир прописка қилиш муаммо эмас, яна бир қувонарлиси, ишга кириш учун прописка умуман сўралмаяпти ҳам. Мана, бўларкан-ку, шу отинг ўчгани рост бўлсин, пропискасиз ҳам ишлаб юрса бўларкан-ку.

Ўзи бир ўйлаб қаралса, прописка муаммо бўлган даврдан кўра, прописка ечилган даврнинг ривожланишида ер билан осмонча фарқ бор. Демакки, биз тўғри йўлдан кетяпмиз.