Карл Марксни Амир Темурга алмаштириш таклифи, бир йилда 3200 киши қурбон бўлган Ўзбекистон йўллари, Афғонистон билан чегарани ёпишда айбланган Тошкент. Ўзбек матбуоти 26 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.

Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.

90 йил аввал. 1932 йил 26 май, пайшанба

Ўзбекистон Компартияси Марказий қўмитаси биринчи котиби Акмал Икромов (Ўзбекистоннинг ўша вақтдаги уч раҳбаридан бири; қолган иккиси — республика парламенти раиси Йўлдош Охунбобоев ва ҳукумат раиси Файзулла Хўжаев) Қорақалпоғистоннинг автоном вилоятдан автоном совет социалистик республикага айлангани муносабати билан табрик йўллаган. «Вилоятнинг мухтор социал шўролар жумҳурияти бўлиб тузилиши билан жумҳуриятингизнинг хўжалик ва маданий имкониятларини янада тезлик билан ривожлантириш учун шароит туғдирилади», — дейилади табрикномада. Маълум учун, ушбу республика 1936 йил декабрида Ўзбекистон таркибига қўшилади.

Олтиариқда «колхознинг топширган вазифаларини ортиғи билан бажариб, колхоз ва ишлаб чиқариш ширкатлари олдида биринчи бўлиб танилган» бир гуруҳ аёллар хурсанд қилинган. Бу ҳақда «Қизил Ўзбекистон»да босилган «Хотин-қизлардан 50 таси мукофотландилар» хабарида шундай дейилади: «15 майда чақирилган слётда Жаҳон Дўсмат қизи, Мўмахон Суяр қизи каби 50 та колхозчи хотин-қизлар бош-оёқ сарпо билан мукофотландилар. Булар яна қувониб, ўз ишларини зарбдорлик белгиси остида давом қилдираётирлар».

Нью-Йоркда оқ гвардиячилар томонидан «шўроларга қарши курашув ва Америка коммунистлар партиясининг борган сари ортаётган фаолияти томонидан юз бераётган қўрқинчга қарши курашув учун» «Пётр Великий» номли жамият тузилган. «Жамиятнинг айтишича, гўё уни жумҳуриятчилар партиясининг Нев-Ёрк ташкилоти қувватлайди эмиш», — дейилади «Нев-Ёркда оқ гвардиячилар жамияти тузулди» хабарида.

Тошкентда «бадриддиновчилар» устида суд давом этмоқда. Ҳали ҳам «Бадриддинов ва унинг шайкаси»га қарши гувоҳлар кўрсатма бермоқда:

60 йил аввал. 1962 йил 26 май, шанба

Мали президенти Модибо Кейта Ўзбекистон бўйлаб сафар қилмоқда. «Тошкент денгизи» билан танишув чоғида, тўғонни, ортиқча сувни чиқариб ташлайдиган иншоотни ва сув омборининг бошқа бир қанча иншоотларини томоша қилгач, «Мен ўз юртимиз Малида ҳам шундай иншоотлар бўлишини истар эдим», — деб айтган.

1962 йилги газетада «Тўла гектар учун кураш суст», «Ғўзани ўт босиб ётибди» каби сарлавҳаларни кўрсанг, ўзингни худди 1932 йилга тушиб қолгандек ҳис қиласан:

«Қизил Ўзбекистон»да текинхўрликда айбланаётган бир киши ҳақида қисқа хабар берилган. Унинг айблари қаторида, масалан, гўёки қинғир йўллар билан орттирган «маблағлари ҳисобига данғиллама уйлар солгани, ҳатто бу уйлар учун совхоз территориясидаги арчаларни кесиб ишлатгани» ҳам санаб ўтилган.

«Қизил Ўзбекистон»нинг бу кунги сонида Тошкентдаги 11-трамвай кондуктори Баҳромова номидан «Уч тийинлик виждон» номли материал берилган. Кондуктор хола 3 тийинни тўлаб, лекин чипта олмайдиган йўловчиларни қоралаган. «Мен садақа сўрайдиган девона эмасман», — дейди у.

Дунёда нима гап? «Ироқ тинчлик тарафдорлари миллий кенгашининг доимий бюроси баёнот эълон қилди. Бюро ўз баёнотида АҚШнинг Шарқи-Жанубий Осиёдаги агрессиясини қоралайди ва Американинг Лаос ички ишларига ошкора аралашётганлигига норозилик билдиради», — дейилади «Лаосдан қўлингни торт!» материалида. Ироқликлар баёнотида таъкидланишича, «кучсиз мамлакатларнинг ички ишларига аралашиш Америка сиёсатдонларига хос хусусият эканлиги маълум».

30 йил аввал. 1992 йил 26 май, сешанба

Президенти Ислом Каримов Германиянинг Ўзбекистондаги биринчи элчиси Карл Хайнц Кунадан ишонч ёрлиқларини қабул қилиб олган:

«Гулхан» журнали бош муҳаррири Ойдин Ҳожиева ва «Саодат» журнали бош муҳаррири Ҳалима Худойбердиевани «Ўзбекистон халқ шоири», «Муштум» журнали бош муҳаррири Неъмат Аминовни «Ўзбекистон халқ ёзувчиси» фахрий унвонлари билан тақдирлаш тўғрисидаги президент фармони эълон қилинган:

Ҳукумат қарори билан пиллага давлат буюртмаси камайтирилган:

Олий Кенгаш депутати, Тошкент вилояти ҳокими ўринбосари Турмуҳаммад Ботиров «оғир ва узоқ давом этган касалликдан сўнг 1992 йил 22 майда вафот этган»:

Сурхондарёда янги ташкил этилган Бандихон туманига биринчи ҳоким тайинланган:

Канада Ўзбекистон билан дипломатик муносабатлар ўрнатган:

Тошкентда рубль (Ўзбекистонда уни ўша вақтда сўм деб аташган) муомалада бўлган зона давлатлари марказий ва миллий банклари раҳбарлари учрашуви бўлиб ўтган. «Сўм маконидаги барча давлатлар сўмни барқарорлаштиришдан баб-баравар манфаатдордирлар. Россия етакчи ўрин тутади, чунки пул ўша ерда босилади. Аммо муаммонинг умумий ечимини излаш керак. Ҳозир пулнинг қадрсизланишини тўхтатиш — ҳар бир давлат учун муҳим вазифадир», — деган учрашувда сўзга чиққан Ўзбекистон Марказий банк раиси Файзулла Муллажонов.

«Ўзбекистон Афғонистон билан чегарасини ёпиб қўйибди» қабилида тарқалган хабарлар юзасидан (Афғонистоннинг собиқ етакчиси чегарадан ўтолмагач, шундай гап-сўзлар тарқалган бўлса керак) Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги баёнот берган. «Ўзбекистон Афғонистон орқали ташқи дунёга чиқиш учун ўз дарвозасига эга ва бу дарвозани ёпмоқчи эмас», — дейилади ТИВ баёнотида.

Ўзбекистонликларнинг Ҳаж зиёрати бошланган. «Маълумотларга қараганда, бу йил 4 мингга яқин мусулмон Ҳаж ибодатини ният қилган», — дейилади «Халқ сўзи» хабарида.

Самарқанд вилояти ҳокимлиги қарори билан, Шоҳизинда обидалари диндорлар тасарруфига қайтарилган. Шу муносабат билан ўтказилган тадбирда Моварауннаҳр мусулмонлари диний бошқармаси раиси, муфтий Муҳаммад Юсуф Муҳаммад Содиқ ҳам қатнашган.

Андижонлик тадбиркор интизорлик билан кутилган невараси туғилгани муносабати билан у дунёга келган туғуруқхонага йўлка қуриб берган:

Ўзбекистон халқ ёзувчиси ўзбек тилини ўзбекчалаштиришга ҳаддан ташқари берилиб кетилаётгани, собиқ Иттифоқ даврида ўзбек тилини «бойитиш» учун нуқул европача сўзлар, иборалар, атамалар ишлатилган бўлса, «энди араблаштириш ва форслаштиришга ружу қила бошлаганимиз» юзасидан ўз мулоҳазаларини билдирган.

«Тошкентдаги маълумот хизматларининг бирортаси ўзбекча жавоб бермайди», — деб ёзади Иброҳим Жиянов «Халқ сўзи»да эълон қилинган «Қонун етиб бормаган қўрғон» мақоласида:

Жамоатчиликдан шундай таклиф тушяпти: «Тошкентдаги Энгельс кўчаси ўзгартирилиб, унга Амир Темур номи берилиши ҳақиқат қарор топаётганлигининг исботидир. Шунингдек, мазкур кўча келиб туташган Октябрь инқилоби хиёбони ҳам Марказий хиёбон деб қайта номлангани нур устига нур бўлди. Шулардан келиб чиқиб, қуйидаги таклифни ўртага ташламоқчимиз: Марказий хиёбондаги Карл Маркс ёдгорлиги ўрнига Амир Темур ҳайкали ўрнатилса». Ҳайкалларни ўрнатиш тарихи, мана, қандай бошланади…

Тошкент шаҳар табиатни муҳофаза қилиш комитети раиси биринчи ўринбосари Борий Алихонов қувонч билан «ниҳоят Тошкентда ҳам чиқиндиларни қайта ишлайдиган завод қурилиши ўрнидан силжийдиган бўлди», деб ёзяпти «Тезроқ қурилсайди» сарлавҳали мақоласида. Унинг умид билдиришича, Ўзбекистон келажакда «йилига 400 минг ишлайдиган заводларни қуриш имкониятига эга бўлади». Мақолада санаб ўтилган шартлар бажарилса, албатта.

«Тошкент оқшоми»нинг қайд этишича, Б.Ортиқхўжаев раҳбарлик қилаётган Юнусобод туман Кўкаламзорлаштириш, ободонлаштириш ва суғориш ишлари бошқармаси тасарруфидаги ҳудудларда дарахтларни бесабаб кесиш ҳолатлари рўй бермоқда. «1991 йили София кўчасидаги 300—350 та дарахт кесиб ташланган, шулардан 36 тасининг диаметри 1 метрдан (!) ортиқдир», — дейилади «Соғлиғимиз учун зарур» мақоласида.

1962 йилда кондукторлар йўловчилар йўл ҳақини тўлаб, чипта олмаётганидан нолиётганди. Орадан 30 йил ўтиб, ҳали ҳам ўша муаммо — баъзи йўловчилар ҳали ҳам чипта олмаяпти; чиптани олмаса майли, лекин энди йўл ҳақини ҳам тўлашмаяпти-да.

Маълумотларга кўра, 1991 йили Ўзбекистонда 18 267 та йўл-транспорт ҳодисаси юз берган ва бунинг оқибатида 3188 киши ҳалок бўлган. Қурбонларнинг 750 нафари болалардир.

Қўрқинчли 90 йиллар: «Ўтган йилнинг ёз ойларида фалокат туфайли оиламиз бошига оғир мусибат тушди. Номард кимсалар икки ўғлимни бензин билан ёқиб юборишди…».

Қуйидаги каби жирканч жиноятлар эса, афсуски, бугунги кунда ҳам учраб туради:

Яна бир аянчли ҳолат — Фарғонада милтиқ ўйнаган болалар 10 ёшли тенгдошини отиб қўйган:

Реклама (30 йил аввалги SMM): «‘Уздунробита’ Ўзбекистон—Америка қўшма корхонаси ҳозирги техник асримиздаги алоқанинг энг замонавий, тараққий этган тури бўлган сот услубидаги радиотелефонларни таклиф этади. Эркин муомаладаги валюта билан ҳисоб-китоб қилинади».

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди