Чигирткаларга фойда келтираётган Ўзбекистон—Тожикистон «жанжали», «Сурхон дарё бўлиб бунча сувни кўрмаган», «автомобилсозлик саноатимиз бўлмаса, ривожланмаймиз». Ўзбек матбуоти 21 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.

Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.

90 йил аввал. 1932 йил 21 май, шанба

«Тошкент трамвайи хавф остида» — «Қизил Ўзбекистон» газетаси шундай деб бонг урмоқда. «Агар бу ймил вагонлар парки қурилиб битмаса, Тошкент трамвайи қийин ҳолда қолиб, шаҳарнинг саноат муассасаларига юк ташув ва ҳам йўловчилари ҳаракатига зарба берган бўлади. Яна трамвай хўжалигида эскириб қолган изларни янги изларга алмаштириш имкони йўқлигидан вагонларнинг тез бузилиб, шалоқланиш ҳолига келтирмоқда ва трамвайнинг ҳам юриш суръати пасаймоқда», — дейилади газетадаги хабарда.

«Қоғозбозлик билан чигиртка қирилмайди» хабарида таъкидланишича, Ўзбекистон ва Тожикистон ўртасида «жанжалли» вазият юзага келган: «Кофирнигон атрофида чигиртка билан курашувчи отрядлар бор. Улар Тожикистондан ва Ўзбекистондан келганлар. Бироқ ишлари планли йўлга қўйилмаган. Бу отрядлар ўзларининг кураш доираларини аниқ билмайдилар. Ҳар икки жумҳуриятнинг отрядлари етиб бориш қийин бўлган жойларни бир-бирларига ташлаб келадилар. Аммо чигирткалар бўлса бундай ‘кураш’дан фойдаланиб, ўз ишларини қилаётирлар. Тожикистон ва Ўзбекистон ОБВ идоралари бу ‘жанжал’ни ҳал қилиб, чигирткаларга қарши бирлашган курашни йўлга қўйганлари йўқ. Бу ҳақда ЎзОБВда Тожикистондан олинган телеграммалар бир папка бўлиб кетди. Тожикистон ОБВсида ҳам Тошкентдан борган телеграммалар шундан кам бўлмаса керак. Аммо чигирткалар телеграммалар ва қоғозбозлик билангина қирилмайдилар».

Ўзимизда шунча ташвиш етмаганидек, «Шимолий Америка Қўшма Жумҳуриятларида танглик тағин чуқурлашди», деб ёзади «Қизил Ўзбекистон». Масалан, «апрель ойида автомобиль маҳсулоти фақат 146 минг машинадан иборат бўлди. Бултур апрель ойида 354 минг дона чиқарилган эди».

Газетанинг сўнгги саҳифасида, ҳар доимгидек, «бадриддиновчилар суди»нинг янги тафсилотлари:

60 йил аввал. 1962 йил 21 май, душанба

1962 йил 21 май куни Ўзбекистонда марказий газеталар чоп этилмаган.

30 йил аввал. 1992 йил 21 май, пайшанба

Ўзбекистонда 1992 йилнинг майи — тошқинлар, табиий офатлар ойи бўлди. «Май ойининг бошларида Сурхондарёда ёнғоқдек-ёнғоқдек дўл ёғди. Ерли аҳоли билан суҳбатда ўнлаб кишилар умри бино бўлиб бунақа дўлни кўрмаганлигини айтди... Сурхон дарёси дарё бўлганидан буён бунчалик катта сувни кўрмаган дейишади. Ундан секундига 800 куб сув оқди. Ҳозир илгариги нормада — 100 куб сув оқмоқда», — дейилади «Халқ сўзи» мухбирининг репортажида.

«Сел ва дўл қўшни Қашқадарё вилояти пахта далаларига ҳам катта талафот етказди... Пачкамар сув омборида у қурилганидан бери биринчи марта 213 куб километр сув тўпланди», — дейилади репортажнинг давомида.

«Ўзбекистон овози» газетасининг ёзишича, «хавфли вазият юзага келганлиги туфайли Пачкамар сув омборидан секундига 100 кубометр сув очиб юборилганлиги учун аҳоли пунктлари билан алоқа узилди».

Тошқинлар бутун Ўзбекистонни қамраб олган. «Уйимни уч марта сув босди. Бу гал (14 майда)гиси оғир бўлди. Оилада 14 жонмиз. Бир амаллаб чорва молларимизни қутқариб қолдик», — дейди Андижон вилояти Қўрғонтепа тумани «Савай» давлат хўжалигида яшовчи кекса пахтакор Абдусаттор Тошматов.

Тошкент автомобиль йўллари институти вакиллари журналистлар билан учрашган. Учрашувда «Ўзбекистонда автомобилсозлик саноатини яратса бўладими ёки йўқми?» деган масала муҳокама қилинган. Учрашув қатнашчиларидан бири профессор Худойберган Маматовдан келтирилган иқтибосга кўра, «автомобилсозлик саноати яратилиб, ривожланмас экан, давлат тараққий этмай қолаверади. Турли давлатларда автомобилсозлик саноати яхши йўлга қўйилгани, тараққий этгани сабабли ҳам бошқа тармоқлари ўз-ўзидан гуркираб кетган». Профессорнинг қўшимча қилишича, «қайси мамлакатда нефть бўлса, у мамлакат бой давлат ҳисобланади, биз эса боймиз».

Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Атамашунослик қўмитаси ўзбекчалаштирилаётган бир қанча атамаларнинг навбатдаги рўйхатини жамоатчилик эътиборига ҳавола қилган (эски рўйхатларнинг бири билан бу ерда танишиш мумкин). Унга кўра, «бизнесмен»ни «пултопар», «биржа»ни «тижоратгоҳ», «дотация»ни «ёрдампул» деб ўзбекчалаштириш таклиф қилинган.

Қозоғистонни 30 йилча бошқарган Динмуҳаммад Қунаев Тошкентга келган. «Элимизда ‘Бўлинганни бўри ер’ деган доно нақл мавжуд. Бир-биримизни қўллаб-қувватлаб, бору йўғимиздан бохабар турсак, келажагимиз, шубҳасиз, нурафшон бўлади», — деб айтган 80 ёшли Қунаев Тошкентда журналистлар билан мулоқотда. «Қунаев Тошкент сафари якунида Шароф Рашидов фарзандлари хонадонига ташриф буюриб, елкадош ва сафдош дўсти, беназир биродари хотирасига дуои фотиҳа қилди», — дейилади «Халқ сўзи» хабарида.

Хорижда нима гап? Россия ташқи ишлар вазири Андрей Козиров Югославия бўйлаб сафарини тўхтатишга мажбур бўлган, чунки Россия парламентида «Қрим теварагидаги вазият масаласи муҳокама қилинадиган» бўлиб қолган, вазир шунда қатнашиши керак.

«Кеча Молдова президенти Мирча Снегур Днестрбўйида ҳарбий ҳаракатлар кучайиб кетганлиги муносабати билан миллий телевидение орқали Молдова фуқароларига мурожаат қилди», — дейилади «Тошкент оқшоми»даги яна бир қисқа хабарда.

Туркия президенти Турғут Ўзол эса Нахичеванга қўшинлар юбориш керак, деган фикрни билдирган. «Акс ҳолда у ерда Тоғли Қорабоғда содир бўлгани каби воқеалар такрорланиши мумкин», деб айтган Туркия етакчиси.

Бу қизиқ: 1992 йилги турлар. Масалан, Туркияга 4 кунлик тур (афтидан, меҳмонхона даражасига қараб), 117 доллардан 138 долларгача, ҳар икки ҳолатда ҳам яна 10 340 сўмдан тўлаш керак. Бир ҳафталик тур эса 299 доллар ва яна ўша 10 340 сўмни тўлаш керак.

1992 йилда 10 340 сўм — бу катта пулми? Бу саволга «Халқ сўзи» газетасида сут соғувчи Қурбоной Келдибекова номидан эълон қилинган «Сут қиммат деб ранжиманг» материалидаги маълумотлар жавоб бера олса керак: «Тўғрисини айтганда, ҳозир бир литр сут салкам тўрт сўм бўлганидан уялаяпмиз. Аммо ўтган йили март ойида мен 300 сўм маош олардим, унга 40 кило гўшт харид қилиш мумкин эди. Бугун 1250 сўм олган бўлсам, унга атиги 12,5 кило гўшт келади. Бу ёғини ўзингиз ҳисоблаб олаверинг».

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди