Ўзбекистонда «тонировка»нинг тақиқланиши, Шаҳрисабзнинг 1962 йилги миллионери, Андижон тарихидаги энг вайронкор иккинчи зилзила. Ўзбек матбуоти 20 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.

Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.

90 йил аввал. 20 май, жума

«Бадриддиновчилар иши»ни кўриб чиқаётган суд ҳайъатига «Янги Фарғона» газетаси ва унинг ишчи-деҳқон мухбирларидан телеграмма келган. Унда, жумладан, шундай дейилади: «‘Янги Фарғона’ газетасининг коллективи ва ишчи-деҳқон мухбирлари пролетар судидан қора гуруҳ Чўқаевнинг аксилинқилобий қолдиғи — қосимовчиларга, Бадриддинов, Аҳмедов ва шерикларига энг олий жазо берилишини талаб қилади».

«Бадриддиновчилар суди»нинг навбатдаги тафсилотлари билан қуйида танишиш мумкин:

Сўнгги кунларда жаҳоннинг диққат марказида турган воқеа — Ҳиндистондаги диний низолар. Бомбейдаги мусулмонлар ва ҳиндилар ўртасидаги тўқнашувларда камида 70 киши ҳалок бўлгани айтилади.

Германияда «Ҳитлер партиясининг ташқи сиёсат программасига доир яширин бир ҳужжат» эълон қилинган. Ушбу программада, жумладан, «Шўро Иттифоқи билан алоқани узиш» тўғрисида банд бор.

Тошкентнинг 1932 йилги маданий ҳаёти ҳақида: «Хива» кинотеатрининг ёзги залида «Мулен Руж» номли чет эл фильми қўйилади. Эълонда «16 ёшгача бўлган болалар томошага киргизилмаслиги» алоҳида кўрсатиб ўтилган. Қайд этиш жоиз, Американинг ўзида ҳам «Мулен Руж»нинг (2001 йилда суратга олинган) энг янгисини 13 ёшдан кичик болалар кўриши тавсия этилмайди.

60 йил аввал. 20 май, якшанба

1962 йил 19 май куни СССР Пионер ташкилоти ташкил этилганига 40 йил тўлган. Шу муносабат билан, Иттифоқнинг бошқа республикалари пойтахтида бўлгани сингари, Тошкентда ҳам байрам тантаналари бўлиб ўтган. Унда тошкентлик мактаб ўқувчиси Наташа Султонова Ўзбекистон етакчиси Шароф Рашидовга «Ўзбекистон ёш ленинчиларининг пионер икки йиллиги қандай бажарилгани тўғрисидаги рапортини» топширган. Шундан сўнг «бир қанча ўқувчилар минбарга чиқиб, республика партия, совет ва жамоат ташкилотларининг раҳбарлари, меҳмонларнинг бўйнига қизил галстуклар таққан».

Газетанинг шу сонида эълон қилинган муҳим хабарлардан бири — Аму-Қоракўл каналининг биринчи навбати ишга туширилган:

Советча ибрат: «Бир киши икки кишининг ишини қиляпти».

1962 йилда ҳақиқий маънода миллионерга айлана олган Шаҳрисабздаги кушхона раҳбари ҳақида фош этувчи қисқа материал (буни 1980 йилларда уюштирилган «Пахта иши»га жуда ўхшаш бўлгани боис, «Гўшт иши» деса ҳам бўлади).

30 йил аввал. 20 май, чоршанба

15 май куни, Тошкентда МДҲ саммити ўтаётган вақтда зилзила юз бергани, ўшанда Ислом Каримов мажлисдаги қолган ҳамкасбларини тинчлантиргани ҳақида аввал ёзилганди. Ислом Каримовнинг бундай ҳаракат қилишига зарурат туғилгани бежиз эмас — зилзила шу қадар ваҳимали ва кучли бўлганки, унинг эпицентри Андижон катта зарар кўрган.

«Избоскан раёнидаги Тиллабоев, Юсупов, Телман, Охунбобоев номли, ‘Шарқ юлдузи’, ‘Комсомол’ жамоа хўжаликларида, ‘Октябрь 50 йиллиги’ давлат хўжалигида ёққан кучли ёмғир жала-селга айланиб кетди. Кўм-кўк яшнаб турган экин майдонлари сатҳини сув қоплади. Орадан 6—7 соат ўтгач, худди шу хўжаликлар ҳудуди йўналишида қаттиқ ер силкинди. Сейсмологларнинг қайд этишича, унинг қуввати 6—7 баллни ташкил этди. Тарихий манбаларга қараганда, Андижонда бундай зилзила 1902 йилдан сўнг бўлмаган», — деб ёзади «Халқ сўзи» газетаси.

Биргина Избоскан туманининг ўзида 18 мингдан ортиқ бино турли даражада талофат кўрган. «Вилоятнинг Пахтаобод, Андижон, Избоскан раёнларида, умуман, вилоятда ерости силкиниши деярли ҳар куни қайд этиляпти. Одамлар тунни палаткалар, ёғоч сўриларда ўтказяпти. Мактабларнинг бошланғич синфларида машғулотлар 23 майгача тўхтатилди. Ишлаб чиқариш корхоналарида дастлабки икки кун давомида иш бўлмади», — дейилади газета ахборотида.

19 май куни ҳодиса жойига президент Ислом Каримов келган. «Ўзбекистон овози»нинг ёзишича, «Президент Маданият қишлоғида Бектошевлар хонадонида бўлди. У ерда уч хўжалик истиқомат қилади. Бу хонадон уй-жойлари ҳам зилзиладан жиддий шикастланганди. Президент оила бошлиғи билан суҳбатлашиб, ҳукумат зилзиладан зарар кўрган барча оилаларга, жумладан, Бектошевларга ҳам янги уй қуриб беришини, иқтисодий ёрдам кўрсатилишини таъкидлади. Кишиларнинг омон қолганлиги — катта бахт... Зилзила содир бўлган қишлоқ ўрнида газлаштирилган, ичимлик суви билан таъминланган замонавий қўрғон барпо этилади... Бахтимиз шуки, бу ерда одамлар нобуд бўлмаган, деди президент».

Мамлакатдаги табиий офатлар шу билан чекланиб қолмаган. Самарқандда кучли ёғингарчилик ва дўл сабаб сел келиши кузатилган, ҳодиса оқибати камида уч киши — бир ота икки қизи билан биргаликда ҳалок бўлган.

Бекободдаги сел тошқинлари оқибатида 32 та хонадон ва тўртта кўприк вайрон бўлган. «Шошилинч кўрилган эҳтиёт чоралари туфайли одамлар ҳаёти сақлаб қолинди», — дейилади «Халқ сўзи» хабарида.

Ўзбекистоннинг бош кўргазмаси (ҳозирги «Ўзэкспомарказ»)нинг «Пахтачилик» павильонида Жанубий Кореянниг Samsung компанияси «ўзининг ранг-баранг нафис буюмларини ўзбек ишбилармонларининг диққатига ҳавола этган». Кўргазмага президент Ислом Каримов бош вазир Абдулҳошим Муталов, ташқи ишлар вазири Убайдулла Абдураззоқов ва Тошкент ҳокими Адҳамбек Фозилбеков ҳамроҳлигида ташриф буюрган.

Президент ҳақида яна бир хабар — у ўтган ҳафта давомида Рўзи Назарни ҳам қабул қилган.

Ўзбекистон парламентининг Бойсун, Қумқўрғон ва Ленинйўли (ҳозирги Қизириқ) туманларининг бир қисм ерлари ҳисобидан Сурхондарё вилояти таркибида Бандихон туманини ташкил этиш ҳақида қарори эълон қилинган (бу туман 2010 йил декабрида тугатилади, 2019 йил октябрида эса қайта тикланади).

1992 йил 1 июндан Ўзбекистон ҳудудида янги таҳрирдаги Йўл ҳаракати қоидалари амал қила бошлаши керак. Соҳа масъуллари «Халқ сўзи» мухбири билан бўлажак янгиланишлар ҳақида суҳбатлашаркан, жумладан, шундай дейди: «Автомобиль ойналарини қорайтириб олганларни кўп учратамиз. Янги қонунга кўра, нотабиий ойналардан фойдаланиш тақиқланади».

Айнан шу қоидалар билан бир вақтда такрорий қоидабузарликлар учун оғирроқ жазоларни белгиловчи қонун ҳам қабул қилинган. Журналистнинг «Қоидабузарликнинг такрорланишини қандай қайд этиш мумкин?», деган саволига берилган жавоб бундай: «Бунинг учун бундан уч йил муқаддам бекор этилган ҳайдовчи гувоҳномасининг талони қайтадан жорий этилади».

«Қашшоқлар касаллиги» сарлавҳаси остида берилган давра суҳбатидан маълум бўлишича, «Ўзбекистонда сил дардчилигига йўлиқиш юқори даражага чиқиб кетган», масалан, биргина «Самарқанд вилоятида силга чалинганлар ҳар йили ўртача 4700 нафар атрофида бўлмоқда».

Дунёда нима гап? Қрим парламенти яриморолнинг мустақиллиги тўғрисидаги ҳужжатни бекор қилиш ҳақида қарор чиқарган.

Нурсултон Назарбоев эса АҚШда. У Chevron корпорацияси билан келгуси 40 йил давомида Қозоғистонга 80 миллиард доллар келтириши мумкин бўлган шартнома имзолаган.

Афғонистонда яна келишмовчиликлар: «Мўжодиддий исёнкор Ҳикматёрдан Кобулдаги бошқа мужоҳидларга қарши жанговар ҳаракат бошлаганлиги учун кечирим сўрашни талаб қилди. Шундагина у ҳозирги маъмуриятда қатнашиши мумкин. Баъзи маълумотларга қараганда, Ҳикматёр бу талабни қабул қилган, бошқа маълумотларда айтилишича, бу талабни қатъий рад этиб, уни ҳақоратомуз талаб деб атаган. У мамлакат раҳбариятидаги ҳозирги ҳокимият тақсимотидан норози бўлиб, яна 14 йилгача фуқаро урушини давом эттириш билан дўқ қилганлиги ҳақида ҳам хабар олинди». Бахтга қарши, уруш яна 29 йил давом этди, балки ҳозир ҳам «тўхтади» деб бўлмас.

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди