Ўзбекистон GSP+ аъзолигидан айнан қандай фойда кўради? — мутахассис фикри
Ўзбекистон Осиё ва Европадаги савдо йўлларини боғлаш учун қулай жойлашган, деб ёзмоқда Euromonitor International мутахассиси Юстинас Лиуима.
Сўнгги бир неча йил ичида мамлакат ўз иқтисодиётини диверсификация қилиш ва савдони ривожлантиришга фаол интилмоқда.
2021 йил апрель ойида Ўзбекистон Европа Иттифоқининг GSP+ (Умумий имтиёзлар схемаси)га қўшилган эди.
GSP+ иштирокчиси сифатида давлат стандарт GSP схемасидан кўра кўпроқ қўшимча иқтисодий манфаатларни олади. Яъни Standart GSP линиясининг 2/3 қисми маҳсулотлар линейкаси бўйича тарифлар бекор қилинади.
Бундан ташқари, 2022 йил март ойида Ўзбекистон Покистон билан имтиёзли савдо тўғрисидаги битимни (PТА) имзолаган бўлиб, унга кўра 34 та товарга тарифларни пасайтиради.
Энг муҳими, бу мамлакатга Покистоннинг денгиз портларига чиқиш имконини беради ва жанубдаги савдо йўлларини мустаҳкамлайди.
Давлат экспортининг умумий қиймати 2016-2021 йиллар давомида ўртача 7 фоизга ўсишда давом этмоқда ва 2020 йилда глобал пандемиядан деярли зарар кўрмаган.
2021 йилда жами экспорт ҳажми 13,2 млрд долларни ташкил этди. Бироқ умумий савдо ҳажми мамлакат иқтисодиёти ҳажмига нисбатан пастлигича қолмоқда.
Ўзбекистон юқори технологияли ва электрон маҳсулотлар экспортини сезиларли даражада оширишга муваффақ бўлди. Масалан, компьютерлар ва офис техникаси экспорти 2016 йилда атиги 0,2 млн доллардан 2021 йилда 63 млн долларга ўсди.
Бундан ташқари, юқори қўшимча қийматга эга бизнес ва молиявий хизматлар экспортининг барқарор ўсишини таъминлашга муваффақ бўлди.
Умуман олганда, мамлакат иқтисодий ислоҳотлар ва нисбатан паст операцион ва энергия харажатларидан фойда олишга эришди, бу эса юқори технологияли маҳсулотлар ва бошқа юқори қийматли секторлар ишлаб чиқариши ва савдосини оширишга ёрдам берди.
GSP+ келишуви Ўзбекистоннинг Европага экспортини янада ошириши мумкин.
Европада машинасозлик, автомобиллар, юқори технологияли товарлар ва тиббий асбоб-ускуналар ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш кутилаётгани турли электрон компонентлар ва металл қисмларга бўлган талабни оширади.
Мамлакат ўз муваффақиятларини янада мустаҳкамлаши ва операцион харажатларни камайтириш ҳисобига электрон маҳсулотлар ва кичик компонентлар ишлаб чиқаришни кенгайтириши мумкин.
Бундан ташқари, Европанинг яшил иқтисодиётга ўтиши ва металл етказиб беришни диверсификация қилиш зарурати Ўзбекистондан металл маҳсулотлари экспортини янада ошириши мумкин.
Бироқ, денгизга киришнинг йўқлиги ва Европадаги асосий ишлаб чиқариш марказларига узоқ масофа ўсиш потенциалининг бир қисмини чеклайдиган тўсиқ бўлиши мумкин.
Шу сабабли, Европа бозорлари билан сув, қуруқлик ва темир йўл алоқаларини янада ривожлантириш ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлиб қолади.
Импорт қилинадиган товарлар бўйича жами импорт 2016-2021 йиллар давомида ўртача 12 фоизга ўсди. Импортнинг умумий қиймати 2021 йилда 20,8 млрд долларни ташкил этиб, мамлакатни товар ва хизматларнинг соф импортчисига айлантирди.
Давлатдан асосан саноат маҳсулотлари, металл ва озиқ-овқат маҳсулотлари импорт қилинади. 2021 йилда автомобиллар ва эҳтиёт қисмлар, асосий темир-пўлат ҳамда озиқ-овқат маҳсулотлари импортнинг энг катта тоифалари бўлди.
Бу кўп жиҳатдан иқтисодий ислоҳотлар ва кенгайиб бораётган ишлаб чиқариш секторининг натижаси бўлиб, ўз навбатида тегишли техника ва шунга ўхшаш ишлаб чиқариш товарларига талабни кучайтирди.
Импорт бўйича асосий ҳамкорлар 2021 йилда Россия, Хитой, Қозоғистон ва Жанубий Корея бўлган.
Келажакда импорт таркибида сезиларли ўзгаришлар кутилмаяпти. Иқтисодиёти 2025 йилга бориб реал кўринишда ўртача 5,5 фоизга ўсиши прогноз қилинмоқда, бу эса ўз навбатида машинасозлик ва қурилиш материалларига талабни ўстиради.
Жаҳон бозорларидаги юқори ўзгарувчанлик ва натижада энергия материаллари нархининг ошиши ҳисобга олинган ҳолда энергия импорти ҳам ошиши мумкин. Ваҳоланки, Ўзбекистон озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари импортини қисқартириш имкониятига эга.
Қимматбаҳо озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқаришни кўпайтиришга қаратилган логистика ва иқтисодий ислоҳотларга сармоя киритиш озиқ-овқат импортига боғлиқликни камайтириши мумкин.
Глобал таъминот занжирлари ва савдодаги кутилаётган ўзгаришлар импорт ҳамкорлари рўйхатида ҳам ўзгаришларга олиб келиши мумкин.
Сўнгги беш йил ичида мамлакатнинг Европа Иттифоқи давлатларидан импорти сезиларли даражада ошди ва янги савдо келишувлари, шунингдек, Европа таъминот тармоғига интеграциялашувнинг кучайиши импортни янада ошириши мумкин.
Аввалроқ GSP+ натижаси: Ўзбекистон маҳсулотларини Европага экспорт қилиш ҳажми 56 фоизга ошгани ҳақида хабар берилган эди.
