«Кўриб, билиб турсак-да, қаршилик қилолмадик». Ситораи Моҳи Хосса музейи директори тарихий сарой таъмирининг нотўғрилиги 2020 йилда маълум бўлганини айтмоқда

Бухородаги Ситорайи Моҳи Хосса музейида Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 11 декабрдаги «2017—2027 йилларда давлат музейлари фаолиятини такомиллаштириш ва моддий-техник базасини мустаҳкамлаш бўйича комплекс чора-тадбирлар дастурини тасдиқлаш тўғрисида» қабул қилинган қарорига кўра, 2019 йилда реставрация ишлари бошланган. Маданият вазирлиги мазкур қарорда белгиланган давлат музейлари биноларининг эскиз лойиҳаси, лойиҳа-смета ҳужжатларини ишлаб чиқиши ва уни давлат экспертизасидан ўтказишни ташкил этиши лозим бўлган.

Реставрация жараёнида музейни лойиҳалаштириш ишлари Маданият вазирлиги Маданий мерос департаменти ҳузуридаги илмий эксперт кенгашидан ўтказилган. Таъмирлаш ишлари эса тендерда ғолиб бўлган Намангандаги «Замин қурилиш» масъулияти чекланган жамияти томонидан амалга оширилган.

Қурилиш ташкилоти ёзги саройнинг қабулхона, меҳмонхона, канизакхона ҳамда каниказхонага тегишли кўшк тарихий биноларини мукаммал таъмирлаши лозим бўлган. Бироқ, реставрация ишларига номутахассис усталар жалб қилингани боис қадимий обиданинг тарихий ва бадиий безагига зарар етказилган.

«Қурилиш ишлари 2019—2020 йилларда амалга оширилган бўлиб, реставрация уч босқичдан иборат бўлган. Реставрация жараёнида бинонинг тарихий ва бадиий аҳамияти йўқолаётганидан хабар топган Бухоро шаҳрининг марҳум ҳокими Карим Камолов ҳамда вилоят Маданий мерос департаменти масъуллари объектга келган. Қурувчиларни огоҳлантириб, реставрация ишларини тўхтатишга уринган. Натижаси бўлмагач, огоҳлантириш хатлари юборилган. Анча баҳс ва тортишувлардан сўнг прокуратурага маълумотнома киритилган. Шу сабаб қурилиш ишлари 2020 йилнинг март ойида тўхтатилган. Аммо бу пайтда таъмирлаш ишларининг иккинчи босқичи якунланаётган бўлган», — деди музей раҳбари Суҳроб Салимов.

Музей директори қурилиш ишлари унинг кўз олдида хато бажарилаётганини, сарой тарихий аҳамиятини йўқотаётганини кўриб турса ҳам бунга қаршилик қилолмаганини айтмоқда.

«Тўғри, биз ишлар хато бажарилаётганини кўриб, билиб турдик. Аммо қаршилик қилолмадик. Кучимиз етмади. Тушунтирдик, тушунишмади», — дейди музей директори.

«Дарё» мухбирига маълумот берган манба қурилиш ишлари Маданият вазирлиги бошчилигида бажарилганини, таъмирлаш ишларини тендерда ютиб олишда ҳам таниш-билишчиликка йўл қўйилган бўлиши мумкинлигини билдирган.

Музей раҳбарининг айтишича, реставрация бўйича Тошкентдан мутахассислар келиб, комплексда олиб борилган ишлардаги катта камчилик ва хатоларни ўрганган. Ва хулоса юзасидан прокуратурага тақдимнома киритган. Бош прокуратура томонидан тузилган комиссия аъзолари реставрация ишларида қўпол хатоликларга йўл қўйилганини аниқлаган. Зина ва айвонлардаги қадимий кошин ва нақшлар номутахассис усталар сабаб шакли ва жозибадорлигини йўқотган.

Бухоро давлат музейи қўриқхонаси бош директорининг сўзига кўра, мазкур музейда кўзда тутилган реставрация ишларига 8 миллиард сўм маблағ ажратилган. Қизиғи, реставрация жараёнларини лойиҳалаш ишларида Бухородан соҳага дахлдор бирорта масъул ҳам, мутахассис ҳам қатнашмаган. Таъмирлаш ишлари эса реставратор бўлмаган шахслар томонидан амалга оширилган.

«1912—1914 йилларда қурилган қабулхона биноси, 1915—1916 йилларда қурилган меҳмонхона биноси ҳамда 1916—1917 йилларда қурилган канизакхона ва унинг кўшк биноларида юқорида айтилганидек, номутахассис усталар иш олиб борган. Қурилиш ишлари жуда қўпол бажарилган. Жозибадорлик йўқотилган. Қабулхона биносининг барча деразалари ташқи томондан қайта тозаланиб, жилодор тус берилиши ўрнига, сифатсиз ёғоч тахталар билан кўр-кўрона қоплаб қўйилган. Деразаларнинг қадимий темир илгаклари кесилиб, яроқсиз ҳолга келтирилган. Қабулхона биноси деворининг музей ҳовузи қаршисидаги кўшк ҳам ёғоч тахталар билан қопланган. Канизакхона ички девори шифтидаги ўйма нақшлар реставрациясида сифатсиз ранг-бўёқлардан пала-партиш фойдаланилган. Маданий тарихий объект реставрацияси ишларига ўта ҳурматсизлик ва билимсизлик билан ёндашилган», — дейди Баҳром Насимов.

«Дарё» мухбири ҳолат юзасидан музейга келган аҳоли билан ҳам суҳбатлашди.

«Биз ҳар куни саройга ҳордиқ олиш учун кирардик. Бугун эса фақатгина унинг ҳолатига ачинамиз. Бир кўришдаёқ, тарихий бинолар деворлари сифатсиз ёғочлар билан беркитиб қўйилган. Айниқса, бу биноларнинг эски ўрис ҳаммомларига ўхшатиб қўйилгани жудаям ачинарли», — дейди аҳоли вакиллари.

Мухбир билан суҳбатда ўзини ошкор этишни истамаган суҳбатдош ҳолат юзасидан 2020 йилнинг март ойида прокуратурага маълумот киритилганида, мажмуанинг бадиий безаклари, нақшлари, кошинлари нобут қилиниб, тарихий ва бадиий қийматига жами 28 миллиард сўм зарар етказилгани аниқланган. Бироқ, ўрганиш ишлари икки йилдан буён якунига етказилмай, эътиборсиз қолдирилган. Ва энг ачинарлиси ўша пайтда прокуратура келтирилган зарарни бор йўғи 3 миллиард сўмга баҳолаган.