Иссиқ кунда ҳам қайноқ чой ичишга одатланган ўзбекистонликларнинг кўп қисми бугун кофе ишқибозига айланган. Улар учун бир финжон иссиқ қаҳва, кези келса анъанавий нонуштанинг ўрнини ҳам боса олиш даражасига етаётгани айни ҳақиқат. Энди эрта тонгдан шоша-пиша уйидан чиққан талаба ёки оддий ишчининг нонушта қилмагани муаммо эмас — кўча-кўйда тобора сони ортиб бораётган турли кўринишга эга қаҳва сотиладиган нуқталар масалага ечим бўляпти. Баъзилар қаҳвага кунлик энергия сифатида қарайди, бошқалар эса унинг таъми ўзгачалиги учун танловга сабаб бўлаётганини айтади. Шу тариқа қаҳва сотувчиларининг кундалик савдоси яхшиланиб боряпти ва аҳолида киши билмас қаҳва маданияти шаклланмоқда.
Қаҳвага бўлган муҳаббат шунчаки қизиқишми ёки эҳтиёж? Қаҳвасиз кунини тасаввур қилолмайдиган, унинг ёқимли ҳидлариданоқ тетиклашувчи кофеманлар, албатта, иккинчи вариантни жавоб сифатида кўрсатади. «Дарё» эса қаҳва билан боғлиқ шу ва бошқа саволлар юзасидан мутахассис фикрини ўрганди.
Дунёда нефть савдосидан кейин иккинчи ўринда турадиган энг кўп сотилувчи маҳсулот — қаҳвада қандайдир умумлаштирувчи хусусият бор: бу ичимликка бўлган муҳаббат дунёнинг турли бурчагидаги одамларни бирлаштиради.
Турли тайёрланиш услуби, ёқимли ҳиди, тақдим этиш йўли ва барчага севимли таъми — буларнинг барчаси қаҳва дунёсини яратади. Одам қаерда бўлмасин, ярим кечаси аэропортдами, эрта тонгда меҳмонхонада ёки кун орасида йўл юзидаги тамаддихона менюсида қаҳва, албатта, ўрин олади.
Қаҳвага бўлган эҳтиёж ёки қизиқишнинг тобора ортиб бораётганини рақамларда ҳам кўриш мумкин. Давлат статистика қўмитаси маълумотларига кўра, 2021 йилда Ўзбекистон 36 та хорижий давлатдан қиймати 1,9 миллион долларга тенг қарийб 333 тонна қаҳва маҳсулотларини импорт қилган. Бу рақамлар 2020 йил билан солиштирилганда 2,7 тоннага ошган.
Энг кўп кофе маҳсулотлари импорт қилинган давлатлар:
- Россиядан — 102,3 тонна;
- Италиядан — 95,2 тонна;
- Бразилиядан — 49 тонна;
- Вьетнамдан — 23,2 тонна;
- Беларусдан — 17,6 тонна;
- Туркиядан — 8,2 тонна;
- Колумбиядан — 7,7 тонна;
- Германиядан — 6,3 тонна.
Қиёслаш учун: Ўзбекистон 2021 йилда 24 та хорижий давлатдан қиймати 42,8 миллион долларга тенг 32,2 минг тонна чой импорт қилган.
«Дарё» билан суҳбатда бўлган Sanny Coffee асосчиси Санжарбек Аширмуҳаммедов, тадбиркорлар кофе хом ашёсини бошқа давлатдан ўзи олиб киргани анча арзон нархга тўғри келишини таъкидлади:
«Бу кофе ичувчилар учун ҳам жуда муҳим. Сабаби тадбиркор маҳсулотларини қанча нархга сотиб олса, шундан келиб чиқиб тайёр қаҳва нархларини белгилайди. Қўйилган нарх эса маҳсулотлар харажатини қоплаши зарур».
Ўзбекистонга энг кўп қаҳва экспорт қилган Россияда кофе билан боғлиқ вазият қандай?
Россиялик тадқиқотчи, олим ва иқтисод фанлари номзоди Михаил Соловевнинг маълумотларига кўра, қаҳва истеъмоли Россияда аввалига киши бошига йилига 1,5 кг ни ташкил қилган. СССР парчаланганидан сўнг у 7 баробарга ортиб, доимий истеъмол қилинадиган чойни ортда қолдирган.
Сталин давридаги кофе танқислиги пайтида эса қаҳвани ўзига тўқ оилалар, бой, элита қатлам ва ҳарбийлар сотиб олиш имконига эга бўлган. Оддий қатлам чой ичишни афзал билган.
Европанинг йирик давлатлари бўлган Германия ва Францияда одамлар Россиядан 30 баробар кўпроқ қаҳва ичади. Ҳатто чойни оммавий яхши кўриб, анъанавий истеъмол қиладиган Буюк Британия аҳолиси ҳам россияликлардан 8 баробар кўпроқ қаҳва ичаркан.
Маълумот: Бутун дунёда қаҳвага турли қўшимчалар қўшилади. Ноодатийларидан — Эфиопияда туз, Марокашда эса мурч.
Статистика қаҳва истеъмоли борган сари оммалашиб, анъанавий чой ўрнини ҳам эгаллаётганини кўрсатади. Буюк Британиянинг Expert market компанияси ўтказган тадқиқотларга кўра, энг қиммат ва энг арзон бир финжон қаҳва қуйидаги мамлакатларда сотилади:
Қаҳва нисбатан арзон бўлган мамлакатлар
- Болгария — 1,31 доллар
- Миср — 1,37 доллар
- Португалия — 1,42 доллар
- Колумбия — 1,42 доллар
- Марокаш— 1,46 доллар
Қаҳва нисбатан қиммат бўлган давлатлар
- Дания — 5,33 доллар
- Исландия — 5,16 доллар
- Қатар — 4,97 доллар
- Норвегия — 4,94 доллар
- Швейцария — 4,81 доллар
Бу бўйича Ўзбекистондаги нархлар ҳолати қандай? Аҳолининг қанча қисми уни эрта тонгдан, кун ўртасида ёки кўнгли тусаган вақтда сотиб олиш имконига эга? Шу ва бошқа саволларга мутахассис Санжарбек Аширмуҳаммедов қуйидагича жавоб берди.
Қаҳва маданияти Ўзбекистонда шаклланганми?
«Авваллари бизнинг одамлар қаҳва деганда фақат «учтаси бирда» қадоқланган кукунларни тайёрлаб ичишнигина тасаввур қилган. Ҳозир эса қаҳва маданияти анча шакллана бошлади.
Энди одамлар нафақат икки қошиқ шакар, кофе ва қуритилган сутга сув қўшиб тайёрлашни, балки қаҳвани махсус тайёрлайдиган жойларда янчилмаган турини сотиб ола бошлади. Маълум қисми эса энди танлаб, саралаб ичади.
Қаерда тўғри ва сифатли тайёрлайди-ю, қаерда қаҳвани куйдириб, тахирлаштириб юборганини ажратадиганлар ҳам пайдо бўлди. Мижозлар уни шунчалик диққат билан тушунишга ҳаракат қиляптики, буюртма беришдан олдин қандай кофедан ва сутдан фойдаланасизлар деган саволларни ҳам бера бошлади.
Талабгорлар, тушунадиганлар кўпайиб боряптими, демак, Ўзбекистонда қаҳва вақтинчалик ичимлик эмас. Ўрнини бошқа ичимликлар эгаллай олмайди ҳам. Унинг оммалашуви кун сайин ортиб боради, аммо камаймайди», — дейди Аширмуҳаммедов.
Ўзбекистондаги аҳоли бир марта қаҳва сотиб олиш учун қанча маблағ сарфлашга тайёр?
Санжар Аширмуҳаммедовга кўра, кофе сотиб олувчиларнинг барчаси ҳам унинг ишқибози бўлавермайди. 10 минг сўмлик қаҳвани олиб, маза қилиб ичадиганлар бўлади. Улар одатда қаҳвага шунчаки ичимлик сифатида қарайдиганлар.
«Чунки сифатли қаҳва, табиийки, арзон турмайди. Унинг таъсири эса сифатлиларидан бир неча баробарга камроқ бўлиши ёки умуман бўлмаслиги мумкин.
Аммо буни тушуна оладиган ва фарқига борадиган мижозларгина англаб етади. Умумий олганда эса аҳоли сифатли қаҳвани ўртача 20 минг сўмга олишга тайёр, фикримча. Ҳар ҳолда одатий ташриф буюрувчилар нархларга эътироз билдирмаган. Чунки ундан паст нарх сифатли маҳсулотларининг нархини қопламайди», — дея қўшимча қилди у.
Американо ёки эспрессодан кўра капучинога талаб кўп
Мутахассис мижозларнинг танлови кўп ҳолларда бир хил бўлишини айтди:
«Юқорида айтиб ўтганимдек, кофе маданияти бизда секин-секин ривожланиб боряпти. Лекин ҳали етарли даражага етмаган. Масалан, қаҳва ҳақида нисбатан етарли маълумотга эга инсонлар, уни кўпроқ тетиклаштириш мақсадида ичади.
Тетиклаштириш хусусиятига эса инсонда эрта тонгдан кўпроқ эҳтиёж сезилади. Бир қаҳва ичиб, миямни ҳам уйғотиб олай, дейдиганлар бу мақсади учун аслида эспрессо ёки американо ичса, тўғри бўлади. Бироқ ўша вақтда келувчилар шу мақсадни кўзлайди-ю, капучино буюради».
Маълумот: Япония кофе истеъмоли бўйича 3-ўринда туради. 1 октябрь — Японияда Қаҳва куни сифатида нишонланади.
«Бу-ку майли, баъзилар борки, келиб қандай қаҳва буюришни ҳам билмайди. Ёки энг кўп эшитганини буюради. Бундай ҳолатда бариста топқир бўлиши, ўзи таклиф бериши ва қаҳвани имкон қадар мукаммал тайёрлаши зарур бўлади. Шу йўл билан мижозни қаҳва оламига олиб кириб, ёдида қолдириши керак.
Чунки мижоз илк марта татиб кўриши билан барча шу турдаги қаҳваларга умумий баҳо беради ва агар ёқса, мазали тайёрловчи сифатида айнан сизнинг одатий мижозингизга айланиб қолади. Ёки аксинча, қаҳвани умуман ёқтирмай, фалон жойда ичгандим, яхши эмас экан, деган фикри билан ўзи кабиларни ҳам узоқлаштириши мумкин.
Капучинога қайтсак, буни кўпроқ таъсири эмас, таъмигагина қизиқадиганлар танлагани маъқул. Сабаби унда кофеин моддаси миқдори жуда оз бўлади», — дейди Sanny Coffee асосчиси.
Энг кўп ташриф буюрувчилар
Ташриф буюрувчилар нафақат маҳсулотнинг сифатига, балки жойнинг қаерда эканлигига қараб ҳам кўп ёки кам бўлиши мумкин. Бу ҳақда Санжарбек шундай дейди:
«Тадбиркор танлаётган жойи – бизнеснинг келажакдаги ривожи учун катта таъсир кўрсатади. Айнан кофешопларни оладиган бўлсак, 2 метр ҳам катта аҳамиятга эга. Масалан, биздан олдин йўл юзида кофе сотадиган жой бўлса, ўтиб кетаётган одам биринчи кўзи тушган ўша жойдан кириб олади.
Бизга эса таъми ёдида қолган, бизни билган мижозлар келади. Улар сизнинг «вафодор» мижозингиз бўлиши мумкин. Аммо бу кўчаларга биринчи марта иши тушиб келганлар бир мартадан сотиб олса ҳам кунлик режа бажарилиши тезроқ бўлади».
«Айтганимдек, бизга асосан одатий мижозлар ташриф буюради. Уларни ёш категориясига ажратиш бироз нотўғри. Чунки 50–60 ёшдаги буви-бувалар ва ота-онаси билан келадиган 12–14 ёшли болалар ҳам бор. Агар бу жой бирор таълим муассасаси олдида бўлганида эди бемалол асосий мижозларни ўқувчи ва талабалар, деб айта олардим», — қўшимча қилади Санжарбек.
Қизиқ маълумот: Ҳар куни дунё бўйлаб, тахминан, 2,25 миллиард, йилига 0,82 триллион финжон кофе истеъмол қилинади. Қаҳва бизнеси эса дунё бўйлаб юз минглаб аҳолини иш билан таъминлайди.
Қулаш хавфи ва муваффақият
Коронавирус инфекцияси ва унинг оқибатида қўлланилган карантин чораларининг жиддий зарарлари тадбиркорнинг бизнесини ҳам четлаб ўтмаган. Натижада Санжарбек ўз фаолиятини «музлатиб», нолдан бошлаганини айтди:
«Бу бизни учинчи марта очган жойимиз. Илк филиал Қорасув даҳасида очилган. У пайт биз танлаган жойда қаҳва сотадиган кафе бўлмаган. Гўзал интерьер, итальян қаҳвасининг нозик иси ва атмосфера учун келадиган мижозларимиз кўп эди. Аслида яхши юриб кетиши керак бўлган бизнес карантин сабаб минусга кириб кетган.
Бизга ҳеч қандай имтиёз, ижара нархида чегирма ҳам бўлмаган. Ишлаш вақти кечки 20:00 гача, унда ҳам мижозлар кам. Ва биз, афсуски, 100 миллион сўм минусга кирдик. Шундан кейин у 40 квадратлик жойни ёпиб, 4 квадрат жойда очилдик. У ерда дастлабки 100 доллар фойда топилгач, бизга ҳозирги жойни таклиф қилишди.
Келганимизда фақат ўтирадиган жиҳозларгина бор эди. Ўзимиз нолдан бошлаб, чиройли атмосфера яратдик. Сифатли жиҳоз ва маҳсулотлар, қолаверса, қаҳвани моҳирона тайёрлаш услубимиз билан доимий мижозларимизга эга бўлдик.
Энг қувонтирадигани эса илк очган филиалимиздаги мижозлардан бизни шу ерда қайта очилганимизни билгач, топиб келадиганлари ҳам бўлди. Бу эса тадбиркор ҳар қандай ҳолатга тайёр туриши кераклигининг яна бир исботидир», — дейди тадбиркор.
Ҳар бир тадбиркорлик эҳтиёж ва талабга яраша ривожланиб бораверади. Албатта, қаҳва ҳам ўзбекларнинг ҳаётига бугун кириб қолган ичимлик эмас. Эксперт уни аҳоли фақат «учтаси бирда» туринигина таниган, деган даврда ҳам унинг ишқибозлари бўлган. Шунчаки рақамларда қаҳва ўзбек учун севимли чой билан тенглашаётгани, унга одатдагидан кўп талаб ва қизиқиш бўлаётгани соясида худди янги кашфиётдек хулоса уйғотгандир?!
Изоҳ (0)