19 ёшида танилган, беайб суд залига чақирилган, «қироличалар саҳнаси»га чиққан илк Шарқ санъаткори: Ўзбекистон Қаҳрамони Муножот Йўлчиева 61 ёшда (фото)

Мақом ашулаларини моҳирона ижро этиб келаётган Ўзбекистон Қаҳрамони Муножот Йўлчиева 26 ноябрь куни таваллуд топган. Ноёб овози, туйғуларга бой ижроси билан хорижликларнинг ҳам эътиборини қозонган санъаткорнинг Европадаги концертларида билетлар ҳамиша талаш бўлади. Муборак 61 ёшни нишонлаётган Муножот Йўлчиеванинг ижодий фаолияти ва ҳаётига оид маълумотларни эътиборингизга ҳавола этамиз.

Серфарзанд оила Муножоти

Муножот Йўлчиева 1960 йили Андижон вилоятининг Булоқбоши туманидаги Ширмонбулоқ қишлоғида туғилган. Оилада олти қиз ва икки ўғилнинг учинчиси бўлган Муножотнинг отаси ҳайдовчи, онаси эса дала ишчиси сифатида меҳнат қилади.

У оилавий муҳит сабаб кичкиналигидан санъатга қизиқади. Ўқувчилик даврида мактабда ўтказиладиган турли тадбирларда фаол бўлишга интилиб, ашула ва рақс тўгаракларига қатнайди.

«Онам Муборакхон ая ‘Тановар’, ‘Сумбула’ каби халқ қўшиқларини хиргойи қиларди. Уларнинг овозлари ниҳоятда ширали эди. Аммо давр тақозоси билан санъат йўлидан кетмаганлар. Доим санъаткор бўлолмаганимдан афсусланаман, дердилар. Волидамнинг армонлари ўрнини менинг ютуқларим тўлдирганини кейинчалик ўзи хурсанд бўлиб кўп такрорлаган.

8-синфда ўқиб юрганимда устоз санъаткор Фаттохон Мамадалиев туманимиздаги маданият уйида ансамбл ташкил қилиб бериш учун таклиф этилган. Аммо ижрочилар кўплиги боис мени хонанда сифатида қабул қилишмаган. Раққосалар камлиги учун рақс тушиш билан шуғулланганман.

Дадам санъатсеварлигимни кўриб, ижроларимни севиб эшитса-да, бу касбни танлашимга ҳамиша тиш-тирноғи билан қарши бўлган. Ҳатто акаларим ҳам кўнмаган. Мактабни битириш арафасида тоғам Абдулла Мавлонов уйдагиларни, айниқса, отамни бир амаллаб кўндириб, ҳужжатларимни Ўзбекистон давлат консерваториясининг вокал йўналишига топширишимни маслаҳат берган», — дейди у интервьюларининг бирида.

Бироқ имтиҳон вақтида «Овозингиз опера хонандалигига тўғри келмайди», дея Муножотни вокал йўналишига ўқишга қабул қилишмайди. Шу пайт Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган артист Шавкат Мирзаев «Овозингиз устида ишлаб, мақомчи қилишим мумкин», — дейди.

Мусиқадан бехабар бўлган Муножот анъанавий мақом ижрочилигининг икки йиллик тайёрлов бўлимига ўқишга қабул қилинади.

Шароф Рашидов назарига тушган ёш ижрочилар

1980 йилнинг 9 февраль куни «Назм ва наво» кўрсатувида бир қанча ёш ижрочилар «Муножот» ва «Ушшоқ»ни ижро этишади. Мазкур лойиҳадаги чиқишдан кейин 19 ёшли Муножот эл назарига тушади. Худди шу кўрсатувни кўрган Ўзбекистоннинг ўша вақтдаги раҳбари Шароф Рашидов «Мақом йўналишида куйлайдиган ёшлар бор экан-ку. Шу қизларни ‘Мақом’ ансамблига ишга олинглар», дея кўрсатма беради.

Муножот Йўлчиева тайёрлов бўлимининг иккинчи босқичини тамомлаш арафасида «Мақом» ансамблининг забардаст дарғалари — Ориф Алимаҳсумов, Берта Давидова, Комунна Исмоилова, Ҳадя Юсупова, Эсон Лутфуллаев, Матлуба Дадабоева билан ишлаш бахтига муяссар бўлади.

У 1980 йилнинг ёзида икки йиллик тайёрлов курсини тугатгач, Ўзбекистон давлат консерваториясининг мақом йўналишига ўқишга киради. Устози Шавкат Мирзаев билан санъатнинг энг мураккаб йўлида ижод қилишда давом этади.

Олий ўқув юртида таҳсил олаётган Муножотга Москва давлат консерваториясига бориб, опера йўналишида таҳсил олиш зарурлигини, кейинчалик Италияда амалиёт ўташи мумкинлигини, мақом эса санъат соҳасида келажаксиз йўл эканлигини уқтиришади.

Аммо у бу таклифни рад этиб, «Мақом йўналишидан воз кечолмайман, у менинг муҳаббатим», — дея қатъий жавоб қайтаради.

«Иффатимни йўқотганлигим ҳақида гап-сўз тарқалган»

Муножот «Мақом» ансамблида иш бошлаган илк йилларда у ва устози Шавкат Мирзаев тўғрисида турли гап-сўзлар тарқалади. Уни эшитган ёш хонанда йиғлаб юборади.

«Бу гапларнинг тарқалганига икки ойдан ортиқроқ вақт бўлган экан. Бу гапларни гапириш қанчалик оғир бўлмасин, айтаман. Бу ҳақда шу кунгача бирорта интервьюда айтмаганман: иффатимни йўқотганлигим ҳақида гап-сўз тарқалган экан. Бунга сабаб менга кўпроқ эътибор бериляпти, деб ҳисоблашган. Аслида, мураббий ҳамма билан бирдек ишлайди, фақат баъзилар машғулотларни тезда ўзлаштириб олади.

У пайтларда бемалол раҳбариятга чиқиш у қадар қийин бўлмаган. Ўзимни ёмон ҳис қилганман. Наҳотки бир ансамблда ишлаб юрган ака-опаларим мен ҳақимда шундай деб ўйлашяпти, деб йиғлаганман. Афсуски, ўша куни мени раҳбар қабулига киритишмаган. Эртаси куни ишга борсам, шов-шув. Давлат раҳбари қабулига кирмоқчи бўлганим ҳақидаги хабар етиб келибди. Шунда ансамбл директори мени қабулига чақириб, устозимни раҳбарлик қилолмаганликда айблашгани ва у ўз аризасига кўра ишдан кетаётганини айтди. Шунда мен ишда қолмаслигимни, ҳақиқатни айтолмайдиган ҳамкасблар билан ишламаслигимни айтганман.

Мана шу воқеадан сўнг Тошкентдан бош олиб қишлоққа кетишни ва турмушга чиқиб, айтилган гаплар бўҳтондан бўлак нарса эмаслигини исботлашни ният қилгандим. Шунда давлат амалдорларидан бири ишонч билдириб, бошқа жамоа билан ижодни давом эттиришимни тайинлаган», — дейди санъаткор бир интервьюсида.

Қироличалар саҳнасидаги биринчи Шарқ санъаткори

Санъаткор илк бор дунё саҳнасига 1995 йилда Фран­сиянинг «Де ла Вилл» теат­рида ўтказилган фестивалда чиқади. Шундан кейин у ушбу давлатга йигирма мартадан кўпроқ ташриф буюриб, Франциянинг деярли барча шаҳарларида чиқишлар қилади.

Муножот Йўлчиева Америка, Англия, Япония, Хитой, Корея, Ҳиндистон, Италия, Швейцария, Бразилия, Германия, Испания, Бельгия, Франция, Россия, Ҳиндистон, Дания сингари давлатларнинг машҳур саҳналарида ҳам қўшиқ куйлайди.

«Йигирма йиллар аввал Лондондаги ‘элизабет холл’, яъни ‘қироличалар саҳнаси’ деган ҳашаматли санъат саройида концерт берганимда ташкилотчилар ва таржимонлар Шарқ мамлакатларидан биринчи бўлиб бу ерда сиз куйлаяпсиз, шу пайтгача ҳеч ким ушбу саҳнада чиқиш қилмаган. Чунки ҳаммага ҳам рухсат беришмайди, деган.

Географик жиҳатдан катта бўлган мамлакатлардан — Канада ва Австралия саҳналарида туриб, мумтоз қўшиқлар куйлаш орзум бор. Насиб этса, бу мақсадларим ҳам кун келиб, рўёбга чиқар, деган умиддаман», — дейди мақом ижрочиси.

«Муножот»дан «Ёр-ёр»гача...

Дунёнинг кўплаб мамлакатида турли концертларда қатнашган Муножот Йўлчиева интервьюларининг бирида хорижлик мухлислари, асосан, қайси қўшиқларини қайта-қайта айтишини талаб қилгани ҳақида шундай деган эди:

«Чет элда оғир ва салобатли қўшиқларга талаб жуда юқори. Англиядаги концертларимнинг бирида қирқ беш ёшлар чамасидаги аёл дастур бошланмасидан олдин ёнимизга келиб, сиз бугун ‘Ким кейин, ким илгари’ қўшиғингизни ҳам айтасизми, деб савол берди. Унга юзланиб, бундай қўшиғим борлигини қаердан биласиз, десам, CД дискингизни харид қилганман. Шу ижронгизни такрор эшитиб зерикмаяпман, деди.

Унинг фикрини ҳурмат қилган ҳолда ‘Ким кейин, ким илгари’ қўшиғимни концерт режасига киритганмиз. Хорижликларнинг қайсидир бири Чустий ғазаллари билан яратилган қўшиқларимни ёқтиришса, айримлари ‘Муножот’ни, яна бошқалари миллий фолклор намунаси ‘Ёр-ёр’ни сўрашади. Қисқаси, барча ашулаларимнинг ўз мухлиси бор. Ҳар доим овоз, мусиқа ва сўз бир-бирини тўлдириб борса, тингловчини бефарқ қолдирмайди».

Юксак ижодий муваффақиятлар

Санъаткор ижодий фаолияти давомида ҳукуматнинг кўплаб мукофотларига сазовор бўлиб келмоқда. Хусусан, 1990 йил «Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган артист», 1994 йил «Ўзбекистон Республикаси халқ артисти» унвонлари, 1998 йил «Эл-юрт ҳурмати», 2004 йил «Фидокорона хизматлари учун», 2011 йил «Буюк хизматлари учун», 2019 йил «Меҳнат шуҳрати» орденлари билан тақдирланади.

1995 йили Франция, 1997 йил Германияда аудио альбомлари чиқарилиб, кўп нусхаларда сотилади. 1997 йил «Шарқ тароналари» халқаро мусиқа фестивалида биринчи ўрин соҳибасига айланади.

2000 йилдан буён Ўзбекистон давлат консерваториясида педагоглик фаолиятини юритиб келаётган санъаткор 2006 йилда фахрий профессор илмий унвонини олган.

2001–2004 йилларда ЮНЕСКО қошидаги махсус комиссия аъзоси сифатида ҳам фаолият кўрсатади. У 2004 йил Осиё-Тинч океани минтақасидан «BBC Word Music Awards» нуфузли мукофотини қўлга киритади.

1982–2014 йилларда Муҳиддин Қориёқубов номидаги Академик ва халқ бадиий жамоалар дирекциясида яккахон хонанда сифатида ишлаб, олтин фонддаги катта-катта ашулаларга сайқал бериб, ўз йўналишида қайта ёзади.

2021 йилда «Ўзбекистон Қаҳрамони» унвонига лойиқ кўрилган санъаткор ҳақида президент Шавкат Мирзиёев тақдирлаш маросимида шундай деганди:

«Муножотхон ноёб овози, бетакрор ижро маҳорати, ўзбек аёлига хос гўзал фазилатлари билан ҳаммамизнинг муҳаббатимиз, ҳурматимизни қозонган. Ҳар бир инсон Муножотхонни кўрганида ғурур билан ўз онаси, синглисини, гўзал фазилатли ўзбек аёлини кўргандек бўлади.

Муножотхоннинг ноёб овозга эгалиги, ҳозиргача ҳам ўз устида ишлаши, тартиб-интизом билан консерваторияда ёшларга таълим беришларининг ўзи қаҳрамонлик. Мен ўйлайманки, ушбу эътироф, эҳтиром ҳали жуда катта куч беради».

«Беайб инсоннинг обрўсига путур етказади»

2018 йилнинг декабрида Муножот Йўлчиева суд мажлисига чақирилади. Гап шундаки, бир талаба йигит Тошкент давлат консерваториясига ўқишга киритиб қўйишни ва ижодий имтиҳондан Муножот Йўлчиевага айтиб юқори баҳо олиб беришни ваъда қилади. Бунинг эвазига эса икки нафар абитуриентдан 12 минг АҚШ долларини талаб қилади. Келишилган миқдордан 4 минг АҚШ долларини олаётган вақтида қўлга тушади.

«Ўша воқеадан жуда жаҳлим чиқди. Анъанавий хонандаликка умуман дахли бўлмаган консерваториянинг собиқ талабаларидан бири Муножот Йўлчиева билан гаплашиб, ўқишга киритиб қўяман, дея бир абитуриентдан келишган ҳолда пул олган. Энг қизиғи, у пайтда мен Германияда халқаро фестивалда эдим.

Ижодий сафардан қайтсам, судга чақиришди. Воқеадан хабар топгач, карахт бўлиб қолдим. Мана шундай ҳолатлар беайб инсоннинг йиллар давомида мисқоллаб йиғган ҳурмати, обрўсига путур етказади», — дейди устоз санъаткор.

Шахсий ҳаёт...

1982 йили ҳинд ва урду тиллари бўйича мутахассис Ҳурматилло Бўриевга турмушга чиққан санъаткорнинг Музаффар ва Шуҳрат исмли фарзанди бор. 2006 йилда Миср маданият маркази билан ҳамкорликда ташкил этилган «Намунали аёл» танловида ғолиб бўлган Муножот Йўлчиева қайноналик мақомига эришган.

«Оилада ҳам меҳрибон, ҳам қаттиққўл онаман, ич-ичимдан меҳр туйсам-да, икки ўғлимга жуда талабчан муносабатда бўлганман. Болалигимизданоқ меҳнаткаш ва меҳрибон отамнинг қаттиққўл, жиддий тарбияси ўлароқ, менинг характеримда ҳам шу жиҳатлар шаклланган. Фарзандларимга берган жиддий тарбиям оқибатида, Худога шукрки, икки ўғлим ҳам яхши инсон бўлиб етишди.

Айримлар келин қиздек бўлмайди, дейди. Лекин мен бу фикрга қўшилмайман. Раҳматли қайнонам ҳам жуда мулойим аёл эдилар. Санъаткор бўлганим учун хизматларини рисоладагидек қилолмаганман. Бугун ўзим ҳам қайнонаман, икки нафар ширингина қизалоқ — Муборакхон ва Маликахоннинг бувисиман. Келинларим ҳам фаросатли, зеҳнли», дейди у.

Миролим Исажонов тайёрлади