Қарилик – якун эмас, балки янги саҳифа. 64 ёшида ишдан бўшатилган, умидсизликка тушган, сўнг ўз компаниясини очган Пол Теснер муваффақияти
Қонга сингганми ёки қарашлар шундай шаклланганми, ҳар ҳолда ўзбекистонликларнинг аксари нафақа ёшига етгач, оёқни баҳузур чўзиб, кексалик гаштини суришни мўлжаллайди (ҳали бунгача анча вақт борлигини билса-да). Кунини ҳам кўпинча гап-гаштак, чойхона-гузарда ўтказади. Бироқ ривожланган давлатларда кексалик — эл қатори ишлаш, ҳатто ёшликда ушалмаган орзуларни амалга ошириш учун қулай фурсат.
Масалан, физика бўйича 2021 йилги Нобель мукофоти совриндорлари, 90 ёшида тарихда қолган Сюкуро Манабе ва Клаус Ҳасселман ёки 75 ёшида инновацияларга раҳбарлик қилаётган америкалик тадбиркор Пол Теснер ҳаёти ва кексаликдаги аччиқ тажрибалари бунга мисол.
Кунларнинг бирида 64 га кирган, Method cleaning products’да операциялар бўйича катта директор бўлиб ишлайдиган Пол Теснерни ижрочи директор ҳузурига чақиради. Кейин билса, бу хайрлашув учрашуви экан. 2009 йил, янги йил оқшомидан сал аввал рўй берганди бари. Сан-Францискода байрам шукуҳи кезарди. Рафиқаси ва дўстлари уни ресторанда кутишар, «Салом-аликдан кейин уларга: ‘Мени бўшатишди!’ десам, ҳаммаси хандон отиб кулди».
Теснер уларга ҳазиллашмаётганини айтади. «Кўп ичдим ўша тунда», дейди у ва келажакдан хавотирланиш ўрнига ўзини анча енгил сезганини эслайди. «Ишдан бўшатишганини айтиш жуда ғалатилигини биламан. Лекин бу эртага нима бўлишини ўйлаб олиш учун жуда яхши имконият эди».
У 40 йилини ишлаб чиқариш, қадоқлаш ва етказиб беришга сарфлайди. Атрофдагилар билан муомала-алоқаси ҳам бир ўзанга тушиб олганди. Маслаҳатчи ҳисоб-китоб қилади, бироқ «мен гўё ёғоч буюмлар орасига сингиб кетгандек сезардим ўзимни. Ташқарига отилиб чиқиб кетгиларим келди. Бу карьерамнинг сўнгги саҳифалари эди. Ҳаммасини шу зайл (ўта диққинафас пардаларда) тугатишни истамагандим. Ўзимга босим ўтказиб, ўзимни қийнаб, мутлақо янги, аввалгидан-да қизиқроқ имконият излашга тушдим».
Бугун 75 ёшни қаршилаган Теснер кўзлари ва қулоқларини ҳар доим каттароқ очишини айтади. «Атрофингдагилар билан суҳбатлаш. Эшит. Замон қаерга қараб кетаётганини англа, одамлардан ғоялар ол». 2011 йили ҳамкори Елена Оливари билан PulpWorks («Селлюлоз-қоғоз комбинати»)га – чиқиндилардан маҳсулотларни безатиш ва қадоқлаш корхонасига асос солади.
Мижозлари тизмаси айни кунларда Google’дан Campbell’гача. Ўзингни ўзинг қайтадан кашф этишнинг сира эрта-кечи йўқлиги ҳақидаги нутқи эса шу чоққача 2 миллион марта кўрилган.
Ғоя илк дафъа хаёлда айланганида уни амалга оширишнинг имкони йўқ эди. «Айримлар буни тиккасига рад этишарди. Ҳеч ким менинг ёшимда компания очган одамга шундоқлигича қарз беришни хоҳламасди. ‘Нафақага чиққанингиз маъқул. Қарилик гаштини сурсангиз-чи!’ дерди ҳаммаси».
Ниҳоят, у унга ишонадиган сармоядор билан юзма-юз кўришишга таклиф этилади. «‘Ахийри, кам-камдан тишласак бўладиган манбани топдик-а’, дедим ўзимга ўзим». Бироқ сармоядор унга ишонқирамай муомала қилади: стартаплар ёшлар учун, Теснер эса оила даврасида вақтичоғлик қилиб, баҳузур ҳордиқ чиқаргани маъқул.
«Агар бу суҳбат телефон ёки электрон почта орқали бўлганида эди, билмадим, роса асабим қўзиб, кўнглим чўккан бўлармиди... Лекин сиз мени идорангизга чақириб, умримнинг бир кунидан нақ ярмини ўғирладингиз. Энди ҳаётимнинг қолган кунларида сизнинг нақадар калта ўйлаганингизни эслаб ўтаман», дедим. Теснер бу жавобидан ўшанда «жуда ғурурланганди».
Бизнес учун ғоялар Теснернинг онгига доимий иш бор пайтлари ўрнашиб бўлганди. Лекин асосий вазифаси сабаб уларнинг ортидан эргашолмасди. Хўш, шунда аввалги ғоя-фикрларнинг ичи бўш, овози паст бўладими ёки Теснернинг бунга қурби етмаслиги?
«Оилавий ва молиявий мажбуриятларимни рўкач қилавердим. У қадар енгилтак, тараллабедод бўлолмасдим. Очиғини айтганда, ҳеч нарса мени орқага қайтаролмасди» – дейди у. «Аёлим ҳам мени қўллаб-қувватлаган бўларди. Хулоса шуки, камина беҳад қўрқардим».
«Куч-ғайратга тўла йигит» пайти Теснер миясидаги ғужғон ғоя-режаларини амалга оширолмаган бўлса, қариган, тобора кучдан қолаётганида ўйлаганларини амалга оширолди. «Аҳамиятсиз бари, шундай эмасми?» – дейди у. Эҳтимол, унинг бу ҳолатида ҳаракатлари секин ўйлаганидан келиб чиқар...
«Акс таъсиримни кузатадиган даражада ақлли бўлганимда, балки буни узоқ йиллар олдин фаҳмлармидим», – дейди у. Ўзининг илк ишлаб чиқариш бизнесида у «ғайриоддий, қизиқувчан» тадбиркорлар билан учрашишига тўғри келиб, уларни бир кўришда маъқул топади. «Бу менга чалинган қўнғироқ бўлган-ов – бу айни ўзим истаган жой. Бунга кўпроқ эътибор қаратишим керак эди аввал бошдан».
PulpWorks’нинг вазифаси – PVХ блистерли пакетлар ва кўпикли пластмасса каби токсик қадоқларни шахсий компостланадиган, биологик парчаланадиган, 100% чиқиндилардан ташкил топган толали маҳсулотларга айлантириш орқали «яхшироқ дунёни шакллантириш». Янги қадоқлаш услуби «биз яшаб, эскиртирган дунё»ни тубдан ўзгартиришга мўлжалланган.
Компания ҳозир ўн ёшда. Ишхонада Теснернинг нечага кирганига биров эътибор бермайди. Дарвоқе, ўзининг ёшга оид қарашлари ҳам аллақачон ўзгарган. «Қандай инсонга эврилганимдан фахрланаман. Олтмишни қоралаганимда жуда хижолат бўлардим. ‘Наҳот, 64 га кирдим!’ – дердим. Лекин 70 ни тўлдирганимда барча тақиқларни унутдим. Ҳозир қирчиллама йигитман! Мабодо, етмишга кирган бўлсангиз, етмиш авжи навқиронлик, тўғри, 30 ёш эмас. Сиз етмиш ёшдасиз! Бу борада мутлақо хотиржамман.
